824_pokhto - [PDF Document]

Post on 13-Dec-2015

127 views

Category:

2 download

• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 2 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: درس ازادشعر افــخپ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 3 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ شوې پر لور څلورسترگې مې ستا نـه ړس شوې مي شوې اته شپا څلور اته هاند دوکتور م. درس ازادشعر ا. درس ازادشعر زيار پو د ژبپوهنې په رڼا کې: يا: -پښتو بدلمېچ پښتو شعر څنگه جوړېږي؟ {خجيز -څپيز} sciteoP othsaP ehT scitenohp sti fo sisab eht no )ballyS-cinoT ( ______________________________________________ هاند زيار: پښتو شعر څنگه جوړېږي؟ پو خ يا کونـه)(دکتاب پر بې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 4 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 5 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار ليکوال: پښتو بدلمېچ کتاب: دانش خپرندويه ټولنـه خپرندوى: ز٢٩٢٠ل/ ١٣٨٩ دويم چاپ: )٢١١٩/ ١٣٨٩ (لومړى چاپ: ټوکه ٢٢٢٩ چاپشمېر: حاجي محمدعمرخېل اوډ: : اجمل اکبري یخپروونک يتانترن
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 6 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ سرليک يادښت گڼهمخ ٣ ١ سريزه: پښتو شعرپوهه او غږپوهه سره نـه شلېدونکې دي پښتو شعر هېڅکله عروضي سېستم زغملی: څپر کی -٩ او سهلی نـه دى ۱٩ ١٨ په خپله جوله کې د پښتو شعر د سيالۍ هڅه :څپر کی -٠ خجيز) وزن د پښتوشعر آر او بنسټيز رغنده -(څپيز :څپر کی -٨ ټوک ٤٥ ٨٣-۱٥ غونډ -تون-خج-څپه - ماته مسره -څپيزه)٠٤-٠(مسره- څپيز کمـی زياتی - ٣۱-٤٣ ٢٣ ٠٣ پښېله(قافيه) او پښېليز آرونـه او ويارونـه : څپر کی -٥ ٢١-٤٣ ې، درس ازادشعر ډېرپښېليزي، رديفگآره او ناآره،همجوليزې،غبر ٥٢٩-٨١ دويمـه برخه: پښېليز ويارونـه ارکان، روي، لړونج ٣٢٩ وني رغنده ټوکونـهد شعر پېنځگ څپر کی: -٤ ١٩٩- ٣٢٩ ژبه، تول، تول شمېره (دپښتو وزنونو کچه) ٣٥٩ -١٠٩واند، نېغ و پروت، ولوله، اند، تړاو، پروت و نېغ خيال ٢٤٩ ښکلاييز اړخ -څپرکی:ژب-٣ پټ توان -) ژبه د شعر بهرنۍ جوله٩ او بډايه وييپانگه ٤٤٩-٩٤٩ ١٣٩-٩٣٩) ښکلاييز يا بديعي توکي: مجاز، همغږيزي ٠ ذهني انځورونـه اوبېلگې، تېرمـهالې(وگړنۍ اوکلاسيکې) ٣٣٩ ٥۱٩
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 7 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ وسمـهالې(پښېليزې ، ازادې، سپينې) پرادوکسي تلميح، سېمبول، اسطوره، حسن تعليل، مدعا مثل،کونترست، تمثيل شعري تړنگونـه، مرکب تشبيهات، جاجونـه(مفاهيم) ١۱٩ ١٠٠-٣٩٠ ٠٥٠-٩٨٠ ٣٤٨-٨٤٠ ٠٣٠ څپر کی: د وگړني يا گړني پښتو شعر رغښت -۱ ٤٣٠ لومړۍ يا آره، بېنومـه برخه ٩۱٠-۱٣٠ لنډۍ، ترنگتوک، کارونځايونـه ٨۱٠ سروکی ٠٣٠- ٩٣٠د وگړني شعر نيمڅرگنده او څرگنده برخه ٤٣٠ څپر کی: د دېواني يا ليکني پښتو شعر جوليز رغښت -٣ له کلاسيکه تر نوي غزله څپر کی: اوسنی ازاد پښتوشعر دخپل ازاد وگړني او بيا -١ ني بشپړتيايي بڼه ليک-دېواني ۱٢٨ ١٢٨ ٨٠٨-۱٠٨ نيم ازاد شعرونـه، ازاد کالبونـه او مونډي شعرونـه ٩٥٨ هايکو ٥٨٨ بشپړ ازاد شعرونـه ١٣٨ -۱٣٨انځوريز او نامانيز شعرونـه ٢۱٨ ې ښويېدنې او تېروتنېڅپرکی: په پښتو شعر ک - ٢٩ زخه ٣۱٨-٢٣٨خجيز، ونج، بېتولي، تتوالی، ناببرې پښېلې-څپيز ٩٣٨ تکرار او کر غېړنتيا ژبنۍ تېروتنې، نا اوډي، ناکره وينگ، مانيز اړپېچ ، تضمين، ټکرکه ژباړه؟ اقتفاکه غلا؟ ټکرتوارد !)غلا، له ځانـه غلا، له ځانـه غلا (د ښځمنو په گټه ۱٣٨ ٨٩٥ -٢٢٥ ٥٠٥ – ۱٩٥ ٣٠٥ -٤٠٥ ٢٨٥ څپرکی: سپين شعرونـه -٩٩ ٣٥٥ څپرکی: ناپېيلي شعرونـه -٠٩
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 8 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپرکی: پر((کره ليکنۍ پښتو)) د شاعر لاسبرى -٨٩ ليکدودي ستونزې ٠٤٥ ٩٣٥ ٣٥٥ ۱٣٥ (ترخيمونـه)لنډيزونـه ٣۱٥ وييپانگه ٥٩٤ اخځليک
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 9 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ يادښت استاد زيار د يوه ژبپوهاند، ادبپوهانداو د څه له پاسه نيمې پېړۍ شعر و شاعرۍ او ليکوالۍ ازمېينو، څېړنو او پلټنو وروسته دې پايلې ته رسېدلی چې د هرې ژبې له مخينې سره تر اوږدو او غږپوهه سره نـه شلېدونکی تړاو لري. په دې ډول د يوې توليزې او بيا پښتو شعرپوهه ) cinot & ciballysخجيز (سېلابو تونيک -(موزونې) ويناپه توگه د پښتو شعر رغښت څپيز دى چې استاد يې د لومړي ځل لپاره د يوه سېستم په توگه له (و)گړنيو، ليکنيو او دېواني) ) پر رااېستنـه، او ورسره ورسره د نويو ازادو شعري ډولونو څخه د اړوندو دويونو (قواعدو ځېلونو او ډلبنديو پر وړاندېينـه برى موندلی دى. دانش خپرندويه ټولنـه وياړي چې دغه دويمـه غځېدلې اولا کره شوې کتابي بڼه يې د پوهنتوني مينـه زده کړيانو ترڅنگ د پښتو ژبې او ادب د نومـهالې نړيوالې سيالۍ د گردو بهيروالو او والو مخې ته ږدي. هيله من يو چې ښاغلي او اغلې لوستونکي، په تېره څانگيز کره کتونکي بـه يې په اړه زموږ له لارې خپلې اښتنې پوښتنې او ليد توگې له ليکوال سره شريکې کړي او په دې واخليډول بـه يې د درېيم چاپ لپاره په لا بشپړوالي او کره والي کې رغنده او کارنده ونډه استاد زيار ته د لا زياتو علمي برياوو په هيله روغ او اوږد ژوند غواړو! پېښور -دانش خپرندويه ټولنـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 01 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ سريزه سره نـه شلېدونکی دي پښتو شعرپوهه او غږپوهه بندو بست د پښتو شعر ما پيدا کړ ! گڼه، شعر د پښتو وو کله سيال (خوشال) کلام )) په د يوه ((مخٌيله موزون mhtyhrعربي وزن يا بحر پښتو تول ياهم تول و تال، اروپايي (قافيه) او بيالړ ه د شعر د ودانۍ آره او بنسټيزه اډانـه رغوي او پر وړاندې يې پښېلهگتو عر پر پاسنۍ ټولۍ (رديف) له برسېرنو توکو څخه شمېرل کېږي. دا چې د پېړيو په بهير کې د ش يا مقوله د ((مقفی)) توک ورسرباري شوى او ((مخٌيله موزون او مقفی کلام)) بلل شوى دى، دا دى، له نوي ازاد ځېل سره دغه توک يوځل بيا تاريخ ته سپارل کېږي او بيا له ((سپين)) او ((ناپېيلي)) هغه سره يې ټولۍ تر((مخيٌله کلام)) پورې لنډون مومي. پښتو شعر، په نورو ټکو، شعرپوهه هگه چې د ((مخيٌله موزون کلام)) په توگدا ليدتوليکوال ) سره يو له بله نـه شلېدونکی تړاو لري او په دې ډول د پښتو scitenohp &sciteopاو غږپوهه ( خپله ) دى، له ښايسته ډېر مـهاله راcinot &ciballysخجيز (سېلابو تونيک -شعر رغښت څپيز ه له نيمې پېړۍ راهيسې په دې گرد او بيا ښوونکي په توگبپوهنې اوادبپوهنې د شاد ژ کړې وه. رامر)، گهڅه او تلوسه کې وم چې د نوې پښتو ژبپوهنې د دودونې په لړ کې د پښتو پښويې ( ه جوړېږي؟) گد پښتو بدلمېچ (پښتو شعر څن گوييپوهنې،کره ليکلارې، پښتو تاريخ...ترڅن ولاى شم او په پاى کې د نورو غوندې د دغې سکالو دوديزه کمبله هم کېښو يو بنسټ هومره هم ونغاړم. را يزو زده کړو څخه له راستنېدو سره مې دکابل پوهنتون د ژبو او ادبياتو پوهنځي گله لوړو څان په پښتو څانگه کې وار له مخه د نويو ژبپوهنيزو لوستليکنو(لکچرونو) تيارونې او وړاندېينې ښتې. د هماغه ړومبني سېمېستر په بهير کې دا برى را په برخه شو چې د ته مټې راونغ دواړوغورو څانگيزو پوهنو(ژبپوهنې او ادبپوهنې) تر منځ يو مـهالوېشی انډول هومره پر څانگه او چارواکو ومنلاى شم، خو د((ادبي فنونو)) په نامـه چې د ژبې او ادب دکومې عربي دو راهيسې پر څانگه هغسې واکمنـه وه. په ځانگړي ډول مې آرې دوديزې گډولې له رامنځته کې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 11 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د خليل بن احمد عربي عروضي يا متريک سېستم پر پښتو شعر تپل راته نور هماغسې بې سروبوله زباد شوي ول، لکه عربي صرف و نحوه چې د پښويې(گرامر) په نامـه له دوه دوه نيم سلو کلونو راهيسې پر ټوليزه پښتو راتپل شوې وه. هرگوره، يوڅه وخت و زغم يې غوښت، ټول پر دې بسياکړم، هماغسې چې پښويه (گرامر) له اړوندې ژبې څخه را اېستل کېږي، دغسې يې بدلمېچ هم له شعري پانگې څخه رااېستل کېداى چې د پښويې لسکلنو ازمايښتي لوستونو ته کتابي بڼه هومره را وروسته .ل1360شي. له موندله چې د پښتو بدلمېچ څو کلن يادښتونـه (دېتا) سره را و اوډم. زما ورکړه، داکابو مې و دغه هڅه هله زياته گړندۍ شوه چې استاد رشاد کورناستی شو او له څانگې سره يې د همکارۍ له دې سره سره د پښتو ماستري پروگرام هم رامنځته شو او په کار وه چې .لړۍ هم نوره و شلېده سمـه پکې ژبپوهنـه او ادبپوهنـه، او په ترځ کې شعرپوهنـه هم تدريس له نوې مېتودولوجۍ سره شي. د بل هر لوستليکي(تکسبوک) غوندې کلونـه وروسته پر دې بريالی شوم، په دغه تړاو هم وړاندې کړيو لوستونو ته کتابي جوله ورکړم او تر پورتني نامـه لاندې يې چاپ ته وسپارم. کـه څه و هاندو هڅو گڼل کېده او د پښتو د يوه پرله غښتي کره بدلمېچ تمـه ترې هم دا کار زما له لومړني انديزو لارو رودو -ښکلاييزو او ژب -گرانـه وه، د نويو کالبونو، جوليزو ځېلونو او بيا ژب سپړاوي او څرگنداوي، خو په هره توگه يوه څېرمـه برخه رانغښتله، خو بيايې هم د ډېرو نوښت مخ يې نوي او ارت و بيرت څنډونـه(افقونـه) پرانېستل. مينو ځوانو شاعرانو پر دا خبره چې د پوهنځي له زده کړو راهيسې راته د((پښتو بدلمېچ)) اند توگه پيدا شوې وه، د پښتو څانگې په مـهالنۍ ((وږمـه)) کې د شوروي نوميالي پښتو پوهاند ٢٥٨٩انگيزه يې پر وه. له )) scitenohp &sciteopهه او غږپوهه شعرپونيکولاى دووريانکوف خپره شوې ليکنـه (( دغې ليکنې څخه د ليکوال موخه داوه چې پښتو غږپوهه او شعرپوهه سره نـه شلېدونکی تړاو لري او په دې ډول يې بدلمېچ دعربي عروضو پرځاى د نورو ډېرو هندواروپايي هغو په څېر د ټ رامنځته کېداى شي.خجيز (سېلابو تونيک) بنس -خپلې غږپوهې په رڼاکې پر څپيز هرگوره، اروپايي بدلمېچونـه هم له لرغوني او سکولاستيک پېره نيولې، د منځنيو او کلاسيک پېر تر پايه د يوناني عروضي (مېتريک) سېستم تر گونډو لاندې ول. دغه سېستم، ) ته ورته وو، د دې snrettap) مخبېلگو (-کټ مټ لکه عربي ((مفاعيل)) د درزي (سکښت
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 21 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ اى چې د اړوند ښاغلي يا اغلې کالي جامې له قدواندام سره سمې وسکښتي، قدواندام يې پرځ په وچ زور وربرابروي! ور سکښتي او په دې چم ورسره خپله مخبېلگه خجيز ډول ټيکاو لاره چې درخت -) پر څپيزز ٢٢٣ -م ز ٢٢٠پارسي شعر هم په منځني آرياني پېر( ورې گڼې پهلوي بېلگې يې راخوندي شوې، خوله نوي پېر آسوريک، کرکوى اورتون او داسې ن د عربي ترڅنگه يې د دويمې (اتمې زېږدي پېړۍ) او بيا يوولسمې پېړۍ راوروسته چې (استثناوو) سره د عربي متريک اسلامي ژبې په توگه سر راپورته کړاى شو، له يولړ بېدوييو هه يې ورسره څه ناڅه اړخ لگولاى شي. د سېستم راخپلولو ته اړ وتله او هغه هم په دې چې غږپو ساري په ډول يې د منځني پېر سر بېواکوږى (ابتدا پر ساکن) يې له لاسه ورکړى چې پښتو يې او پاي بېواکوږيو ترڅنگ تر درو بېواکو (کنسوننټو) پورې، لکه شخوند، -پروړاندې د منځ تره، ورور، ترور، پلار، سخوندر، خوله، خوړين... خوندي ساتلي او د دوو هغه يې، لکه درېدل، کښېناستل، څښل،خوړل، خپل، پردى، پښه، خپور، سپور، پسور، پسرلی، ږمنځ، خولۍ، خوله(عرق)، خوله يا خولۍ، ملا، ملاست، لمونځ، ستړى، ستومان، شمېر... خو له شمېره وتي دي. ه ارزول کېږي، حال دا په پښتو شعر کې لنډه، اوږده څپه او بيا بيواکوږى لکه يو واوېلي څپ چې په عربي او پارسي هغه کې دغه څومره ييز (کمي) آر ته ارزښت ورکول کېږي او لنډه او او منځ بېواکوږي خو پکې گړسره شته نـه، او وروستني هغه، -اوږده څپه سره توپير مومي؛ سر ين) په گډون جلا لکه په شعر، شمع، سهو ... کې هر بېواک او خپلواک د (زور، زېر، پېښ او تنو جلا ارزول کېږي او تقطيع کېږي. په دې ډول هغه دوديزوال چې د پښتو شعر پر مېتريک (عروضي) رغښت بېځايه او بې گټې ټينگار کوي، د عربي ((مفاعيلو)) د ټکي پرټکي پېښو پر څلورو )ro =اورپه لړ کې (اعراب) هم پر پښتو دې راتپي، د ساري په توگه دوه فونيمي (( توکو، په بله وينا، درو توريو (حروفو) او يوه حرکت (الف + پېښ + و+ ر) شمېري! د دغو ډېري پلويانو او مينـه والو پر وړاندې چې چېرې يو نيم د زاړه پالو او دود پالو له مورچله سر رانېغ کړى، لامل او لاسوند يې ((مدرسه يي)) زده کړې او بيامذهبي تنگ ويني او کره پښتو)) او بيا ((نوي اوازاد -. خو له ښه مرغه يې تر ما وړاندې د(( يوې پښتوتعصب وو پښتو شعر)) د غورځاوڼو او پلويانو له غبرگونونو سره مخامخ شوي دي. زماپر يادښت ((باختر)) نومې مـهالنۍ يې يوازېنۍ مورچه وه چې گرده لمېسه (دوسيه) يې راپسې راسپړلې يې همدا پلمـه بس وه چې ((عربېزم)) او ((اسلامېزم)) د يوې سکې دوه وه. د ((تکفير)) لپاره
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 31 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مخه دي او ما يې ((جلاوالي)) ته مټې رانغښتې: د نوې پښتو ژبپوهنې په رڼا کې مې د عربي ((صرف و نحوې)) پرځاى پښتو پښويه کښلې، څلورگونې وييپانگه او نوې نومونپوهنـه کړې... او دا دى، اوس مې په عربي ادبي فنونو او بيا (ترمينالوجي) مې د عربي هغې ځايناستې عروضو پسې راخېستې او د انگلېسي، روسي او نورو کافرانو لاره مې پر مخ اخېستې ده؟ ډېره پوچه او خنداوړه ادعا يې بيا دا چې له ((عربي عروضو)) پرته يې شعر، شعر نـه باله او په ه چې نړيوال شاهکارونـه يې هم له نشته برابرول!خجيز) شعر لاڅ -دې ډول، زموږ زرکلن (څپيز ) تر ځان بترو بنسټپالو له باجوړه ترکابله په پسرلي کې ٤٢٢٠چلوونکی يې چې کلونـه وروسته ( راځغلولی وو او غوښتل يې د پښتو ژبې او ادب په څانگه کې راته د شاگردۍ گونډه ووهي، له اوه او همدومره مې پر غوږ وواهه ((همدا چې ته ډېرى پښېمانۍ راته پرگونډو شو، ما پر شا وټپ رښتينی ((پښتون مسلمان)) شوې، نوره مو تر منځ بله کومـه تربگني نشته!)) په ورپسې سفر کې يې يو ځوان ليکوال د دويم چاپ لپاره د لومړي هغه تيار او ډلی پروف د ورو کتابو په څېر دا هم بايد تر کتنې لپاره راکړ، خو ما په دې لاسوند چې زه له لوښې سره سم د ن بشپړونې او کرونې تېر کړم او هله يې چاپ ته ور وسپارم. نو له پرله پسې څېړنيزو بوختياوو له کبله مې ايله بيله له درېيم سفر سره، پوره د دوو کلو په واټن هغه ژمنـه ور ترسره کړه او دغه رانو مينـه والو تنده لاښه ترا ماته کړاى اوسني چاپ و خپراوي کېدون وموند. هيله من يم، د گ شي او د نو مـهالې پښتو پوهې او فرهنگ نټياليو (منکرو) ته د تربگنۍ پلمـه نوره پرلاس ور نـه شي! له دغو ستغو سپورو خپله خبره بياهم راغبرگوم، هماغسې چې د نورو ژبنيو ټولنو په لړ کې مخې نوي (ازاد، سپين، ناپېيلي) کالبونـه او پارسي او عربي شعر د نومـهالې جهاني سيالۍ له ژانرونـه پرله پسې راخپلوي، نو پښتو دا هم د دغې سيالۍ پر وړاندې بې توپيره پاتېداى نـه شي. له پخوانو دوديزو ژانرونو څخه هم يوازې نوي غزل پښې راټينگې کړي او ((دوديز)) ،((ناظمانو)) ته پاتې دي.قافيوال شعر تش هماغو ((دوديزو)) شاعرانو، په بله وينا د پښتو شعر په تړاو پر هنري جوله زموږ بې کچه ټينگار هم له دې سرچينـه اخلي چې له دغه پلوه له نورو نړيوالو او بيا نژدې تربورانو سره هېڅکله د سيالۍ جوگه شوي نـه يو او همدا نن سبا يې (نظم)) پله ډېره درنـه ده. ښايي، د په غړولو سترگو گورو چې په پښتو کې پر ((شعر)) باندې د ( خجيز)) رغښت سره دومره خواري نـه -دې يو لامل هم دا اوسي چې پښتو نظم له خپل آر ((څپيز
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 41 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ غواړي. هن، کـه څوک قافيه وال، په تېره غزلبول وکړاى شي، د قافيې او رديف په زندان کې انحطاط) څخه را و ژغورلاى دننـه دننـه اوسنی پښتو شعر له کرغېړنتيا او ځوړتيا (ابتذال او شي، موږ بـه هېڅکله ورته د ازاد يا سپين شعر مورچل و نـه نيسو. مگر په کړن کې په غړولو سترگو گورو چې اوسنی غزل يا د اقتفأ او تقليد په گردلو کې پارسي) فورمالېزم او -راښکېل دى او ياهم د نوښتگرانـه شعر په نامـه د رټلي او نتلي (هندي ښکلاييز او -شنېزم بلهاري دى. له دې لامله موږ بياهم د رښتيني نوښتگرانـه (( ژب اېکسپرې انديز)) غزل تر څنگ د ازاد او سپين شعر پر راخپلولو او و ټينگارکوو او پر سيمـه -ژب وال او نړيوال کچ د پښتو شعر د سيالۍ شونتياته لاره هواروو! (ملک ي)) پېښاوو وانو (مقلدانو) سره د پارسي له پښتو ناظمانو او په تېره، ((عروض الشعراء) بهار دا شعر خورا ښه اړخ لگوي: شعر دانی چيست؟ مرواريد از درياى عقل شاعر، اين افسونگرى کـه اين طرفه مرواريد سفت صنعت و سجع و قوافی هست نظم و نيست شعر اى بسا ناظم کـه نظمش نيست الا حرف مفت ز دل و جوشد بـه لبشعر آن باشدکه خيزد ا باز درون دلها نشيند هر کجا گوشی شنفت اى بسا شاعر کـه او درون عمر خود نظمـی نـه ساخت اى بسا ناظم کـه او درون عمر خود شعرى نگفت په ټوله شاعرانـه مينـه پوهاند زيار ١٢٢٠اکسفورډ، اکتوبر
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 51 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپرکی -٩ ملی او سهلیپښتو شعر هېڅکله عروضي سېستم زغ نـه دى له زاړه پښتو ادبي پېره بيا تر منځني پېره را پاتې شعرونـه زياتره، کـه په (و) گړنيو کالبونو کې خجيز)) رنگ درلودلی دى، -ويل شوي، کـه په پارسي يا عربي هغو کې، خپل تول و تال ((څپيز سره راپيلېږي او هغه خو د دغو ژبو عروضي پېښې له منځني پېر او بيا ټيک له دېواني پېښو ) په وينا په دې اندچې اړوند نظمي کالبونو يا ځېلونو (بيت، غزل، ١٩٨هم د استاد مکنزي ( قصيدې، رباعي، مربع، مثنوي، ترکيب بند، ترجيع بند، مستزاد...) او بيا قافيې او رديف له د ((اداپتېشن)) د راخپلولو سره يې بويه عروض او بحور هم راواخلي. په ټوليز ډول، راخپلونـه انډول په توگه د يوڅه د بشپړې او هوبهو راخېستنـه نـه بلل کېږي. په دې جاج و مانا، هغه څه چې له پښتو سره يې اړخ لگاوه، ترې راواخېستل شول او عروض و بحور، نـه. د ارزاني او انصاري هڅې روضي پېښې تر درېيم همدا خبره وه چې تر لومړيو دېواني شاعرانو (ارزاني او انصاري) ع شاعر را ونـه غځېدې.که نـه هسې خو د دغو دواړو پيلامگرو شعر په ټوله مانا پر دغه تله دومره سم نـه خېژي، لکه واخلې، دا لاندې بېلگې يې چې پر درېمـه خجنـه څپه پيلېږي، د ارزاني: د يوه و حدت له اصله د کثرت شول ډېر فروع او د انصاري: ده بېگانـه يم په وحدت له هره جو په کثرت...د ميرزا په خوله ويېږم
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 61 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ تر دغه روښاني شاعرانو راوروسته د منځني ادبي پېر پښتو شعر په څه ناڅه شپږو پېړيو کې د عربي کالبونو يا ژانرونو، قافيو او رديفونو او بيا يې د هنري او فرهنگي -ياد شويو پارسي د اړوندو عروضو او بحورو د راخپلولو هڅه نوره نـه اغېزو له را خپلولو سره سره په ټوليز ډول په دې توگه، ډېرو نوميالو شاعرانو دا کابو موندلې چې زيات زور پر ښکلاييز او ده شوې. انځوريز اړخ واچوي او په دې توگه پښتو شعر تر ښايسته ډېره بريده د دوه گونو هندي او سياسي پلوه يې هم د اړوندو -ياييخوراساني پارسي سبکونو په سيالۍ سره چې له جغراف خجيزه)) جامـه او جوله کې په زړه پورې -ټولواکمنيو ترمنځ ټيکاو درلود، په خپله ((څپيزه بشپړتيايي پړاوونـه ووهي او تر نومـهالي (معاصره) پېره يې راورسوي. خوشا ل او څلور ډوله خجيزشعر خلي او ټينگار په توگه ميرزا ستايلی ستر خوشال له دې سره سره چې پر ((عروضي شعر)) د پ ميرزا په دا زبان کـه ويل کړي دي تللي) او -(له چانـه په پښتو کې ما ميزان ليدلی نـه دى په ده کې نـه -پروړاندې يې دروېزه غندلی (مخزن مې د اخون چې تمامي پر نظر کښېووت ز تول و تال راسمبال خجي -عروض شته، نـه يې بحر ما ليدلی)، خو په کړن کې يې پخپله څپيز کړى دى. کـه د پښتو شعر د ((بندوبست)) او ((سيالونې)) او بيا د څلورگونو وزنونو خبره او خجيز سېستم او ورسره ورسره د خج و اهنگ له مخې -غوره کړې، موخه يې بياهم همدا څپيز او اوسنيو ياد شوي څلور گوني بنسټيز وزنونـه دي. لاسوند يې هم دا چې د زياترو پخوانيو شاعرانو پر خلاف پر يوه يا دوو وزنونو بسياپاتې شوى نـه دى. مانا دا چې په اگاهانـه توگه يې د بېلابېلو شعري ځېلونو (غزلو، دوييزو، درېيزو، بوللو...) مسرې هم پر لومړي خج پيل کړې، هم رېيم اچولی او ډېر پر دويمـه، هم پر درېيمـه او هم پر څلورمـه. پر وړاندې يې نورو زيات زور پر د لږ يې پر لومړي، دويم او يا څلورم خج؛ نو په پوره باور، په دې لاندې شعر کې يې له ((څو بحره)) موخه همدا څلور ډوله دي: پښتو ژبه ده مشکله، د دې بحر مونده نـه شي هم ما لره(يو) څو بحره، په ډېر مښود راغلي ترا را ډاگيزه کېږي چې له ((دويم خج)) سره ويلې د بوللې له دغه وروستي بيته يې داخبره لا ښه بوللـه يې ((دوه بحره)) بللی ده: دوه بحره، دوه مطلع لري، کـه دا قصيده گورې )٤٤٣-٥٤٣زر يو اتيا کلونـه، په صفر کې ما ويلي (پ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 71 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ن دا هم هېښنده ده چې په (و) گړنيو ځېلونو (لنډيو، سروکيو، لوبو، بگتيو، چاربيتو...) کې. ا مونډيو، نيم ازادو او ازادو) کې هم زياتره د پخواني او اوسني شعر ((درېيم څپيز ←په نويو ( دود)) پېښې کېږي او تر څنگ يې لږوډېر څلور څپيز هغه هم رادود شوى دى. ميا شرف او عروض يې چې عروض يې کښلي هم دي، لېږدي) ليکوال او شاعر ٣٣٩٩-٢٣٩٩مياشرف د احمدشاهي پېر ( پل ډېرى شعر يې پر پښتو کنډه برابر کړى دى، لکه پر دويمـه څپه دا پيل کړې لارغه يي (وقفه خ يي) څوارلس څپيزه بېلگه يې: بېلتون نصيب زما دى، قدرت د کردگار دى بندي په بند د هند يم، مولد مې ننگرهار دى لمريز کال ٣٨٨٩ر د عروضو يا بدلمېچ رساله يې استاد رښتين د ((مياشرف عروض)) په نامـه پ د پښتو ټولنې له لارې چاپ او خپره کړې ده. ويل کېږي، تر ميا شرف څه ناڅه يوه پېړۍ راوروسته عيسی هوتک خپل درست دېوان چې په : س. کلو کې يې بشپړ کړى او دوه زرو بيتو ته رسي، عروضي بڼه لري.(هېوادمل ٢٣٠٩شاوخوا ((عيسی اخونزاده)) سره ټکر شوى وي چې استاد مخ)؛ کېداى شي، دغه ويناوال له ٣١،٤٣٨٩ رشاد يې اړوندې عروضي بېلگې را تدريس کړې وې! فاع کې استاد رشاد د انتيک عروضو سيستم په د استاد رشاد له دې سره سره چې څه ناڅه يې د ((ادبي فنونو)) او بيا ((عروضو او قافيې)) په خجيز (تونيک) سېستم لږو ډېره منښته کړې، چوکاټ کې د پښتو شعر د څپيز (هجايي) او بيا خو بيا يې هم، څه د تدريس او څه د ليکنې او څېړنې له لارې پر خپل زاړه، يا د ده په خپله نومونـه پر ((انتيک)) سېستم ټينگ و ترينگ پاتې شوى او د ژوند تر پايه يې د هغه سخته دفاع کړې لت لواڼي او ميا شرف، خواجه محمد بنگښ، ده. په اوږد مـهالي استادي بهير کې يې له دو عبدالعلي اخونزاده رانيولې، تر بهايي جان او سمندر پورې هغه خورا پيکه او مصنوعي ډوله -ق ٨٩٨٩عروضي بېلگې بيا بيا رامخته کړې. په دې لړ کې د نيم ولسي شاعر بهايي جان ( و تول و تال لري او د ټنگ ش) هماغه ((جزئيات)) را اخېستي او ((کليات)) يې چې پښت٩٤٨٩ ټکور ښه ترا جوگه شوي، دومره پاموړ نـه دي بللي. استاد د دغه راز ((عروضي)) شعرونو په سکښت او تقطيع کې بيا هم دېته اړوتی چې يو لړ خپلواکو او بېواک (واوېل او کنسوننټ) بتدا پر ساکنو) ترې، په يوه پلمـه او بله پلمـه له پامـه وغورځوي؛ هرگوره د بېواکوږيزو (ا وييونو له کارونگه خو پخپله اړوندو شاعرانو ډډه کړې، په بله وينا، د هغو پرځاى يې له عربي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 81 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ او پارسي وييونو کار اخېستی؛ ((قافيي کلمې)) او ((رديفونـه)) يې خو لا څه کړې، څه کړې. دا څاڅکی هومره هم خجيز)) شعر د سمندر يو -چې پر لاس ورغلې بېلگې د پښتو آر و نږه ((څپيز معاني و نـه کېدې، نو دېته اړوتلی، چې د همدغه سېستم دننـه دننـه د نورو ادبي فنونو (بديع، بيان، وزن و قافيې او عيوبو...) په رڼاکې پښتو شعرپوهنـه پر مخ يوسي، هېښنده لا دا چې استاد پخپله هېڅکله د يوې داسې شعري بېلگې د کښنې کومـه هڅه نـه ده کړې! نيز او څېړنيز بهيرکې يې هم پر ورته بېلگو شخوند وهلی، د بې شمېرو رسنيزو ليکنو په رس ترڅنگ يې د خپلواکو څېړنيزو اثارو په لړ کې يوازې د ((قافيي عيوبو)) د لوستونو، په بله وينا، ليکنو څېړنو ټولگه تر دوه نيم زرو مخونو وراوړولې ده. بياهم دا يو غنيمت دى چې کړه وال او فرهنگيال زامن يې د رامنځته کړې ((رشاد فرهنگي ټولنې)) له لارې نومـهالي زده فرهنگي پلوه خورا ارزښتمن اثار پرله پسې چاپ او -دغه او داسې نور دوديز،خو له تاريخي خپراوي ته ور سپاري. [خبرې اترې او مرکې او مخامخ ٣٨٨٩مخونـه، کال ٣٣ -٩٣يمـه گڼه، ٨-٠ اخځ: وږمـه] شاد خو په هره توگه د نورو گڼو تاريخي، فرهنگي او ټولنيزو اثارو او شاعرۍ له پلوه استاد ر شپږم ستورى بلل کېږي، خو هملارى يې ((سمندر)) تر ده هم د انتيک سېستم زيات هوډيالی او ورسره ورسره پخپله هم ((انتيک)) پاتې شوى دى. سمندر، نـه د ليکنو څېړنو له پلوه له نورو ونکيو او څېړونکيو سره د پرتلې وړ دى او نـه ورسره د شعروشاعرۍ له پلوه. په ټول دوديزو ليک ژوندکې يې يوازې د زرگونو زر گونو بې رنگ و خونده نظمونو تر څنگه چېرې د ناببرۍ له مخې خجيز د رغښت له برکته ويلې او په دې سره -يکې يوه بېلگه ((د اېلم څوکه))، هغه هم د څپيز ) کې يوه کوشنوټې استثنأ راوستې ده:سريزه ←شعرا بهار په خبره (يې د ملک ال اى بسا شاعر کـه او درون عمر خود نظمـی نـه ساخت((... اى بسا ناظم کـه او درون عمر خود شعرى نگفت)) داچې د بېلارې بې گودره سمندر يوه نيمـه عروضي ترانـه، لکه ((درون پښتون)) پر غوږو بده نـه سکول)) تنکيو بولونکو ماشومانو دخوږ غږۍ او ورسره ورسره د لگي، د يونيم ((پرايوټ )) يا يې په خپله نومونـه ((خوږه -ټنگ ټکور شاهکاري ده. ښايي، دا نادوده يې چې په ((ترخه شپېلۍ))، له امير کروړه تر امير حمزه پورې پر درستو آر و او اصيلو او هنري پښتو هستونو ي، هرو مرو يې له ورپېښو گرومونو (عقدو) څخه سرچينـه کرښه يا چليپا راکښنې ته را دانگل اخېستې ده. ځکه له دومره بېخرته بوس بادونو سره چا په خروار لېټۍ کې هم حساب کړى نـه وو؛ او استاد رشاد يې بياهم ((عروضي ببولالې)) ورستايلې دي!
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 91 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د پښتو شعر د عروضي استاد په يوه څانگيزه ليکنـه کې بيا خپله گروهه ښه ترا ډاگيزه کړې او جوړښت په تړاو يې د ((پښتو او عروضي سيستمونـه)) تر سرليک لاندې له لرغوني ((يوناني)) پېر او بيا زموږ له تېرمـهاله تر وسمـهاله ټوله تاريخچه را خېستې ده: ((... انتيک سيستم غالبا ٌد عربي عروضو پر لاره دلته رارسېدلی او خپور شوى دى. پښتو کـه څه انتيک سيستم يې پر نظم باندې له يوه مخه غېږه نـه ده راگرځولې، مگر ځينې پښتانـه هم شاعران داسې هم پيدا شوي دي چې درې نيم سوه کاله پخوا يې لا له دغه سيستمـه سره سم نظمونـه پېيلي دي. سمندر صاحب ليکي چې په پښتو کې د هېڅ يوه تېرشوي او ژوندي شاعر د تله برابر نـه دى.(خوږه شپېلۍ) کلام تول د قانون په خو ما چې څومره تحقيق کړى دى، د انتيک سيستم نظمونـه په پښتو کې نژدې څلورسوه کاله هجري) نظمونـه له هغوى نـه دوه سوه ٤٣٨٩ -١١٠٩سابقه لري، مثلاٌ د عبدالعلي اخونزاده کاکړ ( ت لواڼي (چې ژوند يې ) او له هغې نـه مخکې د دولهجري٣٣٩٩ -٢٣٩٩کاله مخکې د شرف شاعر ( هجري يقيني دى)، دولت پخپله وايي: ٤٣٢٩تر دا وزن دى صحيح پر وکړه نظر فاعلاتن مفاعلن فعلن تراوسه پورې په شپږو عربي بحرونو برابر نظمونـه موندل شوي دي: هجز، لکه عبدالعلي کاکړ:٩ عجب راځي له دې دهره په هر ساعت ستم پر ما... رمل، لکه شرف: ٠ ى چې بلبل د عطا تل په چمن ستا کـه چغار...ا مضارع، لکه عبدالعلي کاکړ: ٨ يار درومي او زه نـه مرم هرگوره بې وفايم... خفيف، لکه دولت: ٥ داجهان دى په مثل بهار... رجز، لکه عبدالقادر: ٤ مـهر زما و خپل صنم مـه شـه زما له عمره کم... مديد، لکه رحمان بابا: ٣ زما سامان زما، ځارشـه تر جانان زما...سر سمندر په خوږه شپېلۍ کې په لسو بحروکې نظمونـه ويلي دي...))
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 02 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ استاد دويم ((څپيز)) سېستم سېلابيک يا هجايي معيار لومړى له خپل دوديز څېړندود سره سم راپېژني، خو د پښتو لپاره يې وړنده نـه بولي: کېښوى شي. د سېلابونو د اوږدوالي لنډوالي مراعات ((...په دې کې د هجاوو په شمېر ټوټې پکې نشته. په دې سېستم کې هغه هجا فشار لري چې تر وروستۍ هجا د مخه واقع وي او د مصرعې شپږمـه يا اوومـه هجا هم فشار لري (؟). عبدالروف بېنوا پخپل ادبي فنون کې چې لي دي. ښاغلي عبدالحليم اثر يې تقريبا شل کاله پخوا چاپ شوى دى، پښتو نظمونـه سېلابي بل په پښتو ادب کې تاييد کړى دى. ړومبی يې زه هم ملگرى وم، خو اوس نـه يم...)). د رد د زباد لپاره يې د خوشال او پيرمحمد کاکړ هغه بيتونـه رامخته کړي، چې څپيز کمـی زياتی يا نانډولي لري، خو خجيز نـه، لکه د خوشال دا بيت ) ٠٩س اندوه يې نـه وي (چې د ننگ او د نامو )٩٩د هغه سړي بـه نـه وي احترام ( خجيز قانون له مخې په خجپاى پيل شوي شعر -او پر دې ناخبر يا هم ناگار، چې د پښتو څپيز څپيز ←کې پښېليزې مسرې تر ناپښېليزو هغو يوه يوه څپه کمې راځي (د پوره پوهاوي لپاره: کمـی زياتی، شپږم څپرکی) يي معيار) وروسته د درېيم (تونيک يا فشاري سيستم) چې د پښتو زباد شوى تر دويم (هجا سېستم دى او ورسره د نـه جوړجاړي (نـه موافقت) پلمـه يې هم تر گناه بتره ده: ((تونيک يا فشاري سيستم چې فشارونـه په يو راز وي. کـه سېلابونـه فرق ولري خير دى. په پښتو ده چې د سېلابونو شمېر هم يو وي او د فشارونو هم. د ادب کې د دې مثال په دې کې په کار فشارونو موقعيتونـه هم بايد ټاکلي او سره مقابل وي. دا سيستم د پښتو ژبې له جوړښت سره مطابقت خوري. په دې کې مصطلحات هم هغه د انتيک سيستم استعمالېږي. صرف اوږده (؟). د پښتو له دې سيستم سره توافق هجايې په فشاري هجا اړولې ده او لنډه په بې فشاره ړومبی عبدالحی حبيبي صاحب ذکر کړى وو. جارج مارگنسټرن او ډاکتر مکنزي هم په دغه رايه دي. يو روسي پښتو پوهاند نيکولاى امکنرويچ دوريانکوف هم دغه رايه لري او سراولف کېرو پښتو نظم طبيعي سيستم وايم، خو د هم د مکنزي په تقليد دا رايه اختيار کړې ده. زه هم دې ته د فشاري موقعيتونو په ټاکلو کې له مستشرقينو سره موافق نـه يم.)) (الفت هماغه گڼه) د پښتو شعر پر ميتريک (عروضي) تول وتال باندې د استاد رشاد گروهه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 12 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ده. تردې بريده ټينگه او ترينگه پاتې شوې چې ورسره ان د ازاد شعر د اړوندۍ هڅه يې هم کړې د يوې سريزې په ترځ کې يې د ازاد شعر پر وړاندې له ناباندېوالي سره سره، هغه هم ښايي د دوستۍ په پار د لېوال ((هوسۍ)) نندارمې له ازاد شعره داسې مسرې را چاڼلي چې د ناببرۍ له -مخې پکې نـه بېواکوږي (کلسټرونـه) ، لکه ((سخوندر، شخوند)) راغلي او نـه پکې لنډې څپې، لکه (اړ) او (خوړين) غاړه غړۍ شوې، نو د (فاعلاتن) پر رکنونو يې سکښتلې اوږدې ل)٣۱٨٩(تقطيع کړې) دي. (غفور لېوال، هوسۍ دا پوره راډاگيزه کېږي چې استاد غوښتل، په هره بيه وي، د پښتو شعر د ميتريک فونېتېکس)) علمي -((عروضي)) ليدتوگې سختسرانـه دفاع وکړي، ((پويتېيلېکتيکي تړاو کورټ و سکوټ ناليدلی وښيي او د دې لپاره په ټوله ناړامۍ ((استثنأ)) پر دا ((قاعده)) بدله کاندې! د پېنځو ستورو په گډون د گردو دوديزو پوهانو په منځ کې استاد رشاد يوځانگړى او وه )) لوښه او عادت درلودل او همېشنۍ هڅه يې داcinomegeh ro citnadepاستثنايي (( پسته، چې له عادي خبرو اترو نيولې، تر علمي بحثونو او بيا ليکنو څېړنو پورې په خورا خوږه او فصيحه ژبه د غټو غټو عربي او غربي وييونو، نومونو (ټر مونو)، اقتباسونو، نقل قولونو او روايتونو په وړاندېينـه شاگردان، مينـه وال او بيا کورني او بهرني پښتو پوهان، هغه هم ژبپوهان هم تر خپل جادويي اغېز لاندې راولي او لا ويې ننگوي! دا ليدتوگه يې هم د ((انتيک عروضي سېستم)) هومره زرگونـه کلونـه زړه ده چې ژبه او ژبپوهنـه د ادب يوه برخه گڼي. د ساري په ډول په همدغه ليکنـه کې غږونـه، څپه، خج، ويی ياکلمـه... د و)) د مقولو په توگه راڅرگندوي. دا بـه پرځاى پرېږدو چې خپلې ((انتيکو ادبي فنون ((پويتيکس)) ياشعري رغاونـه له آروبنسټه د ((فونېتېکس)) يا غږ پوهنې زېږنده او سکالو (موضوع) ده، نـه د دوديزې ادبپوهنې (ادبي فنونو) او نـه د اوسنۍ علمي ادبپوهنې. هرگوره، ټولمنلې نومونـه د ((ادبپوهنې)) سکالو يا موضوع يوازې ادب، هغه هم د يو ((ژبني هنر)) په ده! ادبي فنونو د ((معاني)) په گډون زياته برخه هم لږ تر لږه تر يوې نيمې پېړۍ راهيسې له اړوندو نومونو او مقولو سره په نوې ژبپوهنـه اړه موندلې او پاتې هغه يې په نوې ادبپوهنـه. د معاني بيا انتيکس) او پاتې يې له ((بيان)) سره يوځاى په سبکپوهنـه يوه برخه په ماناپوهنـه (سېم (ستايلېستيک) او ويناپوهنـه (رېتاريک) اړه پيدا کړې ده. هرگوره، د شعر ادب او نورو هنرونو په اوېجه کې د سبک (ستايل) نومونـه (ترم) ځانته جلا آرونـه او پېژند نښې لري. له
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 22 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ((ليکلار)) نومونـه رامنځته کړې، لکه څنگه چې همدې کبله موږ د ژبې د آر و معيار په تړاو زموږ د پوهنځي د ژبپوهنې تکړه ماستر مولاجان تڼيوال په يوه ژباړه (الفت شپاړسمـه گڼه) او گڼه) کې پوره رڼاوى کړى ٣٠همدارنگه وتلي ليکوال عبدالمالک همت يې په يوه ليکنـه (ښکلا داسې هم پېښېږي چې يوه غونډله يا مخ) په خبره کله٩٠دى. په دغه تړاو د لانگندوين ( څرگندونـه له پښوييز پلوه سمـه اوډل شوې وي، خو د لېلې او ليکلارې له پلوه دومره خوندوره نـه وي، نو کېداى شي، د يوه بلونج (بديل) لټه يې وکړو. اوس بيرته استاد رشاد ليدتوگې ته راستنېږو او هغه دا چې هېڅکله يې د آرې څانگې ((ادبي نونو)) او په دې لړ کې د پښتو شعر د عروضيوالي په تړاو چاته په اسانـه تن نـه دى ورکړى او ف تر ((طبيعي سيستم)) يې هماغه دوه نيم زرکلن او بيا يونيم زرکلن ((مصنوعي)) هغه په وچ زور پر پښتو خوارکۍ تپلی او زغملی دى. اړونده تاريخچه يې هم له لاتيني نومونو سره د ل) ٩٥٨٩( ٢٥٨٩نکوف له هماغې پښتو ليکنې څخه بې اخځ ښوونې راخېستې چې پر دوريا کال د ادبياتو پوهنځي په پښتو مـهالنۍ ((وږمـه)) کې خپره شوې اوليکوال په سريزه او د همدې څپرکي په پيل کې د دې کتاب د کښنې تر ټولو غوره انگېزه بللې ده. مړۍ پلا ((حروف)) پر ((ږغونـه)) اړولي، په پوره دک و دليل دا چې زموږ د ادبي فنونو استاد لو ل) ورته انگېزه شوې؛ د څلور ١٣٨٩زما مخامخ جروبحث او بيا د همدې کتاب د لومړي چاپ ( څپيزو رکنو او بيا دننـه دننـه د خج د څلور گونو دريځونو او په ځانگړي ډول د دوو خجونو ترمنځ هم همداسې درواخله. درې څپيز واټن په رسميت پېژندنـه يې پر ((ږغونو)) يې د ((حروفو)) اړونې بېلگه، هرگوره، د پورتنۍ ليکنې په سرکې راغلې ده: ق) د نظم ړومبني اجزأ متحرک او ساکن ږغونـه دي. دا ٠۱٣ -۱١٤((د خواجه نصير طوسي ( ) څنگه نظريه ټول مني...)). د ارواښاد طوسي اروابه هم هېښه پاتې شوې وي چې زما ((حروف) پر ((ږغونـه)) اوښتي دي! etadpuله دې سره استاد ته په کار وه، ((ساکن و متحرک)) يې هم ورسره کړى واى او پر ((کنسوننټ و واوېل)) او ياهم پر ((تړلې او وازه څپه)) يې ور اړولی واى. (واحدونـه) دابه پرځاى پرېږدو چې غږونـه او څپې له آر و بنسټه نامانيز ژبني توکي يا يوونونـه دي. شعر د ژبې له رغېدلو مانيزو (وييونو، کلمو)، لاڅه چې، لکه پخپله پښويه (گرامر)، له بشپړو ژبنيو توکو (غونډلو، جملو) راپيلوي او بيا هله د وييونو، څپو او بيا غږونو له اوډنې، وېشنې او سکښتنې سره کار لري.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 32 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پراوي کلونـه کلونـه وړاندې د خپلو هاندوهڅو، په د خپل بدلمېچ تر لومړي خشل کاله له مخه ما تېره د لوستتوکيو (درسي موادو) د تيارونې په بهير کې دا هم رابرسېره کړې وه چې د پښتو خجيز سېستم لري او هغه دا چې د -شعر درېگوني (وگړني، ادبي او ازاد) ډولونـه، يو څپيز يوه خجنـه راځي. مانا دا چې د مسرې کوشنيترين شعري يوون (مسرې) له هرو څلورو څپو څخه .´- - - - او يا هم څلورمـه - ´- - - ، يا درېيمـه- - ´- - وي، يا دويمـه - - - - ´يا ړومبۍ څپه خجنـه په دې ډول دغه څلور څلورخجنې څپې د ناشننوړو غونډونو (رکنونو) بڼې لري، په بله وينا، هره ونو رغېدنـه او شننـه مومي او کـه په پاى کې يې تر مسره په آر و پرنسيپ کې له همداسې غونډ څلورو کمې، يانې يوه، دوه يا درې څپې راشي، د ناخجن نيمگړي غونډ په توگه د اړوندې مسرې ټاکلی څومره ييز ((څپيز)) انډول پرځاى کوي او ورسره کېداى شي، د پښېلې (قافيې) ازاد شعر) کې يوه مسره يا ټوټه تر دوه ←ه (يا لړ (رديف) په رغاونـه کې برخه واخلي. هر گوره، پ (فونيمي) خجنې يا ناخجنې څپې هم لنډون مومي چې هال د يوه ويي او غونډلې کار هم ورکوي، لکه: هو، نـه، (اخ، وه، وې...!) او نور. مکنزي د پيلامگر په تو گه هم ماته وار له مخه د لکه په پخواني چاپ او د اوسني دې په سريزه کې چې يادونـه شوې، کـه څه پر لاس راغلې او د الهام سرچينـه او مخبېلگه شوې وه او د استاد نيکولاى دووريانکوف ليکنـه کاله وروسته ، هغه هم انگليستان ته له را ٤٥زېږدي کال هغه ٣٤١٩ دانيل مکنزي د اد، په خپله اتلس هست کره کړې بڼه را تر لاسه شوه. دغه ٣١١٩ کال او بيا٨١١٩ کډوالېدو سره د مخيزه څېړنـه کې، بې له دې چې د دووريانکوف په څېر يې په نومېرلې توگه د پښتو استاد ((غږپوهې)) او ((شعرپوهې)) تر منځ نـه شلېدونکي (ديالکتيکي) تړاو ته گوته و نيسي. ه په مني کې ل ٣١١٩مکنزي ماته دهغې زړې ليکنې تازه بشپړه کړې،کره کړې او غځولې بڼه د هغې ژمنې سره سمـه اکسفورډ ته را ولېږله چې څو مياشتې له مخه يې په خپل کور (انگليسي، ما هم ترې پر خپل وار د خپل وېلس) کې، تر اړوندو اوږدو جر و بحثونو وروسته را سره کړې وه. مانا چې بدلمېچ د نوې خپرونې (اېډېشن) په کرونـه او بشپړونـه کې پوره گټه واخېسته. په دې له پخوانۍ هغې سره يې کورټ و سکوټ توپير لري. 991.ver 8( په خپله ليکنـه د لندن پوهنتون دغه نوميالي آريانپوهاند او پښتو پوهاند ) بللې remonsimاو ناسمې ( کې د ځينو پښتنو ليکوالو دا هڅې بېځايه )esreV othsaP .) کې ويل شوي ليکني او پارسي کالبونو (بيت، رباعي قصيدې، مثنوي.. -چې په عربي ((دېواني)) شعرونـه، په مېتريک (عروضي) ډله کې وشمېري.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 42 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ وار له مخه پښتو شعر ((څپيز)) بللی، خو په کړن کې يې د گڼو دېواني او کـه څه هم ده پخپله، خجيز)) سېستم پر کار -سره بشپړ ((څپيز )noisnacs(ولسي بېلگو په سکښت ياتقطيع _) او شعري (مسره ييز) خج يې په تړلې نـه وييخج يې په وازه خجنښه (اچولی دى. د مسرو دن ) په گوته کړى دى. دغه راز يې د څپې څومره ييزوالی يا کميت (اوږدوالی او ´هغې (_ ) بللی او موخه يې څپيز شمېر نـه tnavelerriلنډوالی)) په پښتو شعر کې بې نقشـه يا بې ارزه ( خجيز سېستم د توپير په تړاو، د خپل کتاب د لومړي -څپيزدى. ورته خبره ما د عروضي او مخ) او د اوسني چاپ په درېيم او پېنځم څپرکي کې د پارسي شعر او همدارنگه د ٣٩چاپ په ( ((څپې)) په تړاو کړې ده. (لکه د پښتني مکنزي د پښتو ولسي يا (و) گړنی شعر دا دوه گونی وېش زموږ تر څېړونکيو ه پوره کره تخنيکي ډول را پر گوته کړى دى:سندرو هغه) پ ((وگړنی شعر پر دوو ټوليو (کتېگوريو) وېشل کېږي. يو هغه سملاسي (فی البديهه) لنډې نغمې دي چې د کار پر وخت، پر لاره او يا هم له ملي اتڼ سره بولل کېږي، د وگړني شعر دا برخه او بېنومـه ده. زياته آره او رښتينې بللاى شو؛ زيات دوديز رنگ لري (دويمـه ټولۍ) چې ويونکي يې څرگند او د څانگيزو سندرغاړو له خوا بولل کېږي. خو اړينـه نـه ده چې همدوى يې جوړوونکي هم اوسي. په دې ډله کې غزل او چاربيتې راځي چې غزل يې ، مخ)٢٠٨هرگوره له ادبي هغه سره خورا ډېر توپير لري.)) (مکنزي ېرېدونکو جلا وطنو يادونو او برياوو څخه وه چې تر لسيزو وروسته د ټولمنلي دا هم زما له نـه ه استاد مورگنستيرن له دغه پياوړي شاگرد او ځايناستي پښتو پوهاندسره مې شلېدلي اړيکي راټينگ شي او د ژوندپه وروستيو ورځو شپوکې ورته يوځل بيا د شاگردۍ گونډه ووهم. ده هم استادي دوستانـه اړيکو او علمي -وله چې د څلوېښتکلنې شاگرديانگرېزي ول -په دې پښتني همکاريو پور يې راپرې کړى وي، له خپلې مېرمنې سره په خپل نوي اخېستي کور ((انگلسي، وېلس)) کې په څلور ورځنۍ مېلمستيا د يوه پوهنځي هومره گټه را ورسوله او دا کابو يې را په گډون ور سره له پښويې را نيولې، تر آرپوهې پورې د برخه کړه چې د پښتو شعري سېستم په پښتو ژبپوهنې ډېرې ناسپړلې غوټې پرانېزم. د نجيب منلي ونډه دا هسې يوه ناببري يا ((توارد)) وو چې زموږ فرانسمېشتي ادبپوه ليکوال او څېړنوال نجيب په ز. کال 1880ل، پرليکنې په رڼاکې له ما سره څه ناڅه ها ٣٤١٩ منلي د استاد مکنزي د
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 52 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ euqitéop ed serihaC ni othsaP ud euqirtéM ;ialanaM bijaN{ يوه وېړه فرانسي ليکنـه خجيز) -د پښتو شعر د ورته (څپيزکې }.351-301 .pp ; 7891 erbotcO ,51 ºN eérapmoc ي سېستم پخلی کړى او د هغه استاد پر پليونۍ، ياهم په خپل نوښت يې دگڼو ادبي او ولس بېلگو په ترځ کې پر کار اچولی دى. زه يې له دغې ليکنې مټې دوه درې کاله وړاندې خبر کړم او سم له سمونې يې هماغه آره فرانسي بڼه له پاريسه راولېږله، خو دا چې پر فرانسي زما سر نـه خلاصېده، نو دا دى، په پښتو لنډيز يې ن مينـه وال بـه يې بياهم هماغه غوراوى تر هم وپاسللم او له کابله يې رابرېښليک کړ چې گرا کتنې لاندې ونيسي. گران منلي خپله ليکنـه له دې تاريخي شاليد سره راپيل کړې ده: مذهبي پاڅون د -د سياسي ز)١۱٤٩ – ٥٠٤٩روښان (((د شپاړسمې پيړۍ په پاى کې د پير يمـه د دوو پارسي ژبو پښتو ژبې يو پراخ ادبي فعاليت پيلامـه ده. پر دغه مـهال د پښتنو س امپراتوريو ترمينځ وېشل شوې وه چې لويديځ ته د پارس صفوي امپراتوري وه او ختيځ ته د هند د مغلو قدرت وو. په دغه فرهنگي چاپېريال کې پښتنو شاعرانو او ليکوالو په پراخه ېستنې وکړې پيمانـه له پارسي څخه هم د لغاتو په برخه کې، هم د مفاهيمو په برخه کې پراخې اخ چې کله ناکله يې د پښتو ژبې گرامري جوړښت هم د پارسي په ډول برابر کړى دى. د دې اخېستنو په ترڅ کې شاعرانو د پښتو شعر اصلي، معمولي بڼې پرېښودي او هڅه يې وکړه چې پارسي عروض خپل کاندي، خو عملاً په دې برخه کې ډېر بريالي نـه ول... . -پرځاى يې د عربي ه هرډول کـه د ((توارد)) خبره هم شي، تر دروېش دراني يې له ماسره ډېر راځي. هغه هم يوازې پ په دې هم نـه، چې د استاد مکنزي ليکنـه يې مخبېلگه شوې، بلکې خپلې رسمي څانگې (ادبپوهنې) او اړوندو څېړنو او ژباړنو هم ورسره پوره مرسته کړې؛ شعر و شاعري خو ورسره د ريکه ده. او دا چې ډېرۍ شننې او سپړنې يې زما له هغو سره په بنسټيز ډول توپير نـه دراني هم ش لري، نو يوازې هماغه اړين ټکي يې له لوستونکيو سره شريکوم. داخبره ((...پښتانـه شاعران او څېړونکي پردغه ستونزه پټه خوله پاتې شوي دي. کـه څه هم، نـه جوړ شوي وي، خو ...)) يې خو وار له مخه کېداى شي چې د پښتو د عروضو ځينې لارښودو ځواب شوې او هغه داچې کـه موږ دا درې پښتانـه يو له بله سره خبر نـه وو او په بهرنيو کې له استاد مکنزي څخه هم يوازې همدى خبر وو.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 62 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ده يې هماغه شويو پوښتنو لامل يې هم دا دى چېپيدا ورهرگوره، د استاد مکنزي له ليکنې د کال ليکنـه مخبېلگه کړې وه او وروستنۍ بشپړه او کره بڼه يې پر لاس نـه وه ورغلې. د ٣٤١٩د هغو پوښتنو لومړۍ بېلگه دا ده: ) سره س((د.ن. مک کينزي ... د پښتو شعر آهنگ يا ريتم د هجاوو له کميت (لنډوالي او اوږدوال د خپل نظر جزييات نـه نـه، بلکې د خجيزې لړۍ له نظم سره تړلی دى. خو ښاغلی مک کينزي څېړي او د څو مثالونو په ورکولو يې بسنـه کړې ده. ما ته د ښاغلي مک کينزي د ملاحظاتو په سم والي کې کوم شک نـه وو راپاتې، نو ومې غوښتل چې لږ ژور تحليل يې وکړم او د پښتوشعر پر دواړو اړخونو (يانې ولسي شعر او ديواني شعر) يې تطبيق کړم.)) ړ کې يې، لکه څنگه يې چې ما له مخه په اړونده ونډه کې يادونـه وکړه، ده د ولسي او په دې ل _) او شعري خج ادبي يا ديواني شعر دشننې په ترځ کې د مسرو دننـه وييخج په وازه خجنښه ( )سره په گوته کړى دى. همدا راز يې د څپې څومره ييزوالی (اوږدوالی او ´په تړلې هغې (_ ) بللی او موخه tnavelerri(کټ مټ لکه ما) په پښتو شعر کې بې نقشـه يا ناارزى (لنډوالی) يې يې څپيز شمېر نـه دى. هن کـه په زړه ليکنـه کې يې د يوه ټاکلي شعري ځېل د مسرو ترمنځ څپيزه نانډولي هم موخه اوسي، دا هم څه بېځايه خبره نـه ده او هغه دا چې تر درو څپو لاندې تال يا اهنگ (ريتم) دومره نـه ويجاړوي. او په دې کې ښاغلی منلی هم له موږ باندېوالی، تول و دواړو سره هماند دى چې ترڅپې، خج زيات ټاکنده نقش لري. ما پخپله تر هغې پخواچې د استاد ليکنـه پر لاس راشي، د خپل بدلمېچ په لومړي چاپ او دويم چاپ کې، يوځل د عروضي ا د څپې د بېلابېلو ډولونو په تړاو) دغه راز څرگندونې راغبرگې او څپيز سېستم د توپير او بي کړې او پوره بېلگې يې په همدې لومړي او بيا دويم، درېيم او پېنځم څپرکي کې وړاندې شوې دي. د ليکنې په دويم مخ کې يې د((آهنگ)) په تړاو دا الاندې نومونې (ترمونـه) او څرگندونې با نـه برېښي: دومره څانگيزې او تخنيکي ((د پښتو ژبې آهنگ د وينا د لړۍ د تونيکو سېلابونو پر نظم ولاړ دى. د آهنگ لپاره کولاى شو چې يو (تيوريک فرضي واحد(!) تعريف کړو. دا فرضي واحد چې د ژبې په وييپوهنـه (!) کې کوم خاص ارزښت نـه لري، د سېلابو يوه لړۍ ده چې يو سېلاب يې تونيک وي (تونيک خج(!) ولري).)) خجيز غونډ (رکن) چې ما د پښتو شعر د توليز يوون (رېتميک واحد) په توگه په -څلورڅپيز دواړو چاپونو کې له بېلگو سره ښوولی، ښاغلی منلی يې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 72 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )) نوموي. خو د دې خبرې تر څنگ puorg sserts((تيوريک فرضي واحد)) او ((خجيزه کړۍ اکلی ((څلور څپيز والی)) له پامـه غورځوي او يې چې يوه څپه پکې خجنـه وي، جوت او ټ پر((درې سېلابي)) او ((څلور سېلابي)) کړيو يې وېشي! (په دې تړاو پوره سپړاوى بياهم د کتاب په لومړي، دويم، درېيم او پېنځم څپرکي کې موندلاى شي). مسره يې هم داسې پېژندلې ده: يوه خجيزه کړۍ لري او تر ټولو اوږده مسره ((د پښتو شعر بنسټيز واحد مسره ده چې کم له کمـه څلور خجيزې کړۍ لري.(ځينو معاصرو شاعرانو او يو شمېر پخوانيو د خورا خام شعر خاوندو شاعرانو کله کله تردې اوږدې مسرې هم جوړې کړې دي، خو دا ډول شعرونـه د گوتو په شمار دي او خاصه توجه نـه غواړي).)) چې هره ((خجيزه کړۍ)) څو څپې را نغاړي؟دغلته بيا هم دا نـه وايي د مسرې او بېلابېلو ډولونو په اړه د دې کتاب په درېيم څپرکي کې پوره څرگندونې وړاندې مخ).٣٠٨-٤٠٨شوي او دلته يې راغبرگول اړين نـه برېښي؛ همداسې يې د استاد مکنزي ليکنـه ( ((نيم مسرۍ)) چې ما د استاد نورې پوښتنې يې هم زموږ د دواړو له خوا ځواب شوې، لکه د رشاد د نومونې ((وقفه يي مسرې)) پر بنسټ ((لارغه يي)) او ((ماته مسره)) نومولې ده (زيار، مخ). ٤٨٨ -٩٨٨درېيم څپرکی او استاد مکنزي د دروېش دراني برسېرونـه وونکي ښاغلي دروېش دراني بيا د سوچه ((توارد)) له مخې د يوه نوښتگر شاعر او انگرېزي ښ په توگه څه ناڅه له ما سره هال ورته سېستم تر څېړنې او شننې لاندې نيولی. خو نژدې يوه لسيزه وروسته، هغه هم هله ځنې خبر شوم چې په پېښور پوهنتون کې مو سره ليده کاته وشول ې هم له او کتابونـه مو سره ادل بدل کړل. کـه څه هم سم له لاسه راسره د هغه کتاب نشته، خو بيا ي هماغې لومړنۍځغلندې کتنې څخه دومره پر ياد راپاتې دي چې نـه يې اړوندې څرگندونې ) له مخې د شعري ټوټو يا مسرو او ورسره د ټوليز ssertsدومره تخنيکي دي، او نـه يې د خج ( شعري رغښت بنيادي څلورگوني ډولونـه يا وزنونـه پر گوته کړي ؛ ان تردې چې خجنې او ضعيفی)) بللې دي! -ې هم ((قويناخجنې څپې ي په پاى کې دا يادونـه هم اړينـه بولم چې دغه بدلمېچ زماله موخې انگېزې او وړاندويېنې سره سم ) راهيسې تر اوسه په دې شلکلن پېر کې خپل اغېز ښندلی او د 1880له لومړي خپراوي (
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 82 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ه هرکلي سره مخامخ پوهنتوني زده کړيالو په گډون د بشپړ ډېري ځوان ادبي پښت له تاود شوى، هغه هم له درو غورو لاملونو سره: په ناځانخبري ډول له کوشينې راهيسې د هر پښتانـه او پښتنې په ذهن و زړه کې د (و)گړني ) ٩ شعر و ټنگ ټکور تول وتال، کټ مټ، لکه پښتو ژبه له پښوييزو دويونو (گرامري قاعدو) سره ، کـه نـه څنگه بـه يې له يوه ټومب (تحريک) سره په هماغه ، وار له مخه ځاى نيولی او زېرمـه شوي ډۍ، بدله... ناببره له خولې وتله او يا يې هم يومخيزه ولسي شاعري او تول و تال يوه ناره، لن سندرغاړي راخپلوله. او کله چې بيا له ليک و لوست او ښکلاييز څوب و ذوق سره په ادبي کچ فيوال او ازاد شعر په لاروۍ ورته زېږندويۍ ته مخ کوي، نو تېرمـهالي دېواني او وسمـهالي قاله خجيز)) رغښت ورسره راخپلوي او هماغه ځانته -هماغه تول وتال، په بله وينا، ((څپيز مخبېلگه گرځوي. له دې سره يوه نيم، لکه د وسمـهالې ادبپوهنې زده کړيال او څېړنوال په دې يا کارول شوي رغښت پر لارو رودو او کچ و مېچ هڅه کې کېږي چې د هغه نااگاهانـه کارولي اگاهانـه لاسبرى پيدا کاندې، دا غوره او گټوره نگېري چې همداسې يوه ښکارندويه لارښود ته مخه وکړي، نـه يوه ناپېژندويه لارښود ته؛ پارسي ژبو او بيا يې دوديزو ادبي فنونو او په دې لړکې پېچلو -د تېر هغو په پرتله له عربي )٠ عروضي او قافيي لارو دودو سره يې پرله پسې زياتېدونکی لرېوالی او ناباندېوالی؛ سراسري ټولنيز خوځون او جلاوطني، نوې خبرتيايي (کمپيوټري) تېکنالوجۍ او ورسره د ) ٨ هېواد، سيمې او نړۍ پر کچ د تړليو نومـهالو فرهنگي او ادبي اغېزو او سياليو، له نوې او انديزې -ښکلاييزې جولې او ژب -ېرېدونکې لېوالتيا او له دې سره ژب ازادې شاعرۍ سره ډ منځپانگې او پيغام ته د هڅې او پاملرنې زياتېدنـه.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 92 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپرکیـ ٠ په خپله جوله کې د پښتوشعر د سيا لۍ هڅه د شعر د ژبني هنر ادب) په بېلابېلو ځېلونو کې تر گردو لوړ تخيلي او زړه راکښونکی ځېل او ونکی او بيا داسې ځېل دى چې په ټوله مانا -انسان د ښکلاييز څوب (ذوق) روزونکی او خړوبو يې د ناځانخبرۍ(ناخودآگاه) ناسپړلې او زېرمـه شوې هيلې او ارمانونـه ځانخبرې(شعوري) نړۍ ته راباسي او را پوخلا کوي يې. له دې چار و دندې سره د ((شعر د شعر لپاره)) ليدتوگه ردېږي ) څخه يې ٥٢٣٩ - ٥٠۱٩ې د ټوليز هنر په تړاو يې د الماني ايډيالېست فېلسوف مانوېل کانت(چ سرچينـه اخېستې ده. هغه هنر د ښکلا د پنځونې لپاره د انسان هاند و هڅه ، په بله وينا، هنر د دوې نيمې پېړۍ پرله پسې تر سختو -هنر لپاره باله. دغه اندتوگه له هماغه راهيسې دا دوې -٣٤٣٩وکو لاندې راغلې او په کلکه رد شوې ده، په ځانگړي ډول د زيگموند فرويد (ز ني ) د روانشنيز(سايکانالېستي) اند توگې له رامنځته کېدو راهيسې چې هنر د انسان په ١٨١٩ ناځانخبرۍ (تحت ا لشعور) کې له تمبول شويو او زېرمـه شويو هيلو او ارمانونو سرچينـه اخلي. ښکلاييزو گرومونو (عقدو) خړوبونـه،نـه، بلکې د ټولنوټيزو -زې د نوږيزله دې سره يوا اېکانوميکو) هغو هوارونـه هم رانغاړي. -(سوشل مخ) د کانت اند توگه له علمي پلوه ناسمـه بولي ٨٩همدا خبره ده چې استاد پوهاندرحيم الهام( او ليکي: ره يو انډول کېږي او دا نتيجه ورڅخه ((...که هنر د ښکلا د تخليق لپاره هڅه وي، هنر او ښکلا س حاصلېږي چې گوندې د هنر غايه پخپله هنر دى)).
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 03 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د لندن مېشتي فلسفي ادبپوه اسماعيل خويي له خوا د شعر څه ناڅه ښه ترا اوډلی او منلی پېژند ((شعر په کره، کېښکلې او اهنگينـه ژبه، د اند و واند ولوليز تړون دى = شعر گره خوردگی ښکلاييز)) او -او ورسره تړلی ((ژب نديشـه و خيال هست در زبان فشرده و آهنگين)) عاطفی ا ((مخيٌله وينا)) په توگه د شعر آر دا راجوتوي چې جوله (شکل) د انديز)) دايلکتيک -((ژب جاج او جوهر، په بله وينا (( ښکلاييز ارمان)) ته رښتياينـه (تحقق) وربښي او ورسره ورسره انگه او پيغام، په بله وينا (( ټولنيز ارمان)) هم رانغښتل کېږي. دا بـه ومنو چې شعر انديزه منځپ (ژانره) تر ډېره د يوه نږه هنري ځېل په سترگه کتل کېږي، خو د هنري ارمان ته تر بل هرادبي ځېل تر څنگ يې ټولنيز ارمان و پيغام هم له پامـه غورځېداى نـه شي. هرگوره، په دې توگه به، هغه شعر يو رښتينی شاهکار وي، بې له دې چې پکې رانغښتی ټولنيز ارمان او پيغام د چا ښکلاييز څوب (ذوق) و زمولي، هال يې منلوته ورچمتو هم کړاى شي. دا هم هېرول په کار نـه دي چې گنې پر((شعريت)) باندې ټينگار دې، گړسره د ((هنر د هنر بيا د همدې ليدتوگې پر بنسټ تر دې ښندې (مبالغې) لپاره)) ټولۍ (مقوله) راخپله کاندې او پورې چې وايي: ((اصيل شعر مټې تر دويم نړيوال جنگ را وروسته منځته راغلی دى))! مانا داچې د زرگونو دانته وو، گويته وو، گارسياوو، هوگوو، پوشکينانو، بايرنانو، فر دو سيانو، خوشالانو... ېڅ او هېر پر هېر وگڼل شي، او له دې سره پردې زباد شوي هستونې او پنځونې دې هېڅ پر ه فرهنگي ډگر کې -واقعيت هم سترگې پټې شي چې د شعر و ادب په گډون په گرده بشري پوهنيز وسمـهال د تېرمـهال او وستر مـهال تر منځ يو پول دى او له ړنگېدو سره يې هرڅه له منځه ځي! ښکلاييزې)) جولې -کېږي چې ((شعريت)) د ((ژب له پاسنيو څرگندونو دا پايله اخېستل زېږنده دى او همدغه دوه اړخيزه جوله ده چې د ((مخيٌله وينا)) په توگه يې جاج او مفهوم وربشپړوي. دويم، يا درېيم جوليز اړخ((رغاونيز تخنيک)) د دغې ((مخيٌله وينا)) کوم اړين عربو چې شعري اډانـه يې پرعروضي رغنده ټوک (متشکله جزء) نـه گڼل کېږي او ان پخپله سېستم ټيکاو لري او ور اوډلي يې دي، د يادې شوې ټولۍ (مقولې) نوښتگر يې هم بللاى شو. په دې ډول ((وزن، قافيه، رديف)) او ورسره نظمي کالبونـه يا ژانرونـه... هم د شعر له پېژند ... چې نـه يوازې عربو او (تعريف) څخه اېستل کېږي. نو کوم تول وتال يا وزن، قافيه، رديف موږ، بلکې د نړۍ ډېريو ژبنيو ټولنو ورسره تړلي او رادود کړي دي، موخه يې ((موسيقيت)) دى، نـه ((شعريت))!
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 13 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ هرگوره، نن سبا دغه موخه هم نوره په کړن کې خرخشنـه شوې او هغه دا چې نـه يوازې پر نړيوال زن و قافيه) او ناپېيلي (منثور) شعر کچ ازاد(موزون او بې قافيه) لاڅه چې سپين (بې و موسيقۍ ته لار موندلې ده.په پارسۍ کې، نيما شوويچ د شلمې پېړۍ په درشل کې د نيم ازاد پارسي شعر سېستم رامنځته کړ او پېنځه شپږ لسيزې راوروسته احمد شاملو تر بې وزن و ټولمنلی رومانتيک ځېل قافيې ((شعرسپيد)) را ورسوله، سيما بهبهاني او څو نورو بيا ان ((غزل)) هم د پښېلو (قافيو) له باستيله راوکېښ. په پښتو (و)گړني شعر کې چې له دغو درو ډولو څخه لومړۍ دوه شتون لري، همزمان سندرې ښکلاييز پلوه هم -هم دي، په بله وينا، همېشـه له ټنگ ټکور سره ملې پاتې شوې دي او له ژب ره منښت او گرانښت لري: ازاد وزمې سندرې، لکه لنډۍ، سروکي... او په اړوندو پرگنو کې پو سپين وزمې، لکه د کيسو او نکلونو نارې او داسې نورې؛ په متلونوکې بيا د دغو گردو شعري فورمونو څرک لگولاى شو، ازاد لکه: په خيرات پسې شکرى، -په باران پسې پټی گرځوې - ،جامـه يې دوه نوره -بنيادم يو نور - وچه يې مـه خوره...؛ -پور چې تر سل تېر شي - سپين، لکه: بې عقله زوم د خواښې په باټو ختاوځي، - بډاى يې له خواره گټي، خوار يې له بډايه، - وزه چې پربام وخېژي، لېوه ته هم ښکنځل کوي... . - وتال يا موسقيت، په هره توگه، لکه څنگه چې د ټولنيز ارمان او پيغام په تړاو څرگنده شوه، تول په بله وينا، وزن و قافيه تر هغې پاموړ گڼل کېداى شي چې د ((شعريت)) پر تاوان پرې نـه وځي. په دې لړ کې يې توليز (وزني) سېستم يا تخنيک بيا، او هغه هم چې پر يوه ژبه له بلې ژبې څخه نـه شي، لکه واخلې، پر راتپل کېږي، له دغه پلوه په هېڅ ډول د منلو او زغملو جوگه کېداى پښتو باندې د عربي عروضو او بحور و راتپنـه؛ قافيي آرونـه او دويونـه يې کـه څه هم لږوډېر له ليکني او دېواني شعر سره اړخ لگوي، خو بيا هم ورته له پښتو غږپو هنې سره سمون ورکول په ور اغوستې وي، په کاردي. نو د دې لپاره چې دغو ټولو اړخونو ته مو پښتو جوله او جامـه څلورم څپرکي کې تر څېړنې لاندې نيول کېږي. په پاى پاى کې تر ټولو خبرو وروسته، له نړيوالې شعري سيالۍ څخه زموږ موخه بيا هم يوازې او يوازې پر ((هنري ارمان)) ډډه نـه لگوي، بلکې ورسره ورسره د ټولنيز او بيا انساني ارمان
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 23 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ . دا بـه د نننۍ غمځپلې نړۍ او غمېدليو او غموليو انسانانو پر رانغښتنـه هم په پام کې لرو وړاندې څومره بې توپيري وي چې د بل هر هنر غوندې له شعره يوازې د ښکلاييز څوب (ذوق) د راويښونې، خړوبونې يا روزنې کار واخېستل شي. نړيواله ادبي جايزه ، دا دهنر د الهې ((ميوزې)) پر وړاندې کومـه نابښنوړه گناه نـه ده چې د نوبل نـه يوازې له هنري پلوه، بلکې د ټولنيز ارمان او انساني پيغام له پلوه هم ارزول کېږي او په همدې لاسوند تر اوسه زياتره د همداسې ژمنو او پرمختلليو (مترقي) داستان ليکونکيو او ر)) او((پوهنـه)) اوږه شاعرانو په برخه شوې ده. له دې خبرې هم څوک نټه نـه شي کولاى چې ((هن پر اوږه د انسان په گټه د پنځ(طبېعت) په اېلونـه، په بله د ټوليز بشري تمدن په منځته راوړنـه او پرمخوړنـه کې ونډه لرلې او لري يې. نو شعر هم د يوه هنر په توگه له دغه پلوه بې ونډې نـه شي نفيس و نازک هنر له جادويي پاتېداى، يا دچا خبره مستثناکېداى نـه شي او په کارده د دغه اغېزه د ننني ښکېللي او زبېښلي انسان د ژغور، ازادۍ او سوکالۍ لپاره هم گټه واخېستل شي، نـه داچې يوازې د هماغو ښکېلاکگرو او زبېښاکگرو د مزو چړچو لپاره ځانگړى کړ شي. يې هنر او په هو هماغسې چې پوهنـه پاړکيز توپير و تبعيض نـه شي منلاى او زغملاى، دغسې دې لړ کې يې شعر هم نـه شي منلاى او زغملاى. د بعد نومـهالۍ (پوست مودرنېزم) او ورسره د بېلابېلو تشتورو فورمالېستي اېزمونو پلويان او د ريالېزم او هومانېزم سوگند خوړلي نټيالي (منکرين) يې له يوې پېړۍ راهيسې د (( نږه)) انگروزه کوي او نن سبايې د پانگواکۍ د انساني ضد نيو هنر و ادب او بيا شعر په نامـه ادبي پنځونې د -لېبرالېستي او گلوبا لېستي اوتو بوتو په لمسه او ننگه غواړي، گردې هنري پېر و پلور بازار ته ځانگړې کاندې او د دې لپاره چې لکه الکترونيکي او سېبرنېتيکي (ويديو ې پر سرگرميزه او سودا گريزه موخه را وڅرخوي، نو گېمونـه، ساينس فېکشنونـه ...) يې يواز انديز اړخ -ښکلاييز اړخ، په بله وينا، جوليزواله (فورمالېزم) اچوي او ژب -ټول زور پر ژب کورټ له پامـه غورځوي، د چاخبره يو مخيز، اند له وانده بلهاروي!
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 33 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ یڅپرک - ٨ شعر آرپښتو (څپيزـ خجيز) وزن د رغنده ټوک او بنسټيز ټولمنلې خبره ده چې ليدتوگه يا تيوري له کړن يا پراکتيکه رازېږي، په بله وينا، کومې پوهنې او فنونـه چې انسانان يې تر اوسه پر رابرسېرونـه او اړوندو دويونو (قواعدو، قوانينو)، هالپېرونو د فارمولونو، ټوليو (مقولو)، ډلبنديو... پر اوډنـه بريالی شوي، د نا اټکلېدونکو م کړنو او کړاوونو يې سرچينـه اخېستې ده. لکه واخلې ژبپوهنـه چې د انسان له خوا د لکونو کلونو کارېدلې ژبې يا ژبو د څېړنې او شننې منځته راغلې او بيا ادبپوهنـه چې د زرگونو زرگونو کلونو په بهير کې د منځته راغلو ادبي ې ده. همداسې شعرپوهنـه هم، يا په نومېرلې توگه هستونو له څېړنې او ځيرنې څخه را رغول شو بدلمېچ د دغو غبرگو پوهنو په رڼاکې د راپنځول شويو بدلو او شعرونو له سپړنې او شننې څخه رامنځته کېږي. او راوروسته ))murtemاو بيا رومي (( )) )nortemپه دې لړ کې، په نومېرلې توگه يوناني چې دوه لومړني مېتريک بدلمېچونـه تر منځنيو پېړيو پورې عربي ((عرو ض)) د يادونې وړ دي پر ټول اروپايي کچ کارول کېدل هرگوره، راوروسته بيلابېلو اروپايي ژبو ځانته جلاجلا ښايي عربي عروض هم خليل سېلابيک بدلمېچونـه را اېستلي او پر کار اچولي دي. -تونيک سره منځته ته راوړي اوسي چې د نورو رومي هغو له اغېزې او سيالۍ -بن احمد د يوناني پوهنو او بياادبي فنونو، لکه د اپلاتون پويتېکس(بوطيقه) د ژباړو په لړکې ورسره پېژندويي پيداکړې وي، هغه هم د د دغې لوړې اوړوني سامي ژبې چې گړپوهه يې هم د ((اوزانو)) اړونده ستم ښه ترا پر کار اچول شوى دى.کړې، تر بلې هرې زړې او نوې اروپايي ژبې پکې مېتريک سې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 43 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پارسي شعر عربي عروض لږو ډېر راخپل کړي، دوه دا چې راوروسته د نوي آرياني پېر لاسونده درلودلي دي: يو يې په لومړيو دوه دوه نيمو اسلامي پېړيو کې پر دغه عجمي ژبه باندې د عربي هغې - بېخرته اغېزښندنـه او ورسره گډوله کېدنـه؛ يې ورسره څه ناڅه غږپوهيز نژدېوالی وو. خو د پښتو شعر په برخه کې بيا، لکه پاس چې بل - وويل شول، د پارسي شعر پر پليونۍ داړوند (عربي) مېتروم (عروضو) د راتپنې هڅې کورټې پاتې راغلې او په دې لړ کې يې د مياشرف له خوايوازېني اوډلي بدلميېچ هم کوم ځاى نـه دى توگه موږ ته دا پلمـه پر لاس راغله چې د نږه (سېلابوتونيک) دا يې په اسانـه نيولی. په دې ځايناستی او د پرله پسې منښت او گرانښت جوگه کړاى شو. خجيز = سېلابو -نو کله چې وايو، د پښتو شعرپوهه، يا په نومېرلې نومونـه، تول يا وزن ((څپيز رېږي: څپه او خج، چې دا دى، بېلابېل يې تونيک)) دى، دوه توکه (عنصره) مو سترگو ته نېغ د تر څېړنې لاندې نيسو. ēballys، يوناني aballys، لاتين elballysعربي هجأ، انگرېزيڅپه: -٩ په يوه ژبه کې د يوه يا زياتو غږيزو يوونونو (واحدونو) هغه ټولگه يا ټوټه ده چې له يوه خپلواک ) رغېدلی وي، يا …p,n,m,l,k ,j, f,h,g,bڅو بېواکو () يا يوه خپلواک او يوه ياu,o, i,e,ā,a( )او يا هم له يوه خپلواک (واوېل)، يوه نيمواک (سيمي y,wله يوه خپلواک او يوه نيمواک ( واوېل) او يوه يا څو بېواکو (کنسوننټو) څخه منځته راغلې وي او په يوځايي ډول، په خورا لنډ ېستنـه له خولې راوځي. يو خپلواک هم ځانته جلايوه مـهالټکي يازماني نقطه کې په يو وار سا ا (يو فونيمي) څپه رامنځته کولاى شي او هم د يوه بېواک يا نيمواک په ملتيا (دوه فونيمي) او همدا راز د يوه نيمواک او څو بېواکو په ملتيا؛ مانا دا چې خپلواک يو خوا ځانته يوازې يو ورو په ملتيا لنډې او اوږدې څپې، خو يو بېواک يا فونيمي څپه رغولاى شي او بلخوا د دغو ن نيمواک بې د خپلواک له ملتيا، نـه ځانته څپه رغولاى شي او نـه دواړه په گډه، له همدې کبله خپلواک ته د څپې زړى (هسته) وايي. هرغبرگغږ (دېفتونگ) هم څپه بلل کېږي، ځکه يو ړي. استاد رشاد د نصيرالدين طوسي خپلواک او يو نيمواک (واوېل او سيمي واوېل) رانغا ) د خبرې ((د نظم ړومبني اجزاء متحرک او ساکن ږغونـه دي)) پخلی کوي، هجري ٠۱٣-۱١٤( خو د اوسنيو څېړونکيو دا پېژند هم ورسرباري کوي چې د نظم ړومبني اجزاء ((هجاوې)) دي، حد) په توگه مني. (الفت مانا دا چې دوديز پوهان هم څپه د پېيلې وينا د کوشنيترين يوون (وا )گڼه٤٠
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 53 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ زنځيري)) توکو تر څنگ يو ←د نوې ژبپوهنې له مخې د يوې څپې په جوړښت کې د پورتنيو (( خج)) هم شتون لري چې له هماغه زړي (واوېل) سره يې تړاو لري او ←نازنځيري)) توک ((←(( )) ډولونـه غونډله خجاو غونډ خج ويي خج ،←څپيز خج)) په نامـه يادېږي؛ ترڅنگ يې ((←د (( اهنگ))، غاړه(لحن) او بل يو نيم نازنځيري توک هم دلته او هلته د غونډلې يا ←هم شته؛ (( شعري او سندريزې ټوټې مسرې دننـه راخپلولاى شي. وازه او تړلې څپه وازه يا (خپلواکپايه) څپه هغه ده، چې پر يوه خپلواک (واوېل) پايته رسېدلې وي، لکه: ورا، بيا، خوله...؛ تړلې يا (بېواکپايه) څپه هغه ده چې پر بېواک (کنسوننټ) يا غبرگغږ دوه، (ديفتونگ) پايته رسېدلې وي، لکه: اور، کور، پوست، گواښ، خوښ، خوند، ورى، سپی، مۍ، ځاى.... اړينـه نـه ده چې هره څپه دې مانا ولري او د يوه مانيز توک (ويي، وييکي) په توگه په ازاد ډول ارول شي او يا په يوه لوى ژبني يوون غونډ (عبارت، فقره) يا غونډله (جمله) کې دننـه کوم وک مانيز يا پښوييز (گرامري) چار پرځاى کاندې، خو نا مانيزه څپه ازاده نـه، بلکې تل د دغو لويو جوړښتونو دننـه راتلاى شي. د څپې څومره ييز (کمي) ډولونـه شعري لنډوالی او اوږدوالی) په پښتو کې، نـه له ژبني او نـه لهکه څه هم د څپې څومره والی ( پلوه کوم څرنگيز (کيفي) ارزښت لري، خو د دې لپاره يې تر ويېنې لاندې نيسو،چې وښيو، پارسي عروضي (متريک) سېستم او کچ ومېچ سره نـه، بلکې له -ولې پښتو شعر له عربي په داسې اکر کې چې په عربي او پارسي خجيز (سېلابو تونيک) هغه سره اړخ لگوي، -څپيز شعر کې د څپې څومره والی د تول و تال له پلوه څرنگيز ارزښت او اغېز لري. په ترځ کې يوه پښتو شاعر او شعر پوه ته دا هم ور په گوته کوي چې لنډه او اوږده څپه د شعري غونډ (رکن) او نـه کې څنگه کارول کېږي، د ساري په ډول بيا د پښېلې او لړ (قافيې او رديف) په رغاونـه او شن څپيزخج)) له له ټاکلي شعري خج سره چې پر هره څلورمـه څپه راځي، څنگه اړخ ←يې ټاکلی (( ولگولاى شي او په دې لړ کې د دې ستونزې هوارى هم راښيي چې کـه و نـه يې شي لگولاى، د ډېرڅپيزو ييونو له کارونې سره يوې بلې وړندې ځايناستې لټه يې وکړو. يوه ورته ستونزه بيا د جغرافيايي يا فرهنگي -په ځانگړې توگه رامخته کېږي، د بېلگې په ډول زموږ خپل تاريخي نومونـه، لکه، (آرياناوېجه)، (آهورامزدا)، آهورامزدايي)... چې د پښتو خجپوهنې له مخې يې راتلاى نـه شي! بايد وروستۍ څپه خجنـه راشي، حال دا چې شعري خج تر څلورمې څپې اخوا
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 63 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ليکوال په خپل يو شعر کې ((بېلتانـه ځپلې)) تړنگ (ترکيب) کارولی او د دې لپاره چې ټاکلی خج پر درېيمـه څپه راغلی اوسي، دېته اړوتی چې وييرغاونيز آر تر پښو لاندې کړي او هغه دا کـه نـه پوخ تړنگ چې د پښتو تړنگ فشار زياتره پاي او څه ناڅه پايمخ (ما قبل اخېر) ته راځي، نـه بلل کېږي او پر غونډ (عبارت) بدلېږي، نو په هغه شعر کې همدا سرغړاوى شوى او اړوند تړنگ پر غونډ اوښتی دى: ( بېلتانـه/ ځپلې هيلې) مې غمونـه ژاړي ستا زه لېوال ستاد ښکلا، زما ښکلې پښتونخوا ).٣٩(سوزونـه او سازونـه ده پښتو تړنگونـه هم شته چې يوازې په شعاري نظمونو اړه پيداکولاى شي، له نور اوږده اوږ ورته سرغړاويو سره مخامخېږي، د بېلگې په توگه: افغانستان پېژندنـه، توکم پالنـه، يا يو هېوادنی نوم (( نيکاراگوا)) او داسې نور چې له شعري غونډ (رکن) ورسره هېڅ اړخ نـه شي لگولاى. ييز (شپږ گوني) ډولونـه په دې وروسته توگه ترسپړنې لاندې نيول کېږي: د پښتو څپې څومره ) چې د -aيو غږيزه (يو فونيمي) څپه چې له يوه خپلواک(واوېل) څخه رغېدلې وي، زور(فتحه - ويي يا څپې په سر کې راځي، لکه په (اته، اتڼ، اکر) کې، مانا دا چې هر پښتو ويی چې په الف هومره حرکت لري؛ په دې ډول په پښتو کې ((سرالف)) هېڅ نشته او (پيلوو)، د زور (فتحې) خپل زاړه يا د نورو ژبو الفونـه او ممدوده هغه هم پر فتحه اړوي، لکه په اسان، ارام، ازاد... کې. دا چې پر پارسي يا عربي ورته څو کمپېښو الفونو(آس، آر، آريا...) مد اچول کېږي، موخه يې له توپيرول دي؛ آ(هلکه!) چې په پښتو کې يوازېنۍ ازاده او مانيزه يو فونيمي زور (فتحې) سره څپه، يانې بلنوييکی (حرف ندائيه) هم دى، د عادي الف هومره اوږدوالی لري. دوه غږيزه (دوه فونيمي) څپه، چې له يوه خپلواکغږ (واوېل) او يوه بېواکغږ (کنسوننټ) څخه - )... يا د roاړ، زه، ته، هو، څو، اور ()، آس، آر، آړ، so،اوس ()roمانيزه، لکه اور (جوړه وي، -گ-با -نـه (روزنـه)، با-ز-ره (دېره)، رو -ټه (کوټه)، دې -يوه ويي دننـه (زياتره بې مانا)، لکه: کو نـه -ل-پا -کم-له (افغانيواله)، تو -وا -ني -غا -هه (ارواپوهه)، اف-پو -وا-(باباگني)، ار ني (توکمپالنـه).
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 73 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ درې غږيزه څپه چې له يوه خپلواک او دوو بېواکو څخه جوړه وي او د يووستوي ويي په توگه - )، rab)، بر (ral)، لر (ras)، سر (rawمانا هم درلوداى شي، لکه: کور، خور، مور، تره، ور ( لور، لار، تېر، هېر، وير، وېړ، هېښ، پېښ، اند، لاس، پښه...، د بېلښتي او يا تړښتي وييونو گر -تون، تره -تون (مرستون)، روغ-مل (برمل)، مرس -ننـه (مانانيزه يا نامانيزه)، لکه: برد پال (بنسټپال)؛ يا له يوه خپلواک، يو بېواک او يوه نيمواک څخه يې -سټ -(ترهگر)، بن رغښت موندلی وي، لکه: نيا، بيا، ياد، يون، يور، دوه، دوې، يا د يوه بېلښتي يا تړښتي ويي گيت -له-مل (پوهنمل)، اور -هن -وال (پوهنوال)، پو -هن-يال (پوهيال)، پو -که: پوهدننـه، ل ديا (بيدي بيديا).-بي-دي-به (اورلوبه)، بي-لو-(اورلگيت)، اور څلورغږيزه څپه چې له يوه خپلواک او درو بېواکو، يا دوو بېواکو او يوه نيمواکه رامنځته - کارول کېږي، لکه: ورځ، ورخ، څرخ، بړاس، وياړ، شوې وي. ياد يووستوي ويي په توگه جلا غوږ،غوړ، خوږ ( پلار، ورور، ترور، نږور، نشت، خيشت، لوند، ړوند، څورب، خوله، )، خور، لواړ، ځوړ، خوړ، کلک، پوست، ناست، تاند، واند، ورون، وران، ړنگ، ğ∂wx ه پېيلې نـه راځي،لکه په پوست؛ د لويو جوړښتونو دننـه، ماناوال يا بې مانا، خو دومره پرل يال) يې درې -څلور غږيزه راځي او دويمـه ( ) gŋanننگيال کې يوازې لومړۍ څپه (ننگ خولخوند، خوندور، گواښگر، گواښگري، گواښگرندي، څښاکخونـه، ځواکمن، څپيزه، په ځوانمل، خوارمل، خوارځواکی، وړنگن، خپلوان، خپلچارى، خپلمنځي، لمانځي، لمرمخې، ) کې يې هم همداسې درواخله.yaxam-lawgۍ مخې، گل مخی (سپوږ م پېنځغږيزه څپه چې له څلورو بېواکو يا درو بېواک او يوه نيمواک څخه د يوه زړي (خپلواک) - په ملتيا رغېدلې وي، مانا دا چې د پاسنيو درو ډولو غوندې په دې څپه کې هم يو خپلواک ه توگه پکې برخه اخېستاى شي ، کـه نـه شتوالی يې اړين دى او يو نيمواک يوازې د يوه غږ پ اړين نـه دى. بېلگې يې، په ازاد ډول همېشـه د يووستوي يا بېلښتي (اشتقاقي) ويي په توگه )، ژوند، گوند، دروند، غبرگ، کولپ، کورت، کوړم، گوټ، dnawxراځي، لکه: خوند ( ږمنځ (له منځني يا ولاند (مرده شو)، څښاند، غوړچ، غوړپ، شخول، ملاست، ځغاست، غلجايي وينگ سره)، وريځ ياخوړين (له شمايز وينگ سره)، ندرور، لمونځ، يا په يوه بېلنگ يا مشتق (لمونځغاړى) کې.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 83 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ شپږ غږيزه څپه د پښتو ژبې اوږده ترينـه څپه ده چې تر اوسه يې مټې د يوې بېلگې څرک - په پښتو کې کوشنيترينـه يا لنډ ) ويی دى. په دې توگهdnawxšلگېدلی او هغه شخوند ( ترينـه(يوغږيزه، يوفونيمي) او لويترينـه يا اوږدترينـه يې شپږ غږيزه يا شپږ فونيمي څپه ده او تر کوم ځايه چې راته څرگنده ده، د څلورغږيزې او پېنځغږيزې په گډون شپږغږيزه څپه خو په هېڅ ښايي په ندو اروپايي کورنۍ پر کچ يې،يوه آرياني او بيا آريايي ژبه کې نـه موندل کېږي او د ه روسي او بله کومـه سلاوي ژبه کې تر شپږ غږيزې هم د اوږدې څپې څرک ولگېداى شي؛ دا چې د شعري تول وتال له پلوه يې د پښتو پرخلاف څومره والی (کميت)، څرنگوالی (کيفيت) اغېزمنولاى شي، يانـه،پته نشته. لاتين ، tnecca ssertsتکيه،انگرېزي خج، عربي هم خج،پارسي فشار يا -٠ sutnecca خج د يوې ژبنۍ څرگندونې پر يو ټاکلي ځاى باندې د غږ سختوالي يا شدت او هسکوالي ته وايي، په بله وينا، هغه چار (عمليې) ته وايي چې د ژبنيو يوونونو (واحدونو) يا توکونو په لړ په زيات زور او شدت وويل شي؛ خج د يوه کې يو يوون يا توک د سا (اېستنې) له فشار سره نازنځيري)) يوون ياغږ (فونيم) په توگه د عادي فونيم پر خلاف د کوم مانيز توک (گړ، ←(( ويي، غونډلې) په رغاونـه کې سيده ونډه نـه اخلي، بلکې د دغو نورو پر وينگ اغېز اچوي او ) او لوړتيا وربښي او له دې چار اړوند غږ ياڅپې ته تر نوروگاونډو هغو زياته ټينگتيا (شدت (عمليې) سره هرگوره، مانااو په ترځ کې شعري تول و تال اغېزمنوي. (د زياتې خبرتيا )٠٩؛ اولريښ٢٨لپاره:پښويه نازنځيري)) هغو اړه ←زنځيري)) توکونو، نـه، بلکې په (( ←خج د څپې پرخلاف د ژبې په (( لري. دغو دوه ډوله ژبنيو توکو پر توپير يوه لنډه رڼا واچوو:د دې لپاره په کار ده، وار له مخه د کله چې په يوه ژبه غږيږو يا گړېږو، په دغه گړهاري بهير کې مو ژبني توکونـه چار ناچار پرله پسې يا يو په بل پسې د وينده غړيو په مټ له خولې راوځي. مانا دا چې د بېلابېلو ژبنيو توکونو نظام سره غوټه دى او په دې توگه يې )laenil، ليکه ييز يا خطي (ويون يا زېږون له يوه زنځيري بهير د مـهال پر بستر ډډه لگوي، په بله وينا، د يوه غږ (فونيم)، گړ(موفيم)، ويي، ويي غونډ(عبارت) او غونډلې (جملې) اداينـه له بېلابېلې کچې مـهال تېرېدنې سره تړاو پيدا کوي. دغه مخ يا بعد يې مـهال دى او ترسره کېدنـه يې له ځکه ژبه يو مخې(يو بعدي) ده او مـهالتېرېدنې سره ملگرې ده.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 93 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ زماني چورليځ (محور) -خو د دې تر څنگ چې په غوره او بنسټيزه توگه ژبه پر دغه خطي راڅرخي، لږوډېره پريوه بل هغه هم راڅرخي او هغه، نـه خطي دى او نـه زماني، بلکې د لومړي دلته او هلته د ليکې له پاسه د دې آر چورليځ له بېلابېلو توکونو، په هغه په ترځ کې هال نومېرلي ډول غږونو يا فونيمونو څخه يو نيم ته يو سرباري غوندې رنگ ورکوي او لږو ډېر يې د اړوند گړ، ويي، غونډ يا غونډلې پر مانا يا گرامري چار اغېز هم اچوي، لکه خج، اهنگ، غاړه اسې نور.(لحن)، زيروبم او د ) له ناخطيوالي سره سره يوڅه مـهاليز اړخ يا بعد راخپلوي، ٠٩يوازې موزيکال خج (اولريښ ځکه غځېدا او لوړېدا بې مـهاله رښتياينـه نـه شي موندلاى. دا په زړه پورې ده چې دغو ((نازنځيري)) توکو ته زموږ پارسي ژبپوهان عناصر ((عروضی)) يا يراني هغه يې ((غيرمقطعات)) او ((زبرزنجيرى)) بولي. ((خصوصيات عروضی)) وايي او ا بولي. latnemgesبيا دى چې پر وړاندې يې زنځيري latnemgesrepusانگرېزي انډول يې ((عروضی)) نومونـه، ښايي پر دې بنسټ وي چې له شعري تول و تال ورته ځانگړتيا لري، يا ه تړاو له اړوندو توکونو څخه لږ تر لږه پرې اغېز ښندي، لکه څنگه چې موږ هم د پښتو شعر پ ((خج)) د څپې ترڅنگ دويم بنسټيز رغنده توک گڼلی دى؛ هرگوره، په څېرمـه توگه ورسره څه اهنگ، لحن، زېروبمي، بېلتون)) هم په پام کې نيسو.←ناڅه (( دخج چاپېريالي ډولونـه مخې څلور ډوله دى: لکه پاس چې يادونـه وشوه، خجونـه د ژبني چاپېريال (جوړښتونو) له لکه د څپې په تړاو چې پاس وويل شول، دغه راز خج د اړوند زړي (واوېل) په څپيز خج،) ٩ مټ رښتياينـه مومي، ځکه واوېل د بېواک (کنسوننټ) په توپير يوخپلغږى فونيم دى او جوت يوغږيزه )؛ په -ي-ويل کېږي، او د بېواک وينگ اورېدنگ هم پر غاړه اخلي، لکه په سپين کې ( ) څپه هم له خپلواک (واوېل) پرته، نـه بېواک (کنسوننټ) رغولاى شي، نـه يو فونيمي ←( نيمواک (سيمي واوېل). چې د يوه ويي دننـه يوه څپه د يوه واوېل او ساييز فشار په مرسته تر نورو ملگرو ويي خج) ٠ وى) کې منخنۍ -ورکېغ + ز -څپو ټينگه ترينگلې او يوڅه لوړه وويل شي، لکه په ورغوي (ور هغه، يا په کټمل (کټ + مل) کې دويمـه څپه چې مانيزه هم ده. د نورو ژبنيو يوونونو غوندې، کـه په يوه ويي کې خج پر خپل ټاکلي ځاى رانـه شي، مانا يې ونجېږي او ښايي له بل ويي سره يې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 04 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ و له دويم خج سره ټکر (ادلون بدلون) پېښ شي، لکه غوټه چې له لومړي خج سره (گنډه، گره) ا (غوپه، غوطه) مانا راخپلوي. د نورو ډېرو ليک سېستمونو په څېر په پښتو دوديز ليک يا ابېڅې کې د خج لپاره کومـه نښه يا سېمبول نشته او يوازې په غږيز (فونيميک) هغه کې د ټاکلې څپې، څه چې پر هماغه ټاکلي ه اچول کېږي.زړي (واوېل) باندې يا لاندې (فتحه وزمـه) رېبه نښ چې په يوه غونډ (عبارت) کې يو توک په زور سره وويل شي، لکه په(سپين غونډ خج) ٨ کالي) کې (سپين) يا په (د نجونو ښوونځی) کې د (نجونو) ويی خجن راځی او د (( ويي خج)) حوي نو) څخه لومړۍ دا خجنـه ده. دلته له غونډ څخه موخه (ن -په تړاو يې بيا له دواړو څپو (نجو عبارت يا ترکيب) دى، نـه تړنگ (لغوي ترکيب). چې د يوي غونډلې(جملې) دننـه يو غونډ ياويی تر نورو په غونډله يا غونډله ييز خج) ٥ زيات فشار او لوړوالي وويل شي او په دې توگه د غونډلې بېلابېل مانيز ډولونـه (بياني، امري، درېگوني خجونـه تر خپل سيوري لاندې پوښتني...) سره ونومېري او جوت کاندې. پورتني راولي او کمزوري کېږي، خو گړسره له منځه نـه ځي او د هماغه اړوند توک (ويي، وييغونډ) مانيز او پښوييز چار خوندي ساتي. يو نيم يې بيا د غونډلې د دويم يا درېيم درجه خج استازي وگه غونډله خج په عادي غونډلو يا هم کوي، بې له دې چې مانيز اغېز ور باندې واچوي. په دې ت شعري مسرو کې پردرو ځېلونو وېشل کېږي، لکه په لاندې غونډله کې: ) د ړومبي درجه (درانـه، ´)، دغلته (-∂z ΄∂h -op ∂j-at-n´ut-n`mزه پوهنتون ته ځم ( غبرگه ←) د درېيم هغه نښه ده. هرگوره، په `) د دويم درجه او (΄ډېناميک) خج نښه ده، ( ډله، گډغونډله او گډلې غونډله کې دغه درې سره خجه ښه ترا نومېرېداى شي.غون ځينې ژبپوهان خج يوازې د وړو توکونو اړوند بولي، خو د دې لپاره چې د غونډلې دننـه له دغو توکوڅخه يو خج زيات درنوالی مومي او ورسره يې بېلاېل ډولونـه توپيرمومي، نو همدغه هيز (نحوي) يا منطقي خج نومېږي.غونډله ييز، غونډله پو په يوه سندريزه ټوټه (مسره) کې درې واړه، په تېره موزيکال خج له موزيکال اهنگ سره اړخ بدلوي په هره توگه له ځان سره غونډله ييز خج هم ښه ترا برجسته کوي (دلته اهنگ د وزن يا ريتم ويي ((اهنگ)) د شعر له رغندو ټوکو په مانا نـه، بلکې د تون په مانا دى او دا چې اسماعيل خ څخه گڼلی، موخه يې ترې ((وزن، ريتم)) دى او له ورسره تړلي ستاينوم ((آهنگين)) څخه هم
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 14 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ موخه ((موزون)) نـه تونيک، لکه نجيب منلي چې په تېرکې د خجن د ((تونيک)) په مانا کارولی اوخجنـه څپه يې د ((تونيک سېلاب)) په مانا). ) چې کښته پورته او يا هوار يون و خوځون noitanotni,enotډله ييز اهنگ (په هر ډول، غون او خبري او ناخبري (انشائيه) يا امري غونډلې سره توپيروي، هال شعري اهنگ هم ومومي دى. ځکه شعر هم له غونډلو او له اړوندخجونو او اهنگونو سره تړاو لري. ي، نو بيا يې هغه خجونـه او اهنگونـه نور له ژبني او خو کله چې شعر د موسيقۍ ډگرته ور گډېږ شعري چاپېرياله راوځي او ((موزيکال)) کېږي. په دې ترځ کې دغه دواړه توکو نـه اهنگونـه بلل کېږي: کمزوري خجونو ته يې ټيټ اهنگونـه وايي او اهنگونو ته يې لوړ اهنگونـه او هغه بيا ((زېر ې رنگارنگۍ او ځانگړتياوې راخپلوي. د ((موزيکال و بمي))، غاړې (لحنونـه) او داسې نور اهنگ)) نومونـه(اصطلاح) د چا خبره د دغو گردو توکو يا رنگارنگيو يوه ټولگه ده. يو يوازېنی ) ورته بېلابېل اهنگونـه ور جوړ stsinopmocشعر کېداى شي، بېلابېل اهنگ سازان ( گړه...)) شعر ته چې استاد زاخېل د کاندې، لکه د استاد حمزه ((راځه چې يوه جوړه کړو جون مېرمن کمرگلې لپاره يو راز ، استاد گلزمان بل راز او استاد رفيق شينواري بيا د ځان لپاره بل راز اهنگ يا کمپوز رغولی دى. دا دى، په دې تړاو د شـهيد سېلاب د غزل لومړۍ مسره د بېلگې په توگه تر څېړنې لاندې نيسو هر چاجوړ کړى، خو استاد اولمير په خپل کوډگر (( الماسي)) غږ کې چې استاد نبي گل يا بل ورته تلپاتې هستي وربښلې ده: ستاد سترگو بلا واخلم، بيا دې سترگې ولې سرې دي... دا مسره له غونډله پوهيز (نحوي) پلوه يوه غبرگغونډله ده، په بله وينا، له دوو سره پېيلو آره غونډله. په څېرمـه ←يا څېرمـه بلل کېږي او دويمـه يېمله ←غونډلو رغېدلې چې ړومبۍ يې )) دويم ogr΄∂ts)) ړومبی، پر((سترگو m∂lx´āw(ستاد سترگو بلا واخلم) کې پر ((واخلم )) درېيم هغه راغلی او د پياوړتيا له پلوه ړومبی کمزوره، دويم لږ زورور او ´ālab پر ((بلا او يا دې سترگې ولې سرې دي) کې، څه د نورو نازنځيري درېيم ډېر زورور دى. په آره غونډله (ب اهنگ، لحن، زېروبم) او څه د موزيکال هغه په مټ ، نـه يوازې زياته پياوړتيا مومي، ←توکو ( ورسره ورسره انگازور کېږي هم، او هغه هم پر پوښتوييکي يا استفهاميه ادات ((ولې)) بلکې د دغو نښو پرځاى له ځانگړيو ليکو يا باندې؛ هرگوره، په موسيقي نوتېشن کې el´aw سېمبولو څخه کار اخېستل کېږي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 24 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د پاسنۍ سکالو په تړاو د (و) گړني (فولکلوريک) شعر په استازۍ تر ټولو وتلی او منلی ځېل ((لنډۍ)) تر شننې لاندې نيسو: لکه څنگه چې په اړوندو ښکالوو (بحثو) او په ځانگړي ډول په ې رڼا اچول شوې ده، لنډۍ په خپله (لومړۍ) فولکلوري ډله کې تر بل هر په پېنځم څپرکي کې پر خجيز سېستم يوه تيپيکه او لارښوده مخبېلگه ده او د -ځېل (ژانر) د پښتو بدلمېچ د څپيز همدې لپاره مو د کتاب پر دوتنـه مو انځورلې ده. له ژبني پلوه لږ تر لږه دوې يا زياتې غونډلې ه ټاکلی شمېر (ديارلسو) تېرى نـه کوي او هم يې خجونـه له ټاکلي شمېر راخلي، خو هم يي څپې ل (څلورو) تېرى نـه کوي. هرگوره، په خجونو کې يې، لکه د پاسني شعر غوندې څوک لږ زور لري، څوک يوڅه زيات، خو ټوليز پايخج يې تر ټولو پياوړى راځي او همداسې يې د هرې څېرمـه (فرعي) غونډلې اهنگ هومره زور نـه لري. په بله وينا، د مخنيو غونډلو بېلابېل اهنگونـه د هماغې ټوليز اهنگ وروستۍ غونډلې تر سيوري لاندې کمزوري پاتې کېږي. دا نو يوازې په ساز اواز کې څېرمـه اهنگونـه جوتوالی (برجسته والی) مومي او له ژبني ډگره نور راوځي. ه او اړوند طرزونـه په ولسي پرگنو کې شتون لري. په هر ډول د لنډيو بېلابېل موزيکال اهنگون يوازې د خالي اواز له پلوه يې د پښتو گړدودونو هومره له يوه ټبره بل او له يوې سيمې بلې ته رنگارنگي توپير مومي. کوچيان او پوونده يې يو شان را انگازه کوي او کليوال يې بل راز، او گونـه او طرزونـه دي چې ساز و اواز، په بله وينا، همداسې پسې نور. له آره همدغه ولسي اهن ټنگ ټکور ته له هاغو رنگارنگيو سره لار موندلې ده. ناويلې دې پاتې نـه شي، دغه رنگارنگۍ يې هله څو څو گرايه پراخوالی مومي چې له بېلابېلو ملگرې نارو او نورو سره -ببولالو، شين خاليو، کاکړيو... -وگړنيو ځېلونو، لکه سروکيو کېږي، مانا دا چې د همدغو بېلابېلو ځېلونو له طرزونو اهنگونو سره بېلابېل موزيکال ډولونـه راخپلوي. په داسې ترځ کې چې نور فولکلوري ډولونـه دومره بې کچ و مېچه شونتياوې نـه لري او نـه دومره سراسري منښت و گرانښت (د زياتې خبرتيا لپاره: اتل، لنډۍ، شمله لومړۍ گڼه پېنځم مخ؛ همدا راز: دوگړني شعر اړوند څپرکی). پايله دا چې، شعري غونډلې د خج او نورو نازنځيري توکو په کارونـه کې تر هغې پورې له نورو گړنيو غونډلو سره کوم توپير نـه لري، ترڅو کمپوز او موزيکالې شوې نـه وي، په دې لړ کې ساز، زيکال خج د (غونډله ييز) ډيناميک خج پر خلاف تر اواز، زمزمـه او ترنم هريو راتلاى شي. مو جگېدا زياته غځېدا او پراخېدا راخپلوي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 34 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ازاد او نا ازاد خج ازاد خج، لکه پښتو او روسي هغه چې د بېلابېلو ژبنيو توکونو په بېلابېلو برخو کې راتلاى ، مينـه، پېغله، شي، د ساري په ډول په يوه پښتو ويي، لکه اند، وېره، خواښې، شخړه، وينـه ژوى، روى، کلی، توخم، توکم، خاوره، دوبی، اوړى، ژمـی...کې، ړومبی دريځ راخپلوي؛ په سپوږمۍ، وراره، تربور، خورلڼه، شودې، اوبه، مرغۍ، پرون، پروسږکال، کټمل، گوربت... کې دويم؛ په درملنـه، تېروتنـه، الوتنـه، الوتکه، پښتورگی، جنگ ځپلی، خوار ځواکی، ډمـه ه، کونسترى، بولانکه...کې درېيم؛ په لرغونپوهنـه، ټولنپوهنـه، ټولنيزوالی، اتلولي، ډول توکمپالنـه، اهورايي، اهريمني له اوښکو ډکې سترگې، پړى پرخوله رسۍ پرغاړه...کې څلورم؛ د مېوې پاکۍ کارغالی، افغانستان بانک ...کې پېنځم؛ امريکا پېژندنـه، آريا ناهوايي غانستان پېژندنـه، يا (پايخجي) افغانستان دښمني...کې اووم؛ په شرکت...کې شپږم؛ اف روغتون، پخلنځی، پسرلی، پوهنځی، پوهنتون، پېښور، کندهار، افغانستان، ننگرهار، پکتيا، اړيکی، تړاو... کې پاى دريځ چې د پښتو پانگې ډېرۍ برخه رانغاړي. پر وړاندې يې پولېنډي ناازاد يا ثابت خج لري او هغه دا چې له ځينې ژبې، لکه انگرېزي، الماني، فرانسي، آره د لومړيو درو ژبو د وييو په سر کې راځي او د وروستۍ هغې پر پايمخ (ماقبل الاخر) خپلواک (واوېل) ياڅپه؛ بېدودي (استثنأ) يې زياتره په پور وييونو کې ليدل کېږي، د ساري نـه او بيا زموږ دا له ړومبي او يا دويم خج سره په توگه انگرېزي، په تېره الماني لاتين پوروييو کاروي، لکه: کابل، هېلمند، کندهار، ننگرهار، نورستان، پاکستان، ايران؛ افغانستان، بلوچستان، اسلام اباد... . روږدى او ناروږدى خج (آر) غونډله ييز خج په شعري يا ويناييز چاپېريال کې په روږدې (عادي) توگه پر يوه ټاکلي توک راځي، لکه په پاسنيو بېلگو کې چې و ښوول شوې، خو کله د ويونکي له ځانگړې موخې سره هغه ټولمنلی دريځ بدلوي، د ساري په ډول يې په ((زه پوهنتون ته ځم)) کې د /تون/پرځاى پر/زه/ يا/ځم/ راولي، ځکه په هغه اکر (حالت) کې بـه ورته يا ((خپل ځان)) آره موخه او پاموړ او يا((تگ)). روږدي يا عادي هغه ته نحوي يا منطقي او ناروږدي هغه ته نانحوي يا وي نامنطقي هم وايي. په سندريز چاپېريال کې پر يوه داسې توک غونډله ييز فشار هم راتلاى شي چې د غونډلې له آره سربل دى، ناازادو او ناخجنو توکو څخه شمېرل کېږي، لکه پر ((باندې)) چې له (پر) سره تړلی ´ednāb{راواچوه لاسونـه دې په (پر) ما باندې}په دې کمپوز کې:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 44 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ).کال د يوه اماتور اپريدي سندر غاړي په غږ کې ٤١١٩( پر کـه نـه، د نازنځيري توکونو يا فونيمونو په لړ کې خج نـه يوازې د نا پېيلې، بلکې د پېيلې يا چې پرې پرله پسې ټينگار شوى،د شعر په شعري وينا له بنسټيزو توکو څخه گڼل کېږي او لکه دوه گونو بنسټيزو رغنده ټوکونو (متشکله اجزاوو) کې راځي، په بله وينا، د ((څپې)) تر څنگ ټيکاو لري. ان تردې چې تر څپې هم زيات اړين بلل کېږي او هغه ېخونده دا چې په يوه شعري چاپېريال کې د څپې دوو کمـی زياتی شعر دومره نـه زيانمنوي او ب کوي، لکه د يوه خج کمي زياتي يا ادلون بدلون يې چې تاواني کوي او پيکه کوي. د استاد رشاد په نومونـه ((ضعف التأليف)) يا د غونډلې دننـه نااوډون او نورې. پښوييزې (گرامري) سرغړونې يا تېروتنې، کېداى شي، د تول و تال يا په دوده وينا، د ((شعري ومره نا بښنوړه گناه و نـه شمېرل شي، خو د ((خج)) دا هېڅکله نـه بښل کېږي!اړتيا)) په پلمـه د ، يوناني eranotni، لاتين noitanotni ,enotاهنگ، پارسي آهنگ، انگرېزي sonot اهنگ د ژبني جوړښت له پلوه هغه نازنځيري توک (فونيم) دى چې د گړهار په بهير کې د اواز منځته کوي، په نومېرلې توگه، کله چې د گړهار په ترځ کې د کښته پورته والی يا زيروبم را زېروبمي پراختيا لمن د غونډلې په کچه وي، اهنگ بلل کېږي، يا داسې وايو، د غونډلې د زېر و بمۍ يوه غځېدلې بڼه ده. اهنگ د ساهوا او ورسره د غږيږو تارونو له رېږدېدا سره دا چې يو ډول خوږغږي هم رامنځته کوي، نو د رازېږېدونکي کښته پورته کېدونکی غږ دى او غونډلې (جملې) ميلودي هم بلل کېږي. په هره توگه اهنگ په پښتو کې پښوييز ارزښت لري او (د نورو نازنځيري توکو په لږوډېره ملتيا) د غونډلې د مانيز توپير، په بله وينا، د (خبري، د يوې غونډله پوهيزې (نحوي) اړتيااو ناخبري، امري) ډولونو لامل کېږي، نو په شعرکې يې مانيز پلوه له پامـه غورځول هم هرو مرو پرتاوان پرېوځي،که څه هم د تول وتال ياپېيلتيا له پلوه يې د خج پرخلاف له رغنده ټوکو څخه نـه گڼل کېږي. له پښوييز پلوه اهنگ په غونډله کې ل مانيز ډولونـه توپيروي او له موسيقي کښته، پورته يا هوار يون کوي او له دې سره يې بېلابې پلوه پر دغو خوځښتونو سربېره د ستوني يا حنجرې (غږيز) تارونـه له سږو نـه له راوتونکې ساهواسره نور راز راز پرله پېيلې غځېداوې، رېږدېداوې او په پايله کې نگاسې او انگازې هم له پلوه ترنگ (تون). رامنخته کوي چې د اواز له پلوه مېلودي بلل کېږي او د ساز خج و اهنگ سره داسې توپيرولاى شو:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 54 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پر يوه ټاکلي توک (څپې، ويي، خج يون نـه لري، بلکې ځاى پرځاى د بېلابېلو توکو په لړ کې غونډ، غونډلې) او بيا يې پر يوه ټاکلې برخه زور اچوي او په دې ډول يې وينگ تر نورو توکو وا، يوازې له هماغه لويترين او بشپړترين ويناييز توک ښه ترا برجسته کوي،خو اهنگ يو خ (غونډلې) سره کار لري او بلخوا يون و خوځون مومي او کښته پورته يا هوار ځي او راځي او په دې توگه يې بېلابېل ډولونـه (خبري، ناخبري، امري، هېښني، ارماني...) سره نوميري (تشخيصوي). )tooFغونډ (رکن له گړنی (ولسي ياوگړني، ليکني (ديواني او نادېواني) او نوى (ازاد) شعر د پښتو د درې ډو بنسټ پر څپه او خج ولاړ دى. داسې چې له بېلابېلو غونډو (رکنو) څخه رغېدنـه مومي. يو غونډ بيا درې ناخجنې او يوه خجنـه (فشار لرونکې) څپه لري. لاړه ده او له دې سره يې هر يوون د دې زباد پر بنسټ چې د پښتو شعر اډانـه پر څپه او خج و (واحد) يا ټوټه او مسره د څلورو څپو په لړ کې يوه خجنـه راځي، نو د دغې اړينتيا او ورسره ورسره، د کار اسانتيا لپاره غواړو، هره ټوټه او مسره په همداسې څلورڅپيزو خجنو يوونونو شي، کوم خج چې د يوه غونډ له وويشو او غونډونـه (رکنونـه) يې ونوموو. ناويلې دې پاتې نـه څلورگونو څپو څخه يوه خجنوي، د اړوند ويي د خج په توگه خپل ټاکلی ځاى لري، کـه هغه د غونډ له لومړۍ څپې سره سمون ولري، يا له دويمې، درېيمي او يا څلورمې څپې سره؛ په دې يوې څپې بلې ته ډول يو شاعر نـه شي کولاى، هغه دخپل تول و تال د برابرونې په موخه له ولېږدوي. د پښتو درېگوني ډوله گړني (ولسي يا وگړني)، ليکني (دېواني، نادېواني او اوسني ازاد) شعر بنسټ پرڅپه او خج (يا اهنگ) ولاړ دى؛ داسې چې له بېلابېلو غونډونو (رکنونو) څخه خلي.رغېدنـه مومي. يو غونډ بيا درې ناخجنې او يوه خجنـه(فشار لرونکې) څپه راا لکه څنگه چې تر ((څپه)) لاندې يې بېلگې وړاندې شوې، نن سبا او هغه هم په ځانگړي ډول په غزل کې رديفونـه دومره اوږده شوي دي چې تر لسو څپو پورې را اخلي. او په کلاسيک غزل کې يوازې خوشال خټک تر نـه څپيز کارولی دى: له حاله بې خبر شـه! کـه شته شته کـه نشته نشته ش و قلندر شـه! کـه شته شته کـه نشته نشتهتـلا )٥١٠(کليات پ،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 64 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ په دې توگه دغه راز نـه څپيز رديفونـه دوه دوه بشپړ غونډونـه (رکنونـه) جوړوي او يوه څپه يې پاى ته سرباري راځي، دا چې د دغو غونډونو پر کومـه کومـه څپه خج راځي، د اړوندې مسرې په (وگړني، ليکني يا ديواني او اوسني آزاد) شعري ډولونو نورو غونډونو قياسېږي. په درو گونو کې داسې بېلگه تر اوسه ليدل شوې نـه ده چې لومړۍ څلور څپې يې ناخجنې وي، يا په بله وينا، يو غونډ يې نـه وي جوړ کړى او پر پېنځمـه خجنـه څپه يې پيل موندلی وي. مانا دا چې خج ، هغه شعر بـه هرومرو بې تول و تاله (بې وزنـه) هېڅکله له څلورمې څپې تېرى نـه کوي او کـه نـه ) وييونـه په پښتو شعر کې هډو هېڅ راتلاى -وي. د همدغه آر (اصل) له مخې ځينې اوږده (پور نـه شي، لکه (اهورامزدا) يا (نيکاراگوا) چې د پښتو خجپوهنې (اکسنتولوجۍ) له مخې يې څپه پېنځمـه ده او تر څلور څپيز منطقي يا عادي خج پر وروستۍ څپه راځي، حال دا چې دغه غونډ (رکنـه) وتلې ده. له (لارغه يي شعر) پرته، پر بله هره (پېنځمـه، شپږمـه...) څپه يې خج راوړل له پښتو وينگ سره اړخ نـه لگوي. )esreVمسره (مصرع د دود له مخې د (و)گړني او بيا ادبي يا ليکني (قافيه وال) شعر کوشنيترين يوون (واحد)مسره (مصرع) بلل شوې، خو په دې جاج نـه چې مسره يو خپلواک شعري يوون دى، بلکې له يوې بلې همکچې او همتولې (هموزنې) مسرې سره يوځاى يو خپلواک يوون رغوي چې په عربي نومونـه يې بيت (کور) بولي. بيت کېداى شي، يو بشپړ شعر ((فرد)) وي، خو زياتره د يوه شعري ځېل ې، چاربيتې،غزل، قصيدې ... ) رغنده ټوک گرځي. د ننگرهار ځينې ولسي (دوييزې، څلوريز شاعران بيت ته ((کړۍ)) وايي او مسرې ته نيمـه کړۍ، هسې په ټوليز ډول د بېلابېلو سيمو ولسي شاعران لږ و ډېر خپلې زړې دوديزې او يا له پارسي راخپلې کړې نومونې کاروي. ت توپير نشته او کوشنيترين توليز يا موزون (رېتمېک) په اروپايي ژبو کې د مسرې او بي وايي او زموږ esrev يا په لنډ ډول enil esrevپه انگرېزۍ ورته يوون يې هماغه ليکه ده چې ده، په susrevچې لاتيني سرچينـه يې esrev .)telpuocته د((جوړه ليکو)) په جاج ( يو بيت په مانادى او د لنډيز په توگه يې هماغې يوې ليکې ته هم زياترو اروپايي ژبو کې له آره د شعر تر sreV، eiseop(نثر) ټيکاو لري. الماني د شعر لپاره د esorpوايي چې پر وړاندې يې sreV eliezاو يا هم sreV) هم کاروي، خو د نورو غوندې يوه ليکه thcideGڅنگ خپل ( raapsreVزموږ د بيت لپاره يو ښه انډول ، خو )srevblaHبولي او زموږ مسره نيمـه ليکه ( سره په لينديو کې (له دوو sreV(جوړه مسرې ) هم لري، کـه څه هم تر څنگ يې په ژباړه کې له
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 74 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ) هم کاروي، دا ځکه چې په ټوليز ډول له nesrevblaH iewy suaنيمبيتو څخه جوړه= عري يوون گڼل کېږي.پاسنۍ وينا سره سم په لويديځ کې هماغه يوه ليکه کوشنيترين ش د ((شعر)) ويی له هغو وييونو څخه گڼل کېږي چې په عربي او آرياني دواړو کې يې د آرې او ريښې څرک لگول شوى او آرپوهان يا ريشـه شناسان (اېتېمولوجېستان) هم پردې اند دي چې دا وند ((مانا)) او يوه ناببري (تصادف) دى، دوې نورې بېلگې يې تر هرڅه له مخه د اوېستا په لاس ((دين)) دي او ښايي، نورې هم و موندل شي. په هره توگه دا څه نا شونې نـه ده چې شعر دې له پښتوله وينگ (شېير) سره سم آرياني پاتوړې (ميراث) اوسي! د مسرې کچه د کچې له مخې د ليکني او دېواني پښتو شعر لنډترينـه مسره اووڅپيزه او اوږده ترينـه يې اوسني ازاد شعر کې هره ده. هرگوره، نن سبا په نوي غزل کې تر دوه څپيزو او په يزهشپاړس څپ ټوټه د آر (اصل) له مخې تر يوه غونډ (څلورو څپو) پورې کوشنۍ کېداى شي او په ځانگړيو آکرو (حالتو) کې تر درې څپيزې، دوه څپيزې او يو څپيزې هم را لنډېداى شي؛ اوږدوالی يې هم ازمايل شوى دى. نور پورته کېدون يې ځکه نشته چې پخپله شاعر او بل هر څپيزې ٣٠تر لوستونکی (يا سندرغاړى) يې نور په يوه سا او بې لارغې (وقفې) د لوستلو او ويلو توان نـه څپيزې هم ٠٤لري او د چا خبره سا يې پکې سوځي. په ازاد(ناپښېليز) شعر کې يې هرگوره، تر سيک پارسي غزل په سيالۍ يو نيم پښتانـه ناظم، لکه نصراله حافظ بېلگه موندلاى شو. د کلا څپيز) بريده ور اړولې او تر شلڅپيزې او ياهم پورته ٣٩او شاعر لکه صديق پسرلي تر دوديز ( بېلگې ازمايلې دي. ، په ازاد کالب کې له ليکوال پرته د اسماعېل يون هم د اودو مسرو هڅه څپيزو او يا هم دېرشڅپيزو غځولې دي ، خو سم له لاسه د کړې او د اټکل له مخې يې تر شل حافظ او پسرلي غوندې د دغه ځوان او هڅاند شاعر کومـه بېلگه هم لاسته رانغله. په غزل کې پېنځڅپيزې، لکه: کـه راشې يو وار کړم ځان بـه درځار يم سترگې پر لار...؛ راتلوته دې ډېر څلورڅپيزې، لکه: د زړه وينـه زما مينـه گلورينـه...؛ زما ښکلې درې څپيزه، لکه:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 84 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ته زما زه يم ستا نيمـه خوا...؛ يم بېتا دوه څپيزه، لکه: يارکسم زه ځم مخ). ۱-٥وينم...(د مرجانونو څانگې ويې هرگوره، په سندريز تړښت (کمپوز) کې سره څو څو مسرې يوځاى کېږي او بولل يادښت: شان مومند) د ټولگې له چاپ سره دغه ازمېښت د کېږي، لکه څنگه چې يوه سندرغاړي (اي شاعر په مخ کې تر سره کړى دى. د نوي غزل په لړ کې دالاندې بېلگې وړاندې کېږي: ل: اتلس څپيز غز کـه سپېدې په خپل رڼوب د تورې شپې تياره گردونـه پرېوې گلمونگرې په رڼو څاڅکو د شبنم ، سپېره مخونـه پرېوي و چوپتيانولنگځد سپېد ارو ژبې ماته د څنگه نـه کړي ...چې هېښمـه د ښېرازۍ ټولې بېدياوې سمې غرونـه پريوي :نولس څپيز غزل گلغونچې، بيا د گلڅانگو په کوڅوکې نغښتې يپسرلي ول د بيا يې لمبې د چا له وينو ، ټوکېدلو چمبېلو کې نغښتې بيا د زمولې ځمکې په رگو کې ، زرغونتيا له سره سا اخلي ي...بيا تاند لبانې تلوسې ، د چمنو په شينيلو کې نغښت شلڅپيز: پريږده، تورتياره برخليک مې، وټوکي لکه سپيدار سپينې سپيدې بيا
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 94 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ، وروستی څاڅکی د ننځړود سبا څراغ مې وڅښې دتورې شپې بيا ونغاړي چې تر گلکڅه، د ژغورتياد واټنونو تنابونـه نـه کړي ښکېل دژوند بېړۍ مې، د نېپتون نوح توپاني مستې څپې بيا... څلېرويشت څپيز غزل: تاند ښېرازه پسرلي دې، واڼوم چې د وږمينو، خورو څڼو له گليونـه گوندې بيامې شي په برخه، د کرلو پرنډو وينو، د گلمينو گلبڼونـه ه شان زړه دې، چې زغملاى کله نـه شي ،دگلپاڼې پ توپانونـه د وختونو پام ونـه کړي غځونې، پر ورېښمين بستر د ناز دې، خوبولي تېر يادونـه... مخ)۱٥-٤٠(ساندې او سندرې، په ازاد شعر کې بيا چې مسرې هرو مرو برابرې نـه وي، نو په يوه يوازېنۍ بېلگه کې ېلې کچې موندلاى شو، خو دلته يې پر څو لاسته راغلو بسنـه کوو. يې د مسرو بېلاب مينـه وال کولاى شي، د اړوندو اخځونو له مخې يې نورې بېلگې هم پيدا کاندې. څپيزې، لکه:١٩ او شي د لمر زرينې وړانگې د بهاندو شنو رودونو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 05 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ جړاو...؛ څپيزې، لکه:٢٠ له وږمو ستا د پښو خاورو زما د ژوند ټول پسرلي شول...؛رازرغون څپيزې، لکه:٥٠-٨٠ چې هر ښاخ او هره څانگه دې بيا هله ناوکيو د چمن ته، چاندي پسول شي، پاڼه پاڼه دې د لمر مزدک له پاسه هريوه د زمردو جړاو خول شي؛ څپيزې، لکه:٣٠ ډېر مـهال شو چې د باغ د جلوهلي تږي ذهن په کوڅو کې ارانمينـه وړې ترانې د ب نـه انگازه کېږي... مخ)؛٤٩(پوهه او گروهه، څپيزې، لکه:۱٠ لکه ونغري له مخې نـهنگان د غرڅپو د توپانونو، له سپرلو ډکه بېړۍ... مخ) ؛ ١٩(د سبرونو نڅا، څپيزې، لکه:٣٠ څه شپېنۍ تورې شېبې مې رامروړي مرۍ د ژوبلې پرهرژلې لولنگرې پاکې مينې...؛ څپيزې، لکه:١٠ ... او ونغاړي تر پايه امېدونـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 15 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د اور وينو د برخليک هغه ناپايه خونړى دوتر... ؛مخ)٥۱(زما نړۍ، څپيزې، لکه: ٩٨ پر تمېزو مې خوږبويي د خپل تالا والا گلبڼ، د ناسپړلو گلغوټيو د موسکاوو لگي... مخ)؛٢٢٩(نوې پېړۍ او نوې زرۍ، څپيزې، لکه: ٠٨ څه ساړه ساړه بادونـه د ناپايو واټنونو رالگېږي، پر ساړه سمخ بورجل د زخمي زړه مې، څه زاړه زاړه يادونـه مې د ستړي ستومان ذهن په کوڅو کې، لربر کېږي، ټپرېږي او نگوښېږي... مخ)؛٨٩(هماغه څپيزې، لکه:٣٨ يه د هسک نـه پوهېږم چې ترڅ بـه ستا د څانگو زمول څانگونـه له ډېر نياز و، نـهيل خداى ته هسې پورته په دعا وي، گوندې هغه بـه هم ورځ وي چې باران دې د باورد وورو پرېوي، ستا د دنگې هسکې ونې د خزان سپېره گردونـه؛ څپيزې، لکه:١٨ څه ناشناشان بوږنوړې اندېښنې مې بيا په غوږ کې د تبجنو جلوهلو تکلو راپوکوي ويرنې... د ځوانيمرگو سرخوړلو سبرونو سرې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 25 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مخ)؛٨٩(هماغه څپيزې، لکه:٢٥ د مـهال د پسرلي په زېريگرو شنو شېبو کې توتکۍ د، پاکې مينې خپروي د هسک پر لوري د الوت د برم څانگونـه...، يا: زه پوهېږم چې داستا پر لولپه سوي گوگل او دنگه ونـه، څه تېرېږي د ُاڼرېژ د هسې شان سړو سيليو په بهير کې... مخ)؛ ٩٩(هماغه څپيزې، لکه:٥٥ شنـه خوبونـه د سپېرې وچې بېديا د نـهيليو ناسپړلي، بوږنېدلي له پرتم د تکو تورو شنډو وريځو د پاڼرېژو پسرليو، نـه چې بيا د کوم يو ستوري پر مرگ بولي پرښتې د ځاځ پرغز د ، لمرمزدک په کنگرو کې د کنگلو زمـهريرو عذابونو ايتونـه... مخ)؛٨٩(هماغه څپيزې، لکه:٣٥ وسپړل زما د ژوبل زخمي زړه په نارنجباغ کې د زلميو، هوسو د پرهرونو سوو څړيکو ستا د پېغلو تلوسو د سرکو شونډو گلکڅونـه...؛ څپيزې، لکه:٣٥ په رگو د وچکالۍ د خزانزمولو گلبڼو کې پيلامـه د، نوي ژوند د ټوکېدلو لکه وينـه د ده...؛ باران د ښېرازۍ د پسرلي په چلېدو څپيزې، لکه:٩٤
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 35 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ اخ، چې څومره سپرلنۍ ښکلې رنگينې شان شېبې زما او ستاد، خزانزمولې گډې مينې له وربويه هسې لېږدي بې اغېزې د نېستۍ د نشت اباد د دښت پر لوري...؛ څپيزې، لکه:٠٤ نيمـه خوا بلبلان ويني په هېنداره د رڼوب کې د شپېنيو، د رنگينيو د زلميو تکلونو تړمو اوښکو د باور د سباوون مرجاني سره بهيرونـه... مخ؛ زما ۱٨-٣٩مخ؛ د سبرونو نڅا،٢٢٩،٥٥،٨٩،٩٩نوې پېړۍ او نوې زرۍ، ). ٤۱،٥۱،٩نړۍ، د اوږدو مسرو د لړۍ په پاى کې دوې دوه مسره ييزې او درې مسره ييزې ويرنې وړاندې کېږي. څپيزه او دويمـه يې ١٩ه چې ړومبنۍ ) د پاچاخان يو بيته يا دوه مسره ييزه ويرن٩ څپيزه ده:٨٠ هغه لوى زړه نور په پنجره کې د گوگل د تاريخ ودرېده چې يوه بشپړه پېړۍ په پار د پاک او د سپېڅلي ستر ارمان درزېده! مخ)؛٩(اند و واند، ، ٨٠) د بي بي سي خبريال، ميرويس جليل درې مسره ييزه ويرنـه چې ړومبۍ ٠ څپيزه راغلې ده:٠٠او درېيمـه يې ٠٩دويمـه هغوى په ټوله تورزړۍ زما د بڼ د وروستي چوڼي مرۍ و مروړله،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 45 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ او په خپل ټول وحشت يې، وروستۍ نغمـه د ژوندانـه ورځنې وتروړله! مخ).٤۱(زما نړۍ، مسره ماته يا لارغه يي ) په نومونـه ((نيم مسرۍ))، هغه ده څپرکی -٩ ←ماته يا لارغه يي (وقفه يي) مسره، يا د منلي ( چې په منځ کې يې يوه لارغه (وقفه) راځي. کوم شعر چې له همداسې مسرو څخه رغېدلی وي، هم مات يا لارغه شعر بلل کېږي. داسې چې لومړۍ ټوټه پر څلورمـه څپه خجنـه راځي او پېنځمـه سې پر څلورمـه خجنـه راځي او پاى يې ناخجنـه، بيا لږه سا اخېستل کېږي او دويمـه يې هم همدا ته يې يوه ناخجنـه پاتې کېږي. کـه لارغه په منځ کې رانـه شي او ټوله مسره په يوه سا وويل شي، د لومړۍ ټوټې ناخجنـه څپه له ورپسې درو څپو سره ملتيا کوي او خج پر پېنځمـه راځي. په دې ه دې لړ کې د ادبي شعر زياتره خجيز سېستم ړنگېږي او تول و تال له منځه ځي ، پ -توگه څپيز سره يې تول برابرېږي، لکه د ((لاحول و لا قوت الا بالا))لس څپيزې څلوريزې راځي چې له خوشال هغه: راغی خوشاله -وخت د پيريه دا څو خياله -لا دې پر زړه دي خيال د جنگونو -خيال د ننگونو له خط و ؛ -خيال د دلبرو د کاظم شيدا، لکه: پر خپل ورانـه يې -ط بېځايهغل ته پر يانـه يې -هوا دې آس دى دا تورې خاورې -ژر بـه دې ځاى شي مخ)؛ ٤٨١د بارانـه يې...( -غافله څاڅکی د حميد مومند، لکه: پر هند براته -کله بـه راشې ماته مخ ماته -کله بـه کښېنې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 55 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پکې ډيوې ږدې -څو ته رادرومې )٩٩٥ته (حميدد ((حميد)) ميرا -غم بـه کا خونـه ... ؛ [دلته (( حميد)) يو څپيزول هېښنده برېښي، ښايي له آره ((ما)) اوسي!] د قلندر اپريدى درستو څلوريزو هم د حميد په لاروۍ ورته بڼه راخپله کړې ده، لکه: په تمـه گرځم -زه دې د وصل له غمـه پرځم...؛ -هجران دې وسوم )، لکه:٨٣٩دکامگار ( ه دردهد که تا ل -زما دلبره گونـه مې زرده...؛ -سترگې مې سرې دي دا وروسته څلوريزه کـه څه هم يوولس څپيزه ده، خو بياهم لکه د لس څپيزو په څېر لارغه يي ده چې د هرې مسرې لومړۍ ټوټه يې پېنځڅپيزه او دويمـه يې شپږ څپيزه راځي: د دوست په روى دې وه -د خداى لپاره ښکلو په خوى دې وه -د وفادارو \\\\\\ د رنځورانو په هاى هوى دې وه کاظم شيدا نـه يوازې زياتره څلوريزې (رباعيات) له ورته ماتو مسرو سره پېيلې، بلکې يو لړ خجيز ويلې دي: -غزلې يې هم په ورته څپيز لويي کـه مومي، زنـهار لويي کړه - چې مکافات شته، جز نيکويي کړه واښه په خوله کې، د کهکشان نيسي )؛٤٤٣د اسمان وينې، فتنـه جويي کړه... (هماغه حال د (اوسني) شعر يو ورته ځېل: د زړو پر ملک يې، وار چلاوه چې، هغه واکمن چا، له تخت راکښېست... چې يې غمي ول، د هسک برم ستوري، ).٤٩٨چا يې له سره، آ خول راپرېست؟ (اند و واند
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 65 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پيزه او دويمـه هغه يې اووه څپيزه راغلې يوه دولس څپيزه مسره چې ړومبۍ نيمکۍ يې پېنځڅ ده: نـه پېنځوس سل او، دوه سوه کاله پرمخ، نـه څوارلس سوه، شپږ زره کاله پرشا... تباه برباد کړو، هسې افراط و تفريط، )٢٥٩ځئ چې راخپل مو، کړو دا خپل نن و سبا!(رزم و بزم ي (احمد مريد) له مخکې چمتو همدا راز يوه داسې ديارلس څپيزه بېلگه چې د يوه سندرغاړ کړي کمپوز سره سم يې لومړۍ مسرې له آره اووڅپيزې او دويمې يې شپږ څپيزې راغلې، خو د ناببرۍ (تصادف) له مخې يې د پاى بيت لومړۍ مسره له يوبرابر دوه اووڅپيزو ټوټوڅخه شل شوې ده:رغېدلې او يوازې وروستۍ هغه يې لس څپيزه ده چې پر دوه پېنځڅپيزو ټوټو وې چې په انگار د شونډو، دې کړم کباب کباب نو راته مـه ستوه، اوس يې باڼه دې غشي غشي، وروځې ليندۍ ليندۍ سترگې نرگس نرگس، مخ دې گلاب گلاب... بيا بـه هم لاس وانخلي، ستا له زړې مينې زيار، کـه وي ثواب ثواب، کـه وي عذاب عذاب! ه، په تېره غزل هم درواخله، لکه د پاينده محمد کږه وال دابېلگه:همدارنگه ځينې ولسي شعرون //////////// اشنا نـه راځي خجيز تول و تال سره ورته -دا لاندې ېپېيلی متل د يادشويو څلوريزو غوندې له ورته څپيز ځانگړتيالري: دا عقل ستاوو، کـه دې پور کړى دى؟ پرون سر سپين وو، نن دې تورکړى دى! ښايي، په پارسي او عربي هغه کې د دې راز شعر څرک هم ولگي، ځکه په پښتوکې يې نومېرونکی او نوموونکی، تر مکنزي هم له مخه، استاد رشاد دى، او هغه، لکه په لومړيو شننو کې يې چې يادونې راغبرگې شوې، تر ډېره د همدغو ژبو له گوټپېره پښتو شعري سېستم، بېل رغښتي ځېلونـه (ژانرونـه) ورڅېړلي دي.او په دې لړ کې بېلا
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 75 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپيز کمـی زياتی مخ ) د ١٤ -٣٤او همداراز (د بدلمېچ د لومړى چاپ لکه په تېره دولس څپيزه ماته شعري بېلگه خجيز سېستم کې -غني خان او خوشال په اړوندو بېلگو کې يې يادونـه شوې، په پښتو څپيز نقش لوبوي او په دې توگه په يوه شعري ځېل کې د خج تر څپې لومړى او زيات بنسټيز ټاکنده يوې څپې کمـی زياتی کوم ناسکيندى توليز تاوان نـه پېښوي. په دې لړ کې هغه شعري ځېل راځي چې له خجپاى سربيت (مطلع) سره راپيل شوى وي، په ټوليز ډول يې ناپښېليزې يا زياته راځي، لکه په دې لاندې بېقافيه(غير مُصرٌع) مسرې تر ((مُصرٌعو)) هغو يوه يوه څپه بېلگو کې: بيا له کومـه راپيداشو دا بهار چې پر هر لوري يې ملک کړ يو گلزار... درست پښتون له کندهاره تر اټکه سره يو د ننگ په کار پټ و اشکار...(خوشال، پ)؛ گوره هسې کردگار دى رب زما چې صاحب د کل اختيار دى رب زما د عقبا دي څه ماڼۍ چې د دنيا او د همـه واړو معماردى رب زما...(رحمان)؛ هر زمان پر هر ساعت خيال د مين په سينـه کې مې څرخېږي لکه ستن له نيستۍ سروې موندلې سرلويي ده )؛٥۱خودي پرېباسي نښتر له بېخ و بن...(کامگار پر دې خاوره مال و سر بايللي ما - درد و غم د زمانې زغملي ما- ې ما ننگ و نام ناموس ديپرځاى کړى ي )؛١٥-٣٥ترې غاوره غليمان شړلي ما...(سوزونـه او سازونـه لويديځيانې نن سبا درومي پرشا - لېږدوي د لاس کڅوړې چې پر شا
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 85 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ له کور اور و چوچ و پوچ نورې بېزارې )؛٣٢٠داچې خوښې دي له کوره پر سارا(اند و واند کـه يو وخت مې پر دنيا پرې شوه ځيره - و مرگ واېسته زما د ژوند شيرها وير ژړا بـه پر ما نـه کوئ له دوده )؛۱٠نـه خيرات يوه پيسه اويره...(د مرجانونو څانگې غولوې بـه مې په نن سبا ترڅو ماته غوره يوه ((نـه)) ده له سل ((هو)) داچې ستا ژمنې زما تر ژوند اوږدې شوې ).٥١-٨١وړم بـه خاورو ته اسره ستا د ککو...(گلکڅونـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 95 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپرکی -٥ آرونـه پښېله (قافيه)، پښېليز او ويارونـه لومړۍ برخه آرونـه او پښېليز )emyhR(پښېله يا قافيه لکه په لومړۍ برخه کې چې يادونـه وشوه، قافيه له آرې شعري مقولې (مخيٌله موزون کلام) سره )) سره په تړاو تر څېړنې لاندې نـه، بلکې له راوروسته غځېدلې هغې ((مخيٌله موزون او مقفی نيول کېږي. ((پښېله)) د استاد رښتين له خورا ښو نيولوجېزمونو څخه ده او يې بېځايه څخه يې سرچينـه emirوو چې د زړې فرانسي له emirنـه دي. پخوانی انگرېزي انډول يې رايم ته emyhrې ليکدود (وزن) تر اغېز لاند mhtyhrاخېستې وه، خو راوروسته يې د ريتم او بيا له هماغې mir ((منځنۍ کره الماني)) بڼې هم له mieRراوښتی دى. الماني انډول رايم .آره اخېستې ده emirزړې فرانسي د عربي نومونې له مخې قافيه جوليزه (لفظي) همغږي او مانيزه ناهمغږي ده، له دې څرگنداوي سره: ابهو) وييونو (لکه گټه د سنگ او گټه د فايدې په مانا) په کـه لفظي يووالی د همجوليزو (متش بڼه وي، نو د مانيز توپير له مخې سره بياهم همقافيه کېداى شي، کـه نـه، لفظي توپير يې سره اړين دى. په اروپايي شعر کې چې همجوليز وييونـه دې سره همپښېلې (همقافيه) شوي وي، له داسې راپېژني:چېرې مخې ته راغلي نـه دي. په دې ډول پښې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 06 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ) په وينا: له بېلا بېلو سرغږونو سره د يوې يا ډېرو څپو girhaWد الماني سيند کښونکي ( ) snilloCهماهنگۍ ته قافيه وايي، په دې آړ چې سرغږونـه يې سره يوراز نـه وي؛ د انگرېزي ( ميا قافيه )، وييونو يا څپوکې د پاى غږونو سمې سsenil esrevليکوال يې: په شعري ليکو ( .يا قافيې بلل کېږي هغه وييونـه چې وروستي غږونـه يې سره همرنگ وي، د عربي په څېر په لويديزه نومونپوهنـه . trowmieR(ترمينالوجۍ) کې هم پښېلويي (قافيي کلمـه) بلل کېږي، لکه واخلې الماني يي تورې يا ارکان) ترکوم ځايه چې راڅرگندېږي، اروپايي پښېلې، په بله وينا، پښېلغږونـه (قاف د عربي يا پارسي دې غوندې دومره ډېر او پېچلي نـه دي، د ساري په ډول تر ((روي)) له مخه د dnamed|dnammocواوېل يا حرکت په پام کې نـه نيول کېږي، او په دې لړکې انگرېزي غورو قافيو له بېلگو څخه گڼل کېږي. قافيه انديشم و دلدار من يدار منگويدم مينديش جز د حرف و گفت و صوت را برهم (مولانا) که تا بې اين هرسه با تو دم يا د (بهار) له پاس راوړل شوې بېلگې دا يوه کړۍ: صنعت و سجع و قوافی هست نظم و نيست شعر اى بسا ناظم کـه نظمش نيست الا حرف مفت او يا: د خيال انځور ستاد بېسارې ښکلا، نـه ځايېږي... د قافيې په قاب کې ستا د موسکا د نوو نوو رنگينو سېمفوني، نور په شپېلۍ رباب کې نـه ځايېږي! )؛۱٣(پوهه او گروهه او د مولاناتر اغېز لاندې: . کله چې راپېښه شې پر کور د شعر، سترگې دې عروض و هم بيان شي بيا...
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 16 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ شونډې دې له شونډو سره شي همقافيه هله! ).١٣(زما نړۍ او نا آره پښېلهآره آره قافيه هغې ته وايي چې قافيه يې له يوه يووستوي ويي رغېدلې وي، لکه: څو يې پاتې ستا له مرگ نـه کړم نامړه چــــې په ځوړه د ولس کې غواړې لوړه )؛٤٨(سوزونـه او سازونـه کـه له دوو وييو څخه جوړه وي، نو يې نا آره يا (معمولي) بولي، لکه: ه هوا دهکه دې خاوره ک )؛ ٣٨تــــــــاته راغلمـه هېواده (هماغه اثر - - - کـه ساقي د پيالې ست وکاندي ماته هـــــغه دم بـه صد ساله توبـه کړم ماته - - - ژربه رسوا شې د مضمون دزده جامـه غمازه د جامـه دُزده کله پټېږي له مبصره )؛ ٥٥٣،٤٣١٩متاع په بلخ کې چې د قندز ده (شيدا، دېوان ته)) -) په پرله پسې درو غزلو کې د اړوند ويي د پاى څپې په توگه ((١٠٨ -٩٠٨شيدا (هماغه او وستربل (ته) سره غاړه غړۍ کړي اوپه دې چم يې دواړه ډوله پښېلې سره اخښلې راخښلې دي، لکه: چا ته، سباته، ماته (شکسته)، زياته، حناته، خودآراته، دلرباته، رعنا ته، خاکِ پاته، حت الثرى ته، دارالشفاته؛... زياته، شيداته؛ بيرته، چرته، درته.ت (متشابه قافيې)همجوليزې پښېلې عربي پېژند (تعريف) له مخې قافيه جوليزه (لفظي) همغږي او مانيزه ناهمغږي -چې له دوديز دا )، په بله وينا، shpargomoh & smynomoh( ده، نو په دې ډول همجوليز يا متشابه وييونـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 26 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ (لفظي) او هم ليکنۍ بڼې يې سره يو رازوي او ماناوې يې نـه، نوسره هغه وييونـه چې غږيزې قافيه کېداى شي. د ساري په توگه گټه (سنگ) او گټه (فايده) سره په يوه شعر کې غاړه کول، نـه رنگيني هم زياتولاى شي. د نـه رامنځته کوي، چې لا شعري يوازې پښېليز ويار (قافيي عيب) استاد رشاد په وينا (ولي محمد!) مخلص د درست غزل پښېلې تر پايه ((سپينې)) له گړنيزو رنگا رنگيو سره راوړې دي. داسې پښېلې په لومړي ليد سره سړي ته بېخونده بياځلي لي. دا (تکراري) برېښي، خو همدا چې يې پر مانيز توپير سرخلاص شي، نو بيا ځنې خوند اخ دى،دلته يې اړوندې شعري بېلگې وړاندې کوو: اور د مينې هسې پوخ کړم چې خامي راکې هېڅ نشته... نور د ژواک لپاره ځواک شوم، )؛٤٣نور مې ډار نشته له نشته! (وينـه او مينـه - - - کله دي واړه پښتانـه پښتانـه - )؛٢٩کاشکې يومخ شي پښتانـه پښتانـه... (د مرجانونو څانگې ترڅو بـه پرمخ نغاړو هريو (خپله) خپله لاره - بېللې بېلابېله يو له بله خپله لاره شو سر د تباهۍ پر گړنگونو باندې ځکه چې نـه مو کړه توپير له پردي (خپله) خپله لاره کـه سوې د بري برم د نيلي، وخت راښکلې نـه کړې را(خپله) خپله لاره -دا و نـه کړه هېڅکله مو ړنگ کړه ترشا پلونـه په لوى لاس په ځان پسې مو )؛۱٣په (خپله) خپله لاره...(ساندې او سندرې -کړه پرې مو هم د تېښتې - - - ((لېمـه)) د ډېرگړي په توگه د (سترگې) او د يوگړي په توگه د (کسی) په مانا او له داسې نورو - غلې، هغه هم لومړۍ گړدودي مانيزو توپيرونو سره په دې لاندې غزل کې داسې جوړه جوړه را يې پښېله او دويمې يې لړ يا رديف رامنخته کړى دى: نـه لوټوي چاوېل چې لېمـه لېمـه تاخو زما لوټ کړه په لېمـه لېمـه ښخ دې چې لېمـه راته لېمو کې کړل
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 36 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )؛٣٩ښکاري ټول جهان راته لېمـه لېمـه... (د مرجانونو څانگې - - - خوا له بېلابېلو بېلښتي(اشتقاقي، شبه اشتقاقي) ((اېستی)) د ليکوال په يوه غزل کې، يو - رغاونو او بلخواله يوڅو گړنو (اصطلاحاتو) سره هم لږوډېرې ورته پښېلې رغولې دي: د وخت توپان پر مخ اخېستی يمـه د برم له تخت يې راکښې اېستی يمـه زه د مـهال يو سپين نالوستی کتاب کـه چا بـه تش هسې پرانېستی يمـه بې تول و تاله شعريو سپين ازاد، نـه چا پېيلی، نـه امېستی يمـه سترگې پر لار ورته په نن سبا کې ډېر يې د ژوند له ژندرو اېستی يمـه چې يې يوه هم پرځاى کړې نـه ده په هسې ژمنو يې تېر اېستی يمـه شيطاني لمسو په گناه د مينې له ارماني فردوس را اېستې يمـه بـه بياهمنغاړم پرمخ دا، خپله لار څه کـه يې اوس ترې، راجاراېستی يمـه بيابه هم پاڅم، ملابه سمـه کړم زه نول و ناورين کـه راپرې اېستی يمـه تل ځم پر مخ،که څه هم سم له لاسه ناخوالو شاتگ ته اړاېستی يمـه پوره مې نـه وه،که نـه څو وارې يې ژوندى پر قبر ننـه اېستی يمـه پرښتې،د تلژغوراندې بلهارۍ )؛٣٢-٤-٢٩د مرگ تر پولې پورې اېستی يمـه! ( - - - ((سراخېستی)) همجوليزه (همزمان تړښتي) پښېله يې هم په يوه څلوريزه کې: - که تا که زما غم دى پر سر اخېستی، زه هم دا ستا غم يم پر سر اخېستی...
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 46 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ دا ستا په مينـه کې ټول نوم و نښان، ).٣٣٠و واند په بيه ما د مال و سر اخېستی.(اند غبرگې پښېلې (قافيتين) elbuod( هغه شعر چې غبرگې پښېلې (قافيتين) ولري، غبرگ پښېليز يا ذوالقافيتين بلل کېږي چې په دوديزه شاعرۍ او بيا پښتو دې کې يې بېلگې ډېرې راغلې او لا له )emyhr يوې پرځاى دوې جوليزو انځورونو (صنايع لفظي) څخه هم گڼل شوي دى.هغه دا چې شاعر د غبرگې قافيې په يوه غزل، قصيده يا بل شعري ځېل کې سرترپايه، يا په لومړيو څو کړيو کې راوړي. بېلگه يې لکه په لاندې غزل کې چې هال يې لومړي دوه بيته سر پر سر ((مصرٌع)) هم راغلي دي: چې رامات کړ ها بېلوره، تورک شاهين وزر زما نازنين نظر زماپښتنې مينې ته مات کړ، يه زړگيه! ته چې وينې، دا رنگين دوتر زما دوتر نـه دى، دى خونين دوتر زما ننواتې يم راغلی، پر زړه غوڅ له رقيبانو )؛۱و پېزه په تورو څڼو، دغه خوړين پرهر زما... تر پايه (گلکڅونـه هوسۍ)) په ازاد ←لومړى څپرکی) د غفورلېوال د ((←استاد رشاد ( ورته بېلگه سهي کړې ده:يوه شعرکې هم د هغو دنگو شاځلميو ژڼيو مرگ وم چې شپېلۍ غږوي چې چېرته ناست وي په کږدۍ کې او سپوږمۍ نڅوي گې پښېلې او غبرگ لړونـهغبر هڅاندليکوال اسماعېل يون چې کـه پخپله د ازاد شعر هميونی دى ، بياهم له قافيوال شعر سره لو ډولونو، لکه بې رديفه قافيوالو، رديفي قافيه والو، غبرگ دومره لېوالتيا لري چې دبېلابې قافيوالو... هغو د ښه ترا ډا گيز ونې او پېژندنې لپاره يې هندسي نښې نښانې ورټاکلې دي. په دې تړاو يې د اسحاق ننگيال((خيبري تنده)) نومـی غزل پرمخه ورغلی چې په پښېليزو برگې قافيې او غبرگ غبرگ رديفونـه کارولي، له (مصرٌعو) مسرو کې يې پرله پسې غبرگې غ غبرگو پښېلو يې هم دويمې هغه بياترپايه ((چستې)) راغلې دي، لکه: ټول عمر درنـه ده، سپکېدوته يې چې پرې نږدې خاوره پښتنـه ده، او پردو ته يې چې پرې نږدې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 56 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پرېږده خيبري تنده، چې بيا په وينو ماته شي ې چې پرې نږدې...گرمـه معرکه ده، وچېدو ته ي )٢٩-٠-٥٩(سمسور اوبپاڼه، ډېر پښېلي همداراز د عربي ذوالقافيتين ترڅنگ په پښتو کې ډېرپښېلۍ يا ډېر پښېليزوالي او يا ډېرقافيوالي هم دود درلودلی چې ((زنځيري چاربيتې)) ورسره جوړېدې او نومول کېدې. دغه بلل کېږي، بلکې يوازې سندريز خوند ور نـه(ذوالقافيتين) نن سبا کوم شعري انځکار هم، لکه و راکښون زياتوي. څنگه چې اړوندې چاربيتې زياتره د لوستو ((نيم ولسي)) ناظمانو له خوا جوړېدې، نو د پښتو قافيو د تنگسې (!) له کبله د بېخرته عربي او پارسي پوروييونو کارونې ل. کال يې په کابل مجله کې ٩٤٨٩ې پر ته اړوتل. وروستۍ بېلگه يې د سيد طاهر بينا هغه وه چ خپره کړې وه او ډېر عربېزم يې ليکوال يوې سوچه پښتو ((څلور کړيزې)) ويلو او خپرولو ته اړېستی وو: خدايږو کـه له مينې بـه دې وگرځم ستا له سترگو وگرځم يه زما د زړه سره! واخلي پرښته، کـه څه هم سا له ما که تا له ما وابه نخلي هېڅکله خو څو نـه شې پخپله ته جلا له ما زه بـه مې له خپل هوډه و نـه گرځم ستا له سترگو وگرځم يه زما د زړه سره! )٢۱١٩-٠-٣٩... (سويس، لړ (رديف) لړ يا رديف هغه ويی يا وييغونډ، غونډله يا غونډله غونډ دى چې تر قافيې وروسته په هماغه ځېل کې ترپايه راغبرگېږي. لکه چې له مخه يې يادونـه وشوه، يوه جوله او مانا په اړوند شعري په قافيوال شعرکې د دغې برخې زياتونـه د عربو نـه، بلکې د عجمو (پارسيوانو) نوښت بلل شوى او موخه يې د لاښه ترا تول وتال، په بله وينا، موسقيت سمبالتيا انگېرل کېږي. رديف ته د
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 66 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کېږي او په دې توگه کـه له پښېلې سره لړ يا رديف و نښلول قافيې د يوه پايڅوړ په سترگه کتل شي، لړواله پښېله ((مردفه قافيه)) بلل کېږي. لکه په تېر څپرکي کې چې ورته نغوته وشوه، د رديف ډېر اوږدوالی هسې يو ډول او فېشن دى ې دومره او تل خوندور نـه پرېوځي. په کلاسيک پېر کې يې له ستر خوشال پرته د نورو په هغوک اوږدې بېلگې نـه ليدل کېږي، مگر په ننني غزل کې بېخي دود و مود، يا ډول و فېشن گرځېدلی او ځينې لا ترې د کاراسانۍ لپاره کار اخلي. نـه څپيز رديف، لکه خوشال: مخ). ٥١٠له حاله بې خبر شـه کـه شته شته کـه نشته نشته (ک. خادم: - مخ). ٣٣نـه وم (د مرغلرو امېل، خادم باد سبا يم، کـه وم وم، کـه نـه وم ف. گران: - لامې د شېبو گلان پرېږده چې خړوبه شي )٨٩تـــــږي د اوبو گلان پرېږده چې خړوبه شي ( فردا: - گوره اننگو، ته دې اوښکې مې جرگه درځي )١٥تـــــــمـه د خولگو، ته دې اوښکې مې جرگه درځي (د گلپانو پرخې، لږ وخاندي دا سوى ستي وطن پرېږدئ چې دغــــه غيرتي وطن پرېږدئ چې لږ وخاندي يوولس څپيز، لکه: ... مرمـه بې له تانـه ما مـه پرېږده يوازې.... د تاندزلمي شاعر شـهاب الدين پکتياوال په يوه سندريز نظم کې دولس څپيز رېکارډ ټينگ کړى دى: سره گلونـه راته وايي، ارمانونـه راته وايي زما غرونـه راته وايي... گودرونـه راته وايي، ز) ٣٢٢٠(ليکوال،پېښور، ړومبۍ گڼه جنوري په دې توگه دغه راز نـه څپيز رديفونـه دوه دوه بشپړ غونډونـه (رکنونـه) جوړوي او يوه څپه يې پاى ته سرباري راځي، دا چې د دغو غونډونو پر کومـه کومـه څپه خج راځي، د اړوندې مسرې په درو گونو (وگړني، ليکني يا ديواني او اوسني آزاد) شعري ډولونو نورو غونډونو قياسېږي. په
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 76 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کې داسې بېلگه تر اوسه ليدل شوې نـه ده چې لومړۍ څلور څپې يې ناخجنې وي، يا په بله وينا، يو غونډ يې نـه وي جوړ کړى او پر پېنځمـه خجنـه څپه يې پيل موندلی وي. مانا دا چې خج ي او کـه نـه، هغه شعر بـه هرومرو بې تول و تاله (بې وزنـه) هېڅکله له څلورمې څپې تېرى نـه کو ) وييونـه په پښتو شعر کې هډو هېڅ راتلاى -وي. د همدغه آر (اصل) له مخې ځينې اوږده (پور نـه شي، لکه (اهورامزدا) يا (نيکاراگو) چې د پښتو خجپوهنې (اکسنتولوجۍ) له مخې يې دا چې دغه څپه پېنځمـه ده او تر څلور څپيز منطقي يا عادي خج پر وروستۍ څپه راځي، حال غونډ (رکنـه) وتلې ده. له (لارغه يي يامات شعر) پرته، پر بله هره (پېنځمـه، شپږمـه...) څپه يې خج راوړل له پښتو وينگ سره اړخ نـه لگوي. دويمـه برخه پښېليز ويارونـه (قافيي عيبونـه) ويارونـه تر څېړنې لاندې ونيسو پکار ده تر هغې د مخه چې قافيي ويارونـه او اړوند رديفي قافيه او رديف وپېژنو: -بند -پېښليز غږونـه (قافيي توري) يا نمت ويي رانغاړي او يا يې وروستۍ برخه، لکه: اند ځوړ... داسې چې د نظم له پيله تر پايه پورې يې د بېلابېلو ټاکليو ټوټو -خوړ -دنگ -جنگ وي. کـه د يوه بيت هره مسره قافيه او رديف ولري، بيا وايي (مسرو) په پاى کې هغه تکرار کړي چې دغه بيت دوه (دوره) لري او کـه هماغه وروستۍ مسره يې قافيه او رديف ولري بيا وايي چې دغه بيت يو (دور) لري، په بله وينا، غير مصرع دي رديف هم په (دور) کې راځي د قافيې او ر پايه له هماهنگو اوازونو (حرفونو) څخه جوړه وي او رديف توپير په پاى کې دى چې قافيه ت مانيز يو والی نـه لري، مگر رديف تر قافيې وروسته په هماغه يوه جوليزه (لفظي) او مانيزه بڼه بيا بيا راغبرگ کېږي. کـه په يوه شعر کې قافيې هم جوليزې او بډمانيزې (مختلف المعانی) وي، هم کېداى شي، د ه توگه وگڼل شي، لکه سره (طلا) او سره (جمع سرخ)، په بله وينا، د يوه شعر بېلابېلو قافيو پ قافيې کېداى شي پر هماهنگو سربېره همجوليزې (متشابه) هم وي په دې آړ چې مانيز يو والی ونـه لري او د رديف آر همدا دى چې له پيله تر پايه هماهنگ، همجوليز او هم مانيز اوسي. ر مينـه والو په پار د دوديز قافيي سېستم او اړوندو آرونو او ويارونو يو دا دى، دلته د يوشمې څه لاسوهلی نچوړ وړاندې کوو او په اتم او نـهم څپرکي کې يې بيا له نوي گوټپېره څه ناڅه راغبرگوو.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 86 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د قافيې ار کان (ستنې)، اوازونـه (توري) هه بللي دي چې هر يو ځانته نوم لري. په د عربي استادانو د قافيې توري (اوازونـه) اوه نـه، بلکې ن دې ټولو کې د منځ توري ډېر ضروري دي چې بې له هغه قافيه نـه جوړېږي او له نورو اتو توريو څخه څلور د مخه او څلور ورځنې وروسته راځي، خو د دغو ټولو راوړنـه (همېشـه يا همزمان) وريو نومونـه دا دي: ردف، قيد، دخيل، اړينـه نـه ده. مطلب دا چې کله وي او کله نـه وي. د دغو ت تاسيس روى، وصل، مزيد، خروج، نايره. په دې ټولو کې (روى) اساسي تورى او د قافيې د ملا مخ، د ٣تير دى او نور يې مرستيالان او ملگري دي (سمندر، د قافيې کتاب، د پېښور چاپ، مخونـه). ١-٣ گڼه، ٠-٩ کال ٠٥٨٩رښتين اخيستنـه، وږمـه د او ترې وړاندې وروسته اوازنـه (فونيمونـه) روي روي د قافيې زړى (هسته) جوړوي داسې چې نور اړوند ارکان يا اوازونـه ترې مخکې او وروسته راځي. دا د قافيې د يو راز اوازونو (حروفو) په لړ کې همدغه اواز دى چې د مخه تر دې واوېل يا حرکت (زور، زېر، پېښ) يو همرنگ بېواک (کنسونېنټ) يا ناهمرنگ بېواک له يو راز په ځان، اسمان، جهان... -ن–راغلي وي او ورپسې نور ټول اوازونـه _ حروف) همرنگ وي، لکه په شکره، -ر -په جنگ، بنگ، تنگ... کې. يا -گ –ب په مکتبونـه، منصبونـه، غضبونـه... يا –يا ير، تدبير، ودير... او په لور، خپور، خبره، مرغلره، خوندوره... په اور، چغهار، سهار او يا په و څلور، کور... کې. " هرومرو بېواک غږ (کنسونېنټ) نـه وي، بلکې خپلواک غږ (واول) هم وي، لکه (و) په "روى ککو، دردو، پښتو... په کړاو، پړاو، لگاو... يا په نريو، پسرليو، کيږديو... کې. نادر او تر مخه اوازونـه يې قيد، ردف، تر روى وروسته اوازونـه (که وي) وصل، خروج، مزيد، (او تر دا منځ حرکت (حذو)، دخيل (تر دا منځ حرکت (اشباع)، تاسيس (الف) اورس (فتح) بولي. کـه روى حرکت (زور، زېر، پېښ) ولري يا د ژبپوهنې په نومونـه يې وازه څپه جوړه کړې وي، دغه رو "چې پايه يو راز وي " بلل کېږي او کـه ساکنـه وي، تر مخه حرکت يې بايد تر"مجرا ، قافيي ويارونـه (عيبونـه) په لاندې ډول دي:" وايييهه"توجرازوالي ته " بلل کېږي او دا هغه مـهال نابشل کېدونکی "اکفاء" گانې سره توپير ولري "روىکه اکفاء: -٩ ه ويار دى چې ځاى يې يو نا هموتوځی (هممخرج) اواز (توري) ته ورکړل شوى وي، نو دومر " کې راوړل "روى" په يوه "ص" يا د س او ڼ -"ن" يا ړ -ن، ر -"مويار نـه گڼل کېږي. په دې ډول " کې. (رشاد).، غږونـه، پښتونـه"کوڼهروا دي، لکه: په
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 96 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د لر وتوځي، په بله وينا، ناهموتوځي (روى) بېلگه، لکه د محمد نور په دې لاندې بيت کې چې (ب) او (ت) سره روى شوي دي. ه نجلۍ گرځي شـــــــتاب کې(مست نېغه گرځـــــــي منگی بـه مات کي) دلته پر روي سربېره رديف هم بدلون موندلی دى. په يوه شعري ټوټه کې د قافيې غبرگون (تکرار) ته وايي. په غزل کې تر اووم بيت او په ايطاء -٠ دې ډول غزل مټې يو ځل د بوللـــه کې تر څوارلسم بيت مخکې قافيي تکرار ويار گڼل کېږي، په قافيي تکرار اجازه لري او بوللــه څوارلس څوارلس بيته وروسته بيا بيا دغه چانس تر لاسه کولاى شي. د دوييزې (مثنوي) په يوه بيت او د بند لرونکي شعر په بند کې قافيي تکرار څرگنده ايطاء بلل کېږي. البته په څلوريزه کې هم همداسې ارزول کېږي. په پښتو شعر کې يوه سسته يا سپکه (خفي) ايطاء بلل کېږي او هغه دا چې سسته قافيه، -٨ د قافيې د ورته تصريفي پايلو په توگه وي، لکه: مځکه شنـه، لاښونـه شنـه، لمنې شنې شوې طيلــــــــــــــــــــسان زمردي واغوسته غرونـه )؛٠٠(ښکارندوى: پخ ...چې له آله له اولاده سره وسول خداى دې نـه کا څوک دا هسې مظلومان چې په اور کې يو د بل لپاره سوځي ما ليدلي نـه وو هسې مخلصان )٩٩٩(رحمان چې کوټلی وي په تېغ ستا د چشمانو سر حلقه دى د جمله وو شـهيدانو ستا وصال د سر پرېکړو دى دلبره ژوندي نـه مومي جنت بې مردگانو ).٥٠٩(هماغه تر گردانۍ پايلې (تصريفي خاتمې) د مخه اوازونـه (توري) يو راز وي، چې چسته قافيه، -٥
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 07 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ په بله وينا، (روى) وگرځي، دغه راز قافيه تر سستې هغې ډېره خوندوره راځي، لکه: لېوني شول پښتانـه په منصبونو خداى دې ما ژغوري له هسې غضبونو د کنگاش علم دچا دى، د تورزنو نولکه څوک لولي قرآن په پر مکتبو )؛٣۱٩(خوشال: ک، مـه شـه خوښ د پادشاهۍ پر تخت ختلو همېشـه يې غم کوه د پرېوتلو... هغه زړه عبدالقادره چې مرده وي پرگوگل دننـه نـه دى د ساتلو )؛٨٣(قادر خټک، پخ مـه واى هسې کلی چې د چرگو کولمې خورينـه شل خېمې په کور کې د نېستۍ له غمـه مرينـه غم د زر و پول دى بل فکر يې هېر دى خو په نر، ښحې يې واړه ټنگې ټنگې لرينـه ).٨٤٠(خوشال: ک، ) د ٠) د اوښتي پېر (مغيره حالت) نـه پرځاى کول (٩درې ډوله دى ( عدول (سرغړاوى) -٤ ) يا ٥) پر کلمـه يو څه ور زياتول (٨قافيي سمون لپاره له اړوندې قافيي کلمې څخه يو څه کمول ( ) د صفت و موصوف او يا خبر و مبتدا نـه سمون.٤او يا (يې کره ليکنۍ بڼه اړول (قافيي کلمو) يادونـه ) لکه د استاد رشاد په لاندېني شعر کې چې پاس يې د پښېلوييونو٩( وشوه: زار و زبــــــــــــــونـه بيده پښتونـه په سترگو ړونده په غوږو کوڼه انـه) واى او کوڼه (کاڼه)، ړوند (راڼده).دلته پښتونـه بايد د بلنپېر (ندايه حالت) له کبله (پښت يا لکه د خوشال بابا د بازنامې په دې بيت کې: لوى هنر دى د بازانو په ساتل کې مگر دا هنر پيدا شي په کابل کې؛
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 17 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ او يا هم د ښکارندوى د بوللې ځينې بيتونـه، لکه: مځکه شنـه، لاښونـه شنـه، لمنې شنې شوې طيلسان زمردي واغوسته غرونـه ينې واورې ويلېده کاندي بهېږيسپ لکه اوښې د مين پر گرېوانونـه هر پل رڼې ويالې بهاندې خاندي له خوښيه سر وهي له سينگړونـه )؛٠٠(پخ: " بڼه نـه دى راوړل شوى:"اغيارو" په اوښتي "اغيار) په يوه غزل کې هم ١٥د رحمان بابا ( چې مې يار وليد پر سيمـه د اغيار گډ مـه شول پر خونبار گډلــه غيرته مې لې مخ) کې: ٩٤او يا يې په يوه بل غزل ( هومره جور لکه يار له ما سره کا نـــــــــــــه دى هومره جور د اغيار او يا هم په ورپسې مخ کې: څــــو جفا قبوله نـه کړې د اغيار وبه نـه وينې په سترگو مخ د يار فرد) کارول شوى دى." يوگړى (م"اغيارالبته دلته له گړنۍ ژبې سره سم له قافيي ويي څه کمول، لکه:) ٠( کــــه مين زه پر گلزار يمـه پر ځاى يم کـه د مخ يې په( نندار) يمـه پر ځاى يم ).٠٢٠(خوشال: پ ، ) پر قافيي ويي څه ور زياتول، لکه:٨( اى حـــضرته ولاړم زه د عشق په لور(ه) ورغلم حوض کوثر باندې فی الفور(ه) )٣٩لدين: قافيه، (جلال ا
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 27 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ) د هم قافيه کولو په هڅه پر گړنۍ بڼه دکره ليکنۍ بڼې اړول، لکه: فسادي (فسادي) له ٥( (بياتي) سره انډولول: کې: بيا يې خوله په دا حيله سره بياتي کړه د وصال رشته يې غوڅه فساتي کـــــړه )؛ ٥٠(هماغه ونـه) (بريدينـه) کړي او له (اخرينـه) د خوست يو ولسي شاعر له خپل گړدود سره سم (بريد (سپينـه) سره يې همقافيه کړي دي چې د کره ليکني گړدود (معياري پښتو) پر وړاندې هم ((سناد)) ويار گڼل کېږي (د رديف په بدلون سره) او هم عدول: توبه مې دې وي خدايه زمانـه شوه اخرينـه ټگي برگي شوه ډېره څوک خبره نـه کړي سپينـه غږېږم وروڼو فکر وکړئ دې تهکه زه ختا پر درېيمـه ورځ يوم واخلي بيا پردي وهي بريدينـه ).١٩(هماغه هر گوره پښتو کړ شوي (مفغن) پور ويي ډېرو شاعرانو همداسې کارولي دي، لکه د حميد په دغه وروسته بيت کې چې (ليلی) يې له (خولې) سره همقافيه کړې ده: ې دهيا ناره د نيم بسمل مرغه له خول يـــــا مجنون ته معما ښکلې ليلې ده ) د مبدا او خبر (ايښی وايښونی) نـه سمون هم په عدول کې راځي، لکه په لاندېني شعر کې:٤( پښتونـه ستا د تورې وار دى مړى دې گور کې انتظار دى " دمخه حرکتونـه (حذو) بدلون ته وايي، لکه:"روىاقوا، تر -٣ لاجه د درو مې وکړه غورزه پــــــــــــروت بې ع لمبې دي پر ما بلې کړې چې که تا کړ کميس تور دلته (ر) روى و (و) ردف بلل کېږي او دواړه (واوه) يو راز نـه دي. ).۱٩(جلال الدين:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 37 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ن) راغلی او په دې توگه منځنی -مخ) په يوه غزل کې ساکنـه روى ( ٥۱د کامگار خټک (ديوان: زور او پېښ سره بدل شوى او اقواء ويار يې رامنځته کړى دى:حرکت (زورکی) يې لږ و ډېر له هر زمان په هر ساعت خيال د مين په سينـه کې مې څرخېږي لکه ستن... له نېستنۍ سروې موندلې سر لويي ده خو دى پرېباسي نښتر له بېخ و بڼ... د دنيا له غمـه ځکه خلاص کامگار شـه چې د زلفو غېل يې پرېوت پر گردن شينواري د (راځه چې يوه جوړه کړو جونگړه په ځنگل کې) او د غني د (زما محل) په د حمزه شعر کې پورتنی اقواء عيب ليدل کېږي. همدارنگه د غني په دې شعر کې: چـــــــــې تېرېږي بېوفا عمر زما د ژوندون له ښاخه ځي ثمر زما رحمان باباڅو ځايه ورته کار کړى دى،لکه: ي ناصحان ځيگر زما... سل ځله کـه وخور - تېر شو په دا تمـه پر درون ستا عمر زما... - سناد يا د ردف بدلون چې تل يو خپلواک (واول) وي، لکه په گور (قبر) او گور(گي) او يا -۱ (گلگون) (سيگون او شبخون) سره د (رنگين) همقافيه کول، لکه د سيد رسول رسا په دغه شعر کې: سهره گلگون د برسات ښام ميگون د برساتما د شپې شبخون د برسات موسم (رنگين) د برسات يا د صنم گل (د اولمير) په اواز کې دا بيت: نوى مـــــــــين يمـه زه نوى غمگين يمـه زه تعدي (تېرى) د نفاذ بدلون ته وايي. نفاذ تر روى وروسته هر حرکت (زور، زېر، پېښ) ته )٣(
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 47 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ې د (ر) د حرکت بدلون:ويل کېږي، لکه په لاندې بيت ک چــــــــــې راواړوې ته سترگې شرمگينې زړه مې روغ کاندي دا تورې سرمگينې غلو، د روى د حرکت بدلون ته وايي. هغه دا چې يو ځاى ساکنـه وي او بل ځاى متحرکه او يا ) ۱( يې حرکت سره توپير ولري، نو د غلو ويار (عيب) منځته راوړي، لکه د پورتني بيت په (شرمگينې) کې (ر) زورکی لري او په (سرمگينې) کې غړوندى (سکون). د فشار (خج) بدلون( زموږ په نومونـه: خجونج) چې د قافيې په هماهنگه برخه کې خج )٣( "، سپوره، کمزوره...) په لړ کې توره (جنبه، ډله) راشي. خجيز "سياهبېځايه شي، لکه د (توره شعر له بنسټيز (سېلابوتونيک) آر څخه گڼل کېږي او يوازې په انډول البته بې له هغې د پښتو قافيي کلمـه نـه چې د مسرې په هره برخه کې کـه دغه انډول ويجاړتيا ومومي، وزن ته وټ رسوي، لکه په لاندېنيو قافيه کلمو کې: چې مدام په زنکدن يم له اشوبه لــــــه دا هـسې زندگيه توبه توبه )؛٨٠(هماغه د رديف بدلون کـه جوليز وي يا مانيز يو ستر ويار گڼل کېږي، ځکه رديف بايد د ج يا) لړون١( يوه نظم له سره تر پايه همجوليز او هممانيز وي. " په مانا رديف شوى او بيا وروسته "مخلوط" له آره د "گډد حمزه شينواري په لاندېني غزل کې " په مانا هم راغلی دى:"رقاصد لبر وسره گډچې مکېز دې کړو د نظر څه و، شو کوثر ورسره گډ زه له عقله خبر نـه وم چې سرکه وه ما په کړو د عشق شکر ورسره گډ ده بېگاه د چا په مستو سترگو څښلي واعظ څه و، شو ممبر ورسره ((گډ)) )؛٩٥(غزوني
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 57 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د جان په دې لاندې شعر کې رديف (دى) يو ځل مفرد او بيا (دي) جمع راغلی دى: ښتونـه ستا د تورې وار دىپ مړي دې گور کې انتظار دي يا د دولت لواڼي په لاندې شعر کې چې د ښځينـه مرستيالکړ (ده) پرځاى يې نرينـه(دى) کارولی دى: چې حضور په هر مکان دى -ښه صفت د پاک سبحان دى ).٩٠بل روزه د رمضان دى (ده) (جلال الدين: -لمونځ، زکات، کلمـه، حج شو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 67 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپرکی - ٤ کونـه: د شعر پېنځگوني رغنده ټو ولوله -اند -واند -تول -ژبه احساس يا عاطفه) -فکر -خيا ل -وزن -(ژبه کـه پر نړيوال کچ لا تر اوسه د ادب او بيا په ځانگړي ډول د شعر د هنري ارمان او ټولنيز ارمان، په ي تړاو ټينگار کېږي، نو پښتو شعر هم کومـه ژب انديز) ديالکتيک -بله وينا پر (ژب ښکلاييز بېددودي(استثناء) کېداى نـه شي او د دې ليدتوگي پخلی کوي: شعر په کره کېښکلې او اهنگينـه ژبه د اند و وانديا خيال او فکر ولوليز يا عاطفي تړاو ته وايي، آهنگ (وزن) په بله وينا: شعر د احساس، واقعيت او تخيل ښکلې او زړه راکښونې غوټه ده چې لري او لوستونکی او اورېدونکی ترې خوند اخلي. شعر د هنر خورا لوړ ځېل (نوع) دى، تر بل هر ډول هنر يې ډگر لږ و ډېر پخپله زېږندويه برخه کې د هغو توکيو له پلوه چې د څرگندونې ږ دى وسيله يې گرځي، لنډ تنگ او محدود دى... شعر په داسې وييونو څرگندنـه مومي چې هم غ او هم منظره او هم ځانگړى افاده شوى سوچ (تصور). همدا خبره ده چې شعر د نورو هنرونو مخونـه، د بېلينسکي پر اخځ). ٣۱٠ -٤۱٠توکي پخپل ځان کې رانغښتي دي... (دوست په دې توگه دغه وروسته پېنځگوني رغنده ټوکونـه (متشکله اجزا) ژبه، آهنگ يا تول (وزن)، لوله يا احساس او اند (اندېشـه)) د شعر د هستۍ جاج بشپړوي او د چا خبره د واند (خيال)، و شعر ماڼۍ پر دغو پېنځو بنسټونو ولاړه ده: ژبه، اهنگ، واند، ولوله او اند.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 77 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ژبه، پيدايښت، پېژندنـه او کارونـه -٩ گډ ژوند په ژبه د انسانانو تر منځ د پوهاوي د ټولنيزې اړتيا له مخې د دوى د گډ ډله ييز کار او بهير کې راهستېدلې ده، له ځان خبرۍ (خود آگاهۍ يا شعور) سره هالې او همآرې (هممنشاء) ده. دا مانا چې انساني ځانخبري د ژبې غوندې د هماغې يو شانې اړتيا زېږنده ده او لا په رښتينې توگه شعور لومړى ځلې ځان د ژبې په جامـه کې راڅرگندوي او رښتياينـه (تحقق) ).٠٨٩وو کل -مومي. (کاسپر هماغسې چې انساني ټولنې له خورا ساده گۍ څخه مخ پر پېچلتيا او بشپړتيا يون کړى دى، دغسې ورسره ژبې هم همدغه بهير تر شا پرېښی دى. لومړۍ بڼې يې هسې د لاسو، سر، گوتو، تنې (اشارې) سترگو، وروځو، پزې، شونډو، غاښو، ژبې، اوږو او نورو غړيو خوځونې او نغو تړوني غږيز غونډال (نظام، سېستم) وې، بيا يې جړو پړو غږونو، چغو پغو او شور ماشور ته ته لوړتيا موندلې او له دې سره د پوهاوي (کمونيکېشن) يوه غور ترينـه او اسانترينـه وسيله گرځېدلې ده. ) په توگه راڅرگندېدنـه دا چې د ژبې د پيدايښت لومړني څرکونـه او بيايې د يوه غونډال (سېستم او بشپړېدنـه څومره مـهال پرشاځي، د پېنځو لکو او يو ميليون کلونو تر منځ کلونو اټکلېږي. خو د دغه گردمـهال په اوږدو کې يې د انسان په ټولنيز ژوند کې هاغومره کارنده چار و اغېز نـه وو درلودلی، لکه څومره يې چې په تېرو لسو زريو کې. ې گروهه دي چې په دغه لس زرکلن مـهالپېرکې د انسان ژوونيزه يا بيالوجيکي وگړپوهان پر د او بيامغزي او عصبي پرمختيا يا بشپړتيا ډېره پڅه او ان د چا خبره له نشته برابره وه. مگر پر اقتصادي) بشپړتيا پرله پسې گړندۍ شوې او نن سبا خو يې -ځاى يې ټولنوټيزه (اجتماعي ون پرمخ اخېستی دى. د انساني پژي درغښت هغه ژوونی (حياتي) بدلنونـه کورټ برېښنا وزمـه ي چې د پايښت په گټه يې پرېوځي، د جنونو او د زېږ لړۍ د پايښت (بقاى نسل) د مېکانېزم له لارې ورپسې راتلونکو پښتونو يا نسلونو ته ورلېږدوي. خو ټولنيزه بشپړتيايې د ټولنې په مټ ږنده وسيله چې انسان يې په واک کې لري، هغه ((ژبه)) ده. هغه څه لېږدا مومي او يوازېنۍ لې چې نن ورځ ترې موږ د تمدن او فرهنگ په نامـه برخمن يو، له پنځ (طبېعت) سره د انسان د زريو زريو د مبارزې پايله او يېبره ده. ې له لارې تر ټولنې دغه گرده پانگه د سيده او ناسيده، يا د چا خبره رسمي او نارسمي زده کړ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 87 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ موږ رارسولې او موږ يې پرخپل وار له زياتونو او کرونو سره راتلونکو ته ورلېږدوو او دا هر څه له ژبې پرته کورټ ناشوني دي. کـه ژبه له ټولنې واخېستل شي،د ټولنې څرخ پر ټپه درېږي، فرهنگ له انساني ټولنـه يون و خوځون له لاسه ورکوي او شيند پر شيند کېږي. بشري تمدن او منځه ځي او وگړي يې د زرگونو زرگونو کلونو لرغوني ژوند و ژواک ته ورستنېږي. تر پاسنيو څرگندونو وروسته ژبه داسې پېژندل کېږي: ژبه د داسې تړوني غږيزو پيلامو(نښو) يو غونډال(سېستم) دى چې د يوې ټولنې د وگړو ترمنځ ارول کېږي. پيلامـه دا مانا چې له ځانـه پرته د يوه د تړاو يا وبله پوهاوي (کمونيکېشن) لپاره ک بل څيز استازي وکړي، د بېلگې په توگه (سور رنگ د خطر پيلامـه ده) چې له ځانـه وراخوا يانې د((خطر)) ښکارندويي کوي. دلته سور رنگ ((ښوونديا دال))، خطر ((ښوولی يا مدلول)) او د لالت)) بلل کېږي؛ دغه دلالت له آره همغه ښووند او ښوولي ترمنځ تړاو ((ښووندويي يا د ((مانا)) ده چې موږيې له تړوني پلوه ځنې اخلو. ژبنۍ پيلامې هغه غږونـه دي چې انسان يې د خپلو ويندو غړيو او ساهوا په مټ رازېږوي او د چارچاپېرې بهرنۍ نړۍ څيزونو، پېښو او د چاپېريال او همدا راز زموږ دخپلې دنننۍ ۍ د پديدو (ولولو، نگېرنو، انگېرنو، جاجونو، غبرگونونو، اندونو، واندونو، ((ذهني)) نړ هيلو، ارمانونو...) د څرگنداوي لپاره پر کار اچوو. موږ خپله ژبه په وړکينـه کې هغه مـهال چې د مننې يا اخېستنې جوگه يو، له خپل ټولنيزچاپېريال ل يو کوشنی چې شپږکلنۍ ته رسي، له (کور، وړکتون...) څخه زده کوو. په روږدي (عادي) ډو ژبني پلوه يو رسېدلی ((بالغ)) انسان بللاى شو. مانا دا چې تر دغه منگه يې د خپلې ژبې پر غږيز سېستم لاسبرى موندلی، د هغې آرې او کارندې پښوييزې (گرامري) بېلگې يې زده کړې زو د بېلگو کارونگ ننوبېږي دي او په اسانـه يې کاروي. له غټېدو سره پکې د پښوييزو او غږي او چاڼول کېږي او پرله پسې نوي نوي چمونـه او وييونـه پکې زده کوي او کاروي. داچې وايو، ژبه د فرهنگ ارابه يا څرخ دى، مانايې دا ده چې د تېر په څېر زموږ گردې انديزې او مدغه اوزار په مټ وانديزې (خيالي او فکري) پنځونې، په بله وينا، علمي او هنري هستونې د ه رښتياينـه موندلاى شي او بس. د هنري پنځونو په لړکې ادبي دا بيا تر بل هر راز هنره له ژبې سره، لکه نوک و اوورۍ نـه بېلېدونکی تړاو لري او هېڅ دا سوچ نـه شي کېداى چې يوه ادبي پ فيلم بڼه هم هستونـه دې له ژبې پرته شونتيا ومومي، ان کـه هغه هستونـه د پانتونومۍ ياچو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 97 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ولري. نو دا څه هېښنده (حيرانوونکې) نـه ده چې ادب ((ژبنی هنر)) بلل شوى دى. په داسې حال کې چې يې د ناپېيلې (نثري) برخې له گڼو ځېلونو سره، پېيلې دا له جوليز او مانيز دواړو اړخو ناڅه برابره وي، خو په له پلوه هېڅ د پرتلې نـه ده. په (و)گړنۍ اوېجه کې ښايي، دا توله سره څه ليکنۍ او بيا ((کره)) دې کې له آره د پرتلې خبره گړ سره ناشونې برېښي. کوم شعري ځېلونـه هم چې نن سبايې وينو، په لوى سرکې دوه دي: پښېليز (قافيه وال) او ناپښېليز (ازاد)، او بيا پکې ر؛ غزل پر کلاسيک او نوي په ځانگړې توگه له دوو ځېلو سره کار لرو: غزل او نوى ازاد شع اړوندو ]وېشنـه مومي او ازاد هم پر توليز (موزون)، ناتوليز (سپين) او ناپېيلی (منثور) شعر. [څپرکو ته دې مخه وشي او بيا کـه له ژبني گوټپېره ورته وکتل شي، شعر د ژبې له يوې داسې کره، کېښکلې بڼې سره کار وه کره ((هنري)) شعر په پنځونـه او ارزونـه کې کره او لري چې بل هېڅ ادبي ډول يې نـه لري. د ي کېښکلې ژبه له دوه گونو اړخو، په بله وينا، د دوو تيوريکو ټوليو (مقولو) پلوه پاموړ بلل کېږي: انديز اړخ يا ټولۍ. زموږ کړنيزه د غږېدنگ او -) ژب ٠ښکلاييز اړخ يا ټولۍ او ( -) ژب ٩( او نـه نگېرېدونکې (نامحسوسې) ژبنۍ بڼې يو عيني او ليکنگ ژبه پر خپلوار د هغې ذهني نگېرېدونکی ((انځور)) دى چې له وړکينې مو له اړوندو دويونو (قاعدو) سره ذهن ته سپارلې او پرله پسې مو بشپړه او کره کړې او له اړتيا سره سم يې پر کار اچوو او بيا چې شعري بڼه ړوو، نو په دې توگه شعر له آرهورکوو، د چا خبره يو انځور پر بل انځور ا ((د انځور انځور)) دى، خو دا دويم يو امرلی، چاڼلی او نچوړلی انځور دى. ) شعر و ژبه سره همپېري ٢٢٢٠اگست ٤٠د پارسي شعر ستونځ (قله) شاعر احمد شاملو (مړ، ليل بولي چې هم يې شاړ شډل (بدوي) وگړي بولي او هم دوديال (متمدن)؛ د دې خبرې دا د رامخته کوي: ((... شعر موږ ته د ژوندحس رابښي او د هستۍ له ژورو سره مو اروا ته تړاو ورکوي. موږ ټول په خپله دننـه کې دېته اړتيا لرو چې له يوې پرمختللې، ژورې او خبرې (اگاه) اروا سره ژوند وکړو. خه يې ليدلي کتلي، د شعر جوهر ازمېښت دى. شاعر د هغو ازمېښتو له زېرمتونـه چې وار له م نگېرلي او انگېرلي، يو غورچاڼ راخلي، هغه سره اخښلي راخښلي او په ژبه کې نوي ازمېښتونـه راپنځوي... . په دې توگه مو شعر دوه کارکړنـه (فعاليتونـه) مخې ته ږدي:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 08 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ يو دا چې، کولاى شي، د يوه لوښي اوزار دنده پرځاى کړي او ازمېښتو ته مو ژورتيا راوبښي (پاشائی: از “و هم پر يوه داسې رڼه ښيښه واوړي چې دغه ازمېښتونـه پکې ننوب ( فلتر) شي.ا )١٩زخم قلب...ص ستر شاملو د يوې ټاکلې او چاڼلې وييپانگې، يا د ده په خپله خبره ((شعري يا شاعرانـه ژبه)) په ي او شاړ شډل کلکه ردوي او هغه هم د خپل بډاى ازمېښت په لاسوندچې ډېر له پامـه لويدل وييونـه يې په شعرکې رادود کړي او د تخيل په مټ يې، د چا خبره ((شاعرانـه)) کړي دي، نو ځکه وايي: ((... هغهان چې وايي، شعر د يوې داسې ژبې ازمېښت دى چې (د شعر ژبه) يا (شاعرانـه ژبه) يونو پسې لټه بلل کېږي، تېروتي دي. دوى انگېري چې گوندې شاعر د ښکلو او خوږ غږو وي کوي. (خو زما په خيال) هغه څيز چې شاعر يې په رښتياسره په لټه کې دى، مانا لرونکي وييونـه دي...، ژبه څو اړخيزوالی او زياته رنگارنگي لري او شاعر بايدپه هغو ټولوکې چاڼ وکړي. هغه يا نوي، علمي وييونـه کېداى شي، لوى اوستر وي ياواړه اوکم ارزښته، خيالي يا رښتيني، زاړه ادبي ياد لارې کوڅې او ورځدودي ...)). له چاڼه يې موخه دا نـه ده چې هماغه غوره يا ټولمنلي ترې را واخلي، بلکې غوره او ناغوره هر راز چې وي، را وايې خلي او په ترځ کې ورسره هماغه ناشاعرانـه هم شاعرانـه کاندې! (همداراز: څپرکی سر تر پايه). -٩٩وله؛ څپرکی، ژبه يا د شعر بهرنۍ ج - ٥ mhtyhRيا ريتم erteMتول (وتا ل)، وزن، بحر، مېتر -٠ ريتم د ورته (مشابهو) توکونو او ډېر اړخيزو نا ورته ځېلونو (وارينټونو) يو له بله اړخ بدلون ته ډېر وايي. په ټوليز ډول (تول) يوه داسې هنري قانونمندي ده چې په ټولو هنرونو کې له لږ و پياوړيتوب سره له بېلابېلو لارو څخه رښتاينـه مومي او راڅرگندېږي. تول د ځاى او مـهال يوه ټولځيزه (کمپلکسي) هماهنگي ده، يا په بله وينا، د اوډون په توگه د ټاکليو مـهالي يوونونو (يونټونو) دننـه خو ځون او د مـهالي بڼو پرله پسېوالی (توالي) دى. ريتميک) سازمان موندلی، د ساري په توگه وايي: د ورځې -موزون پخپله ژوند هماهنگ ( هماهنگي، د موسم هماهنگي، د کال هماهنگي...، يا وايو: پوهان د ژوند د ريتم په څېړنـه بوخت دي. ريتم د نورو هنرونو غوندې په ادب او بيا په ځانگړي ډول شعر کې يو رغنده بنسټيز او ).٨٥٩ووکل -نۍ بڼې په وسيله رامنځته کېږي. (کاسپراغېزښنده توک دى چې دلته د ژب
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 18 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ) د روسي ادبپوهنې اصطلاحاتو قاموس په اخځ ليکي:٣۱٠دوست ( د وينا په بديعي وينا کې سيستماتيک متوازن او ،درې واړه په يوه مانا دي ، وزنحرب"ريتم، کو، نيبېلابېلو (تو (تکرارېدنې) دي چې پهراغبرگېدنې ټاکليو او سره ورتو واحدونو ځانگړي ".او سېلابوتونيکو) شعري ډولونو کې سره توپير لري... سېلابيکو مخ) د زهرا خانلري په اخځ د شعر وزن داسې راپېژني: ٩٩بنو وال ( شعر د وييونو داسې يو غونډ دى چې له يو يا څو گړنيو غږيزو يوونو (واحدونو) څخه رامنځته قطع، هجا، سېلاب، يا څپه ويل کېږي.کېږي او دغه هر يوه (واحد) ته م نو د شعر وزن د گړهار په غږونو کې يو اوډون يا پېيون (نظم) دى او دا چې د گړهار د غږونو له ځانگړتياوو څخه کومـه يوه د دغه پېيون (نظم) بنسټ گرځي، د شعر تول (وزن) بېلابېل ډولونـه دغه وزن کمي (څومره ييز) بلل کېږي مومي. کـه د څپو مـهالي اوږدوالی د وزن بنسټ جوړ کړي، کـه څپې د غږونو د لوړتيا او سپکتيا، يا په بله وينا، د زېر و بم له مخې سره غاړه غړۍ شي، بيا کيفي (څرنگيز) وزن رامنځته کېږي. په بل ډول کې يې تش د څپو شمېر د پېيون (نظم) د ".پيدايښت آر (اصل) گرځي... ) تر هرڅه له mhtyhrنی استاد دوکتور محمد رضا باطنی وزن(د نومـهالې ژبپوهنې پياوړيايرا نازنځيري توکي په توگه راپېژني مخه ( دخج، اهنگ، غاړې، بېلتون... تر څنگه) د ژبې د يوه او د انگرېزي او پارسي هغه د پرتلې په تړاو ليکي: ) وزن دى، په داسې demit-sserts((... په انگرېزۍ کې وزن د خج پر بنسټ ټيکاو لري يانې يو( ) وزن دى. په بله demit-elballysترځ کې چې پارسي وزن پر څپه باندې ټيکاو لري، يانې يو ( وينا،کوم مـهال چې په انگرېزۍ کې د يوې غونډلې داداينې لپاره پر کار لوېږي، د خجونو په ې د څپو په شمېر پورې اړه پيداکوي، په داسې حال کې چې په پارسۍ کې دغه زماني کچه دهغ شمېر پورې اړه لري، پايله داچې د پارسي څپو وينگ، کـه خجنې وي ياناخجنې، څه ناڅه يو اندازه وخت په کار لري. دغه ځانگړتيا پارسي ژبې ته داسې يوډوله(يکنواخت) وزن ورکوي چې مخ ځي يا د يوه موتور يا ماشين اواز ته ورته برېښي، هغه هم چې له يوه ټاکلي څرخ يا دور سره پر حرکت کوي. په سرچپه ډول ، انگرېزي ژبه له زماني پلوه د خجنو او نا خجنو څپو ترمنځ توپير ) د وزن د کچ و مېچ د واحد په توگه، د ناخجنو څپو toofغونډيا رکن( ←راوړي. کـه په يوه شمېر زيات وي، سره رانجتېږي چې د اداينې مـهال يې د هغه ورپسې فوټ هومره وي چې ښايي څپې يې ترې کمې اوسي. د ساري په ډول د دغه وروسته درو انگرېزي غونډونو(عبارتونو) د اداينې مـهالپېر سره يو برابر دى، ځکه له دې سره سره چې لومړى غونډ يوه څپه لري، دويم دوې او درېيم هغه درې څپې، او د پېژند(تعريف) له مخې هر فوټ يوازې يوه خجنـه څپه درلوداى
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 28 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ شي: namklim a , nám a ,nám دغه اکر بکر انگرېزۍ ته داسې نانډوله وزن ورکوي چې د مخابرې د مورس توريو اواز غوندې پر غوږو لگي او له دې کبله له پارسي وزن سره ستر توپير لري. له دې پلوه د دواړو ژبو په زده م سره کړه کې ستونزې رامخته کېږي: هغه انگرېز چې پارسي زده کوي، ناخجنې څپې ه راکېښکاږي او را لنډوي يې، پارسيوان بيا چې انگرېزي زده کوي، په سرچپه ډول، ناخجنې څپې يې غځوي او له دې سره د وينگ مـهال تر اړتيا زيات اوږدوي.(باطنی: زبان و تفکر چاپ )٣٣٩-٤٣٩ص٢٣٨٩تهرانـهفتم، اوستی او د په دې توگه، همدغه ژبني وزن يا ريتم پارسي شعر هم تراغېز لاندې ر انگرېزي(اونورو اروپايي ژبو) او پښتو پر خلاف، رکنونـه او بيا درست سکښت او تقطيع يې د خجونو پرځاى د څپو له مخې کېږي. له دې کبله ريتم (تول، وزن)، د دوديز او کلاسيک ((قافيه وال)) شعر له څلور گونو بنسټيزو او هډوانـه (استخوانبندي) جوړوي او بې رغندو ټوکونو څخه د يوه ټوک په توگه د شعر شمزۍ " کېداى نـه شي. کـه يې څه هم نور درې ټوکه پوره پوره سمبال شوي هم "شعرله دې څخه شعر، وي. رايم (قافيه) يې کـه څه هم کوم اړ (شرط) يا رغنده ټوک نـه بلل کېږي، بلکې شته والی يې کله کله د روسيې خواته يو تورکي ټبر ((ياکوتان)) يو لړ رېتميکي تشې او نيمگړتياوې ډکوي، لکه چې ټول زور پر قافيه اچوي او هغه هم د مسرې په منځ کې کاروي او په دې ډول يې مخکې وروسته وييونـه په لوستنو او سندرو کې د هماغې قافيې تر سيوري لاندې راځي او د چا خبره بشپړ سمبال ريتم (وزن) رايم نغري يې (د استاد رشاد له مرکې څخه)، کـه نـه په ټوله مانا (قافيې) ته هډو هېڅ اړتيا نـه لري، خو دا چې له يوناني انتيک (لرغوني) پېره رانيولې، په ټولو اروپايي ژبو او بيا ختيزو ژبو کې يې تر ننـه پورې ورسره اوږه پر اوږه ملتيا کړې او تر اسلام را ې او لا موږ ورسره خپل نوښت (رديف) هم وروسته يې زموږ اوسنيو (آرياني) ژبو ته لياره موندل ملگرى کړى دى، نو يو واريز غورځول يې بيا په ځانگړي ډول زموږ ځانساتو ختيځ ذهنو ته ناشوني او نامنوني پرېوځي، په لويديځ کې قافيه (رديف خو هېڅ دود نـه دى درلودلی) له پېړۍ ه کلاسيک شعر،هغه رنگ و دوو راهيسې،که يو مخيز زنې ورتړل شوې نـه دي، خو لکه پخپل رونق ورپاتې نـه دى.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 38 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ په ټوليز ډول د نړۍ په ژبو کې له درو غورو وزني ډولونو سره مخامخېږو، يا په بله وينا درې ) څپيز ډول چې شعري (مسرې) يې د څپو د شمېر برابرۍ له مخې ٩غوره شعري ډولونـه شته: ( ج (د آهنگ په استازۍ) شعري تول ) تونيک يا خجيز ډول چې يوازې تون يا خ٠جوړېږي؛ ( خجيز شعري ډول دى (د زياتې څرگندتيا لپاره: -) سېلابوتونيک يا څپيز٨رامنځته کوي او ( مخونـه). ٢١٠ -٤٣٠(دوست تر دغه منځ توپير دا دى، هغه ژبې چې ازاد خج لري، په بله وينا، خج يې د هر ژبني توک په هره عر ورپورې اړه لري، لکه: پښتو، روسي، انگليسي، برخه کې راتلاى شي، سېلابوتونيک ش الماني او ځينې نورې ژبې او سېلابيک يا څپيز شعر په هغو ژبو اړه لري چې خج يې جوت (ثابت) دي، لکه فرانسي چې خج يې تل په پيل کې راځي يا پولنډي چې پايمېخ (ما قبل آخر) ته د مـی شلمـه). ٣٣١٩نې له مخې (کابل د يې راځي (د پروفيسور الکساندر گروينبرگ) د څرگندو د پښتو له درې گونو شعري ډولونو (گړنيو، ليکنيو او اوسنيو ازادو) څخه يوازې لومړى هغه د سېلابوتونيک تول په کارونـه کې لږ و ډېره نانډولي لري. مگر په دغو نورو دواړو ډولونو کې يو رو څلورو څپو څخه يوه خجنـه راځي او هغه راز دويمند (باقاعده) سيستم شته او هغه دا چې له ه هم په دې ډول چې يا يې لومړۍ څپه خجنـه وي، يا يې دويمـه يا يې درېيمـه او يا هم څلورمـه. په دې توگه هر گړنی (شفاهي)، ديواني (ليکنی) او (اوسنی) ازاد شعر له دغه راز څپيزو غونډونو ه د پښتو ټوليز شعر، کوشنۍ ترينې ټوټې (رکنونو) څخه رغېدنـه مومي او له آره همدغه غونډون (مسرې) دي، خو د دود له مخې کوشنۍ ترينـه ديواني مسره اوه څپيزه (يو غونډ او درې ناخجنې سرباري څپې چې بل رکن نـه پوره کوي) ده او گړنی شعر يو غونډيزه يا څلور څپيزه و غونډيزه راځي او په کوشنۍ ترينـه مسره لري او د اوسني ازاد شعر کوشنۍ ترينـه هم هغه ي ځينو ځانگړيو اکرو (حالتو) کې تر درې څپيزې، دوه څپيزې او ان يو څپيزې پورې وړه کېداى شي. د خج دريځ (موقعيت) له مخې شعر څلور ډوله غونډونـه يا کوشني واحدونـه لري (دلته خجنـه ښوول کېږي: (_ )) او ناخجنـه څپه په _´څپه په ( ­ ­ ´­لورگونو څپو څخه يې لومړۍ هغه خجنـه وي، په دې ډول: هغه غونډ چې له څ )٩( ­ ­ ´­ ­هغه غونډ چې له څلورگونو څپو څخه يې دويمـه خجنـه وي، په دې ډول: )٠( ­ ´­ ­ ­هغه غونډ چې له څلورگونو څپو څخه يې درېيمـه هغه خجنـه وي، په دې ډول: )٨( ´­ ­ ­ ­مـه هغه خجنـه وي، په دې ډول: هغه غونډ چې له څلورگونو څپو څخه يې څلور )٥(
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 48 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ گونو غونډونو (رکنونو) پر بنسټ گنداوي لپاره د پاسنيو څلور د زيات څر شعري بېلگې وړاندې کوو: :­ ­ ´­پر لومړۍ خجنـه څپه پيلېدونکی شعر - توره چې تېرېږي خو گوزار لره کنـه زلفې چې ولول شي خو گوزار لره کنـه... (خوشال)، مستانـه په يو نظر زما گوهر پرېوتوشوم خېموکې شورشو چې خيالي علي اکبر پرېوتو(سردار علي)؛ غاړه غجۍ راشـه چې ارمان دې وباسم نجلۍ نـه دې پېژنم نجلۍ(مولوي سردار)، مستې نجلۍ لاړې شتاب کې نېغه لاړې منگی بـه مات کې(محمد نور)؛ : ­ ­ ´­ ­ پردويمـه - شم په ناکام پر ورځ و شپهله که تا نـه چې جدا نـه خوب نـه مې خوراک وي نـه ارام پر ورځ و شپه (هماغه)؛ غنم وو کـه اوربشې بوجۍ کړې خلکو تشې مخلوق شو ناکرار عليزات کړى دا گفتار دى بنده نن دې اختيار دى :­ ´­ ­ ­پر درېيمـه - کـه زه نـه واى که تا به ځان لره بلل څوک ختل څوک...(هماغه)؛ پر پالنگ بـه دې دا هسې درون الهي د محبت سوز و گداز را په دا اور کې د سهي سمندر ساز را...(حميد) او همداسې نور ډېرى شاعران. : ´­ ­ ­ ­پر څلورمـه څپه -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 58 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ لس څپيزې ماتې څلوريزې هره نيمکۍ مسره له سېمې پر څلورم خج پيلېږي، لکه د ←د ا تر دولس څپيزو ماتو څلوريزو او بيا غزلو او خوشال، حميد، قلندر او نورو. خوشال يې بي نورو شعري ځېلونو پورې د ورته خج گڼې بېلگې لري: وگړي واړه، کارونـه خپل کا مردان هغه دي، چې کار دبل کا... بلبل هرچاته، دا خبرونـه کا - وخت د بهار شو، غوټۍ گلونـه کا... څوک چې ارام گټي، د نېکو نام گټي...؛ - ام نـه څپيزه دوييزه (مثنوي) هم همداسې درواخله:د حافظ نظ وايي ويونکي د دې کيسې - چې تل يې ښکار وو د ښې هوسې چې د عربو د ملک يو مرد وو مخ)؛١٤(…خجسته نام او په عقل فرد وو د زينب هوتکي ويرنـه هم ترپايه پر څلورمـه څپه پيلېږي: ږغ سو چې ورور تېر له دنيا سونا - ر ژړا سونا...؛کندهار واړه پ د سوات صاحب د يوه مريد له پېنځيزو څخه: زه غازالدين ستا مدح خوان شوم - خود نو مشـهور پر کل جهان شوم چې له دنيا هر وخت روان شوم هلته مې غواړه له رب قديره د سوات صاحبه کامله پيره... . يدل کېږي او لنډۍ خو يومخ پر ترکلاسيک يې په اوسني، په تېره ازاد شعر کې بېلگې ډېرې ل ) گړني -څلورم خج پيلېږي چې يوه بېلگه يې د کتاب پر دوتنـه انځور شوې ده. ځينې نور (و شعرونـه او بدلې، په تېره هغه سروکي چې د لنډۍ سرچپه بڼه لري، هم په همدې لړ کې راځي، لکه: په انتظارکې د جانان ولاړه يمـه بارانـه مـه راځه ماښام دى
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 68 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ [بېلگې په اړوند څپرکي کې نورې] د وزنونو شمېره پارسي نومونـه -هماغسې چې د نورو ژبو شعرونـه ريتميکي (توليزې) شونتياوې، يا په عربي (ترم، اصطلاح)، وزنونـه يا بحرونـه يوه ټاکلې شمېره لري، دغسې پښتو دا هم له خپل څپيزـ ، موږ هم د لومړي ځل لپاره د دې خجيز رغښت سره سم يوه ټاکلې پوله بريددرلواى شي. دا دى جوتونې هڅه کوو، چې پښتو له خپل يادشوي سېستم سره د څومره وزنونو ججوره لري او شمېره يې څو مره اټکلېداى شي، هغه هم په لاندې ډول: څنگه چې د پښتو شعر مسره په دوديز ډول د څپيز څومره والي (هجايي کميت) له مخې له وزنـه لاسته راځي، نو کـه داشمېره له ٠٩څپيزې رسي او له دې سره پېنځه څپيزې تر شپاړس ) کې ضرب کړو، اته څلوېښت وزنـه ترې ٥څلورو(په پورتنيو څلورو خجيزو ډولونو سره ) او له ٣١مات يا لارغه (وقفه يي) شعر سره دوه برابره شپږنوي ( ←جوړېږي. دغه شمېره بيا له ) شمېره ور زياتېږي، نو يوسل و څلور ٣٥ه څلوېښت (شعر سره پرې بله ات پايخجي قافيوال څلوېښت وزنو ته رسي او چې د ازاد شعر مسره ييزه رنگارنگي (له يوې څپيزې تر دوپېنځوس سره جمع ٥٥٩له يو سلو څلورڅلوېښتو ٠٤څپيزې) ورسره په پام کې و نيسو، په نورو ټکو، توله (وزنـه) لاسته راځي. ٣١٩ = کړو، ټول ه توگه ښايي، د دې غورو او بنسټيزو وزنونو په ترځ ترځ کې يو شمېر څېرمـه هغه هم و په هر نومېرلاى شو او شمېره يې د ډېرو ژبو تر هغې تېرى وکړي! ) ترڅنگ د نورو درو رکني څپو −) د غونډ يز (رکني) پياوړي خج (٨٠٨استاد مکنزي ( ) هم کاږي، لکه په دې لنډۍ کې:−(ويي) کمزورى خج ( پر سر يې واورې وروي چاپېر گلونـه -پرلويو غرو د خداى نظر دى rèpāč|íwarò erw|´āw ey ràs r∂P = an|úlug په روسي شعر کې بيا دغه سېلابوتونيک سيستم چې په اتلسمـه پېړۍ کې د تريديا ښتو هومره جوت (ثابت) کوفسکي په سېلابيک شعر پسې را وروسته دود شوى دى، د پ دودونـه لري، کله پر دوو څپيزو غونډونو (ستوپو) شننـه مومي چې پر دويمـه يا لومړۍ څپه يې خج راځي _ لومړى ډول يا مب او دويم ډول خري بولي او کله درې څپيز غونډونـه (ستوپې) را څپه چې دغه اخلي چې هغه هم کله پر لومړۍ څپه خجنېږي، کله پر دويمـه او کله پر وروستۍ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 78 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ درې واړه وزنـه هم بېلابېل (داکتيل، امپفي برخې او اناپيست) نومونـه لري، لکه په دې لاندې بېلگو کې: //////تردې وروسته دې څلور واړه مخه کليشـه شوي مخونـه عکاسي او همدلته دې واچول شي////// (د پوهنمل عبدالحکيم حليم په مرسته). فرانسي شعر تونيکو سيلابيک سېستم په تړاو د نجيب منلي د ليکنې يو نچوړچې تېرکال د فرانسي شعر د يې له کابله رابرېښليک کړى وو: لاب ېو سيخو کـه کلمـه په داسې ،لاب راځيېپه فرانسي ژبه کې خج د کلمې پر وروستي س(( لاب باندې يا خج له ووستي نـه مخکې سينو ب ،وي» Eگونگ «ې يپاى ته ورسېږي چې واوېل ې يلابونو شمېر ې)ده چې د سniL hsilgnE = srev ( ز توک مسرهيځي.د فرانسي شعربنسټرا دولس (دويمي) کندريېن او سزلابي وېلابي وزن، لس سېلابي وزن، اته سېس (شپږټاکي وزن ) ehportsو ځاى کېدو څخه بند (يټولو مـهم وزنونـه دي).د څو مسرو له رې تيسېلابي وزن و شعر له څو سره ورته، ي ب سره تړلې ده.يو له ترکيانـه د مسرو د وزن او قافجوړېږي چې د بند اډ سونې «ب والا بندونو څخه جوړېږي: د بېلگې په توگه په ين شوي ترکيا مخکې له مخکې تعي ې درې درې يوستي دوه رې څلور څلور او ويکې څلور بنده وي چې لومړي دوه ) TENNOS ې داسې وي :يډون و اويهموزنـه مسرې لري او د قاف DE DCC ABBA ABBA يا DEE DCC ABBA ABBA ور او راشي Eوې کلمې په پاى کې گونگ يخو کـه د ،لاب جوړويېو سيپه کلمـه کې هر واوېل ل شي نو لومړى په يل پېل شي دا سېلاب حسابېږي او کـه په واويپه کانسوننټ پ مـهپسې کل د دولس لاب هېڅکله نـه حسابېږي.ېونگ سم کې مدغم کېږي. د مسرې په پاى کې گيدو م او رڅلوپه ا دوه (ي ،لاب پسې)ېشپږم سپه (هرو مرو وزن مسرې (دويمي) کندريېلابي سېس ،لاب کـه گونگ ويېاد شوي اصل ته په پام، د وقفې سيني يلاب پسې) وقفې لري. مخکېاتم س ))لېږي چې وزن خراب نـه شي.يل پېې په واوکلاب ېسې سپور په نو د آرياني ژبو څپيز سېستم په پخوانيو آريايي (ويدي او اوستايي)، زړې پارسي او را وروسته په پهلوي، پارتي او باختري (د ډبرليکونو په لاسوند) سېلابوتونيک يا لږ تر لږه يوازې سېلابيک او يا يوازې له (وگورئ تونيک سيستم له ورايه برېښي. همداسې يې لږ و ډېر په نوې پارسۍ کې هم درواخ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 88 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مخونـه؛ د هيلموت ٨١٠-٩١٠مخونـه)، دغه راز د رخت اسوريگ؛ دوست ٠٠-٢٠او ٠٩-٩٩بنوال: هومباخ د سره کوتل او سيمز ويليمز د ناور او رباطک ډبرليکونـه او د ماير هوفر د زړې لاسلکښنې متني بېلگې د پاملرنې وړ دي. ونـه وشوه، په ادبياتو پوهنځي کې د پوهاند رشاد هم، لکه په لومړي څپرکي کې يې چې ياد عروضو او قافيې او عمومي ادبي فنونو تر اوږد مـهالي تدريس وروسته نور دې پايلې ته رسېدلی وو چې د خليل بن احمد عربي عروضي (مېتريک) سيستم ان پر پارسي شعر هم تر کې يې هم ډېرې اسلام را وروسته په وچ زور تپل شوى او منل شوى دى، کـه نـه په اسلامي پېر سېلابوتونيکې بېلگې ليدل شوې او وگړني (فولکلوريکي) هغه خو يې لا څه کړې؛ اوسنی ازاد سپېد) شعر خو يې ورځ پر ورځ خپل گړندي گامونـه اخلي. ←( دا چې د ژبپوهانو (آريانېستانو) په الواک عربي ابېڅې (الفبا) سيستم د نوي پارسي پېر پيل واوېلي نښو (توريو) نشتوالی پارسي شعر د عربي عروضو مننې ته جوړوي، دا راښيي چې د چمتو کړى دى. واولو ته علتيه توري ويل او کنسوننټ يې اصل شمېرل، ښايي له يوناني پېښو څخه يې سرچينـه يا الهام اخيستی وي او له يوناني پېره رانيولې، تر اتلسمې او ان نولسمې ) سيستم پر منځنيو او اوسنيو اروپايي ژبو تپل، پېړۍ پورې يې يوناني مېتريک (عروضي ويل توريښايي له همدې ذهنيته رنگ اخيستی وي چې تر هغه مـهاله اوازونو (فونيمونو) ته کېدل. پارسي شعر له څپيز تر عروضي سېستم خجيز يا لږترلږه څپيز رغښت درلودلی دى. نـه يوازې -پارسي شعر هم د وزن له پلوه، له آره څپيز عربي پېر له مخه، بلکې راوروسته، له نوي پېر (اتمې پېړۍ)او بيا يوولسمې -اسلامي تر پېړۍ راوروسته چې د عربي ترڅنگه يې د دويمې اسلامي ژبې په توگه سر راپورته کړاى شو، له يو لړ بېدوييو (استثناوو) سره د عربي متريک سېستم راخپلولو ته اړېستل شوه او ورو ورو ر ته هم سرايت وکړ، او هغه هم په دې چې غږپوهې يې ورسره څه ناڅه اړخ لگولاى يې وگړني شع شو. خو بيا يې هم ورسره په ټوله کې پوره اړخ نـه دى لگولی. د ساري په ډول کـه واوېلېزم، لکه خوځندي يا حرکات (زور، زېر، پېښ) چې لنډه (ي) او اوږده (ې) ورسره هم زياتره غاړه کوي، ى)) سره يوځاى په -ا-کې ونيول شي، په بله وينا، له درو حرفي سېمبولونو((و يومخيز په پام تقطيع کې راوړل شي، هرو مرو يې استثنأ تر قاعدې تېرى کوي او څپيز تول و تال ته بيرته
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 98 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ) د خليل بن احمد د عروضو تر پيدايښت له مخه 1360-6-10ورگرځي. قربانعلي همزى (پامير وته نيسي او ليکي:د پارسي شعر مخينې ته گ درى نيز همين مراحل را پيموده هست يعنی از همانسرود آتشکدۀ کرکوى -((شعر فارسی خنيده گرچاسپ هوش) و از همان زمزمۀ کودک يعقوب (غلطان غلطان -(فرخنده پاذاروش همېرود که تا لبِ گور) و بالاخره از همان ترنم آغازين حنظلۀ باغيسی که تا سپيده دم پيدايي امۀ عروضی خليل بن احمد هزاران فراز و نشيب انکشافی را پيموده هست ولی باز هم شناسن اېستايی نپذيرفت با بيدارشدن انقلاب ((نيمايی))، بی آنکه زوال پذيرد، باز گام تازه ترى بـه ميدان رشد گذاشت...)). دلته غواړو لومړى د يوه پهلوي (هجايي) شعر بېلگه وړاندې کړو: ۍ پارسي) شعر نوې پارسي ژباړهپهلوي (منځن درخشنده باد روشنی فرخته باد روش _ _ /_ _// مشـهور باد روح گرشاسپ خنيده گرشاسب هوش _ _ /_ _// همواره پر جوش هست همـی پرست ارجوش _ _ /_ _// مـی بنوش مـی بنوش مـی نوش... مـی نوش _ _ /_ _// درون آغوش باشددوست دوست بدا گوش _ _ /_ _// شکو همندانـه بشنو بافرين نـهاده گوش _ _ /_ _// هميشـه نيکی کن هميشـه نيکی کوش _ _ /_ _// ديروز و ديشب گذشت دى گذشت و دوش _ _ /_ _// اى شاها صاحب يگانـه! شاهانـه خا ايگانـه! _ _ /_ _//
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 09 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ه پرشکه وهی!شا بافرين شاهی! _ _ /_ _// -٤٠(د پوهاند قويم له يادښتو څخه، د ژبو او ادبياتو پوهنځي، د کرکوي اورتون له سرود څخه ).ل ۱٣-٨ يوه وگړنۍ (فولکلوريکه) بېلگه چې لومړى يې د څپو او فشار (تون) له مخې تقطيع کوو او بيا ):۱٣-٨-٣٠د ژبو او ادبياتو پوهنځی يې د عروضو له مخې (د پوهنوال بڼو وال په مرسته، پيراهن زر دوز پوشيده يی امروز _ _ _/_ // درون ميله ى نوروز بر قامت موزون و رسايت مزه ميته _ _ _/_ // پوشيده يی امروز پيراهن زرد دوز مستفعلن مفعول مستفعلن مفعول ميتهپر قامت موزون و رسايت مزه درون ميله ى نوروز مستفعلن مفعولن مفعولن مفاعلن مستفعلن مفعول په هره توگه کله چې پارسي سندرو ته غوږ ونيسو، د وييونو خجونـه پکې پر خپل اکر نـه پاتې کېږي، لکه واخلې په دغه پاسنۍ بېلگه کې، ان په کره ادبي شعروغزل، لکه د لاهوتي په هغه ل کېږي، د ساري په توگه د((زند گی)) او کې چې احمد ظاهر يې را اوروي، ورته څرک نگېر ((بندگي)) پاي خجونـه پر پيل خجونو بدلون مومي، او له دې سره ((کلّ شئ يرجعُ الی اصليه)) را پر زړه کوي! بله بېلگه يوه دوه بيتي ده چې له متني پلوه د زياترو دوه بيتيو غوندې (هزج مسدس مخذوف) خجيز))، په دې ډول يې لومړۍ د سېلابوتونيک وزن له -وزن لري او له سندريز پلوه ((څپيز مخې تقطيع کوو چې د ځينو پښتو شعرونو غوندې يې هر رکن پر لومړۍ خجنـه څپه پيلېږي: از بالا باران امد _ _ _/ _ _// يارم بـه دالان امد _ _ _/ _ _// يک بوسه طلب کردم _ _ _/ _ _// يان امدچشمش بـه گر
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 19 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ _ _ _/ _ _// عروضي رکنونـه: مفاعلين، مفاعلين، فعولن کـه د دو بيتۍ د وروستی رکن (فعولن) پر ځاى (مفاعل) راشي، نو هزج مسدس مقصور بحر يې بولي. دلته توپير دا دى چې په سېلابوتونيک سکښت (تقطيع) کې لنډه څپه د لنډې څپې او ى شي، مگر په عروضي تقطيع کې لنډه د لنډې او اوږده د اوږدې اوږدې دواړو په وړاندې راتلا څپې پر وړاندې راځي. عروضي (مېتريک) شعر دا مانا چې مخکې له مخکې پر ټاکليو بحرونو او بله دا چې په عروضي هغه کې د وييونو خج (د کلمو او رکنونو (افاعيلو) باندې وويل شي (فونېتيکي) دريځ سره سم په عادي ډول پر خپل خپل فشار) منطقي وي، په بله وينا، له ژبني ځاى راځي. مگر د ځينو ژبو په سېلابوتونيک شعري سېستم کې دغسې منطقي او طبيعي نـه راځي، بلکې د سندريز کمپوز له مخې په دواړو حالاتو کې خپل آر دريځ له لاسه ورکوي، لکه د پارسۍ په بيا، کـه څه هم د عربي يا يوناني هغه پر خلاف د نورو پورتنيو دوه گونو بېلگو کې. پښتو شعر خجيز (سېلابوتونيک) دى، خو د گرامري -ډېرو خپلوانو (هندواروپايي) ژبو غوندې څپيز غونډلې په څېر يې په شعري غونډله کې وييخجونـه ديوازېني (ټوليز) زورور خج تر سيوري ل درې گوني (لوړ، ټيټ او هوار) لاندې کمزوري راځي او اهنگ يې هم ورسره په ورته ډو دريځونـه راخپلوي او يوازې موزيکال هغه يې هرگوره، د گرامري غونډلې له هغه سره توپير مخ). ١٣٠پيداکوي. (همدارنگه: دوست دغه راز هر عروضي پارسي شعر دواړه ډوله تقطيع کېداى شي، د ساري په توگه، د ابو القاسم آيد بندگی درون کار نيست) چې عروضي بحر يا وزن يې رمل لاهوتي يو شعر (زندگی آخر سر مثمن مقصور (فاعلاتن فاعلاتن فاعلات) دى، د احمد ظاهر د سندريز تول و تال له مخې يې په سېلابوتونيک سکښت(تقطيع) سره کټ مټ، لکه د پښتو شعر غوندې هره څلورمـه څپه خجنـه راځي. نـه بد لېدونکی پښتو سېستم ه سريزه او دويم څپرکي کې پرې ټينگار وشو، په پښتو کې فونېتياو لکه څنگه چې پ پويتې(غږ پوهه او شعر پوهه) سره ډېر نژدې او نـه شلېدونکي اړيکي لري، دا مانا چې خجيز جوړښت يې د شعر تول (وزن)، يا په لنډه وينا، د شعر رغونې لپاره ټاکنده بنسټ -څپيز
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 29 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ه) او له دې سره اوږدې اوږدې څپې يو خوا او فونيميکي جوړوي. بېواکغونډونـه (کلسترون (ژبني) ارزښت لرونکي خجونـه بلخوا، او هغه هم ناجوت يا ازاد خجونـه ددې توسن شوي دي مخ) او د عربي يا پارسي غوندې پرې د ۱٣٠چې پښتو شعر دې سېلابوتونيک اوسي. (دوست په ځانگړي ډول عروض يا مېتروم تپل يو نورو او بيا ناخپلوانو ژبو شعري دويونـه (قواعد) او بې سر و بوله کار وبلل شي. پايلنيوى لکه څنگه چې پښتو ځانته جلا ژبنی جوړښت لري او گرامري او نور رغاوني (ساختاري) دويونـه (قواعد) يې له همدې خپلې ځانگړې رغاونې څخه رااېستل کېږي، نو دغه راز يې شعري اک دى او د بلې ژبې دويونـه ورسره سمون خوړلاى نـه شي. له دې رغښت هم ځانته جلا او خپلو کبله ريتم (تول يا وزن) د پښېليز (قافيه وال) شعر له څلورگونو بنسټيزو رغنده ټوکونو څخه د يوه ټوک په توگه شمزۍ ور جوړوي. کـه څه هم نور درې ټوکه (اجزاء) يا توکه يې پوره پوره سمبال لړ کې رايم (قافيه) کوم آړ (شرط) نـه بلل کېږي، بلکې شتون يې کله شوي هم وي. هر گوره په دې کله يو لوړ ريتميکي (وزني) تشې او نيمگړتياوې ډکوي، کـه نـه په ټوله مانا بشپړ سمبال ريتم (تول)، رايم (قافيې) ته هډو هېڅ اړتيا نـه لري، خو دا چې په ځينو ژبو، لکه زموږ دوى کې يې تر ۍ پېړۍ دود او کارېدنـه موندلې او سترگې او غوږونـه ورسره ډېر روږدي اسلام را وروسته پېړ شوي دي، نو غورځول يې ورته يو نادوده او کورټ ناشونی ښکاري. پايله دا چې پښتو شعر عروضي (مېتريک) نـه دى او ځانته جلا يوه خپلواک سېلابوتونيک نـه د بهرنيو پښتو پوهانو رغښت لري، خو لکه څنگه چې په ړومبي څپرکي کې يادونـه وشوه، (مورگنستيرن، مکنزي، دووريانکوف...) او نـه زموږ د ليکوالو (دراني، منلي...) ليکنو او څرگندونو دومره هر اړخيزه او پرله غښتې (سېستماتيکه) بڼه درلودلې، ځکه په ټوله مانايې ړي او تطبيق کړي نـه دغه ځانگړي سېلابوتونيک دويونـه (قواعد) را اېستلي، او بيا ډلبندي ک دي. په دې توگه زموږ دغه کتاب او په تېره دا دويمـه کره کړې او غځولې بڼه يا اېډېشن تر وسې وسې دا راز ډېرې پوښتنې او غوښتنې ځواب کړې دي چې په راتلونکيو څپرکيو کې دپښتو ژبې او شعرو ادب مينـه والو مخې ته اېښوول کېږي. )noitanigamI( واند يا خيا ل (تخيل) -٨
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 39 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ژبې او اهنگ (وزن) وروسته د شعر د درېيم رغنده ټوک واند يا خيال راځي. دلته له عربي تر خيال څخه موخه فعلي يا مصدري بڼه ((تخيُل)) دى او ترڅنگه يې په لږو ډېر مانيز توپير وازېني) هنري (تخييل) هم کارول کېږي. د شعر د دغه آر و رښتيني، په بله وينا، بنسټيز، (ان ي ، په بله وينا، "ايماژونـهرغنده ټوک تر نامـه لاندې هغه ټول هنري يا بديعي (ښکلاييز) اړخونـه عيني او ذهني انځورونـه، لکه تشبېه، استعاره، حسن تعليل، بداعت، کنايه، ايهام، اسطوره، مبولونـه جناس، طباق، تلازم، تخيل، تمثيل، ښنده (مبالغه)... او همدارنگه اسطورې او سې راخلي. نن سبا د ژبني اړخ پر وړاندې چې د شعر بهرنۍ جوله (شکل) جوړوي، دغه څيزونـه د شعر (دنننۍ) جوله بشپړوي، نو کـه دغه دنننۍ جوله نـه وي، بيا ورته شعر نـه، بلکې هسې پېيلې وينا (نظم) وايي. لي ايماژونو څرگندوي، تر شعر د هنر د خورا لوړ ډول په توگه واقعيت په هنري انځورونو يا خيا دې چې تر بل هر ژبني هنر، يا په بله وينا ادبي ژانر له هنري انځورونو سره ډېر سر و کار لري. کـه موږ د بديعي (ادبي) اثر وييونـه او توکونـه له مرغلرو سره ورته وښيو، نو وبه وايو چې نثر د دغو يې ځانگړى ځاى ټاکل اړين نـه دى، خو مرغلرو د يوه صندوق مثال لري چې د هرې مرغلرې لپاره شعر داسې مرغلين هار ته ورته دى چې ټولې مرغلرې يې په داسې مزي کې پېيل شوې چې د هرې دانې لپاره خپل انډول او تناسب ټاکل شوى دى، په دې توگه د شعر ژبه د نثر د ژبې په مخ). ٤۱٠انډول ځانگړې ښکلا لري... (دوست يز دى چې يوه انديزه او ولوليزه (فکري او عاطفي) غوټه په يوه زماني انځور، تصوير، هغه څ شېبه کې راښکاره کوي. انځور په يوه ټاکلې نقطه کې سره د دوو بېلابېلو نړيو د دوو څيزونو کړۍ کول دي. دغه دوه يا ډېر څيزونـه سره کېداى شي، عاطفي او يا فکري ظرفيتونـه ولري او هم بېلابېلو مـهالونو او ځايونو اړه ولري چې د انځور په وسيله سره پر يوه د دود له مخې په داسې ځاى راټولېږي. د انځور جوړونې ځواک د تخيل د ځواک غورترينـه برخه ده. د تخيل ځواک، په بله وينا، بشپړ شور و هيجان چې د دې لپاره پر کار اچول کېږي، بېلابېل احساسات، څيزونـه او ېلو مـهالونو او ځايونو پورې اړه ولري، په يوه ځانگړې شېبه کې سره ازمېښتونـه چې په بېلاب غاړه غړۍ کړي او يا ورته يو له بله سمون ورکړي او په يوه ناپايه زماني شېبه او يوه لڼد تنگ چاپېريال (مکان) کې يوه پراخه ورشو څرگنده کاندې. شوونکی ځواک نـه دى، بلکې د تخيُل ځواک، تش يو له منځۍ (مرکز) څخه سرکښه تېښته او پا د بېلابېلو اکرونو او له طبيعته د انسان د ادراک راز راز جاج اخيستنو د غاړه غړۍ کولو لپاره
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 49 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ يو ځواک دى. تخيل له حافظې څخه سيده تومنـه او توښه اخلي. کله د حافظې زماني پرله ي او هغه هم د دې لپاره پسېوالی (تداوم) خوندي ساتي او کله د حافظې هر څه سره يو له بله پاش چې د حافظې ځينې برخې وساتي او د انځورونو په وسيله يې سره خوا پر خوا کېږدي او يوه فکري او عاطفي کړۍ رامنځته کړي. له دې کبله د انځور جوړونې ځواک تر يوې کچې پورې مخونـه. ۱۱-٤۱هماغه د تخيل ځواک دى... رضا براهني، د يوه اړين رغنده ټوک په توگه داسې رامخته کوي: روهي واند (خيال) د شعريت " "تخييل" پر ځاى د "تخيلد شعر تر ټولو اساسي او مـهم توک تخيل دى. ځينې ادبپوهان د " کلمـه عموميت لري، نو دلته له همدغه متداول لفظ کلمـه غوره گڼي، خو څرنگه چې د "تخيل کې ويلي دي چې د شعر غرض تخيل څخه کار اخلو (خواجه نصير طوسي) په (عيار الاشعار) دى. اما تخيل څه شي ته ويل کېږي؟ د تخيل اصطلاح ډېره اوږده تاريخچه لري. د لرغوني يونان له او ycnaFزمانې نـه تر اوسه پورې په دې باره کې ډېر بحثونـه شوي دي او ډېر ځله د هغه مفهوم له ى تخيل شرح او بيا وروسته تعريف کړو. د سره گډ شوي دي. دلته بـه په لنډه توگه لومړ ysatnaF ارواپوهانو په عقيده شيان او پديدې د حواسو له لارې پر اورگانېزم باندې اغېزه کوي چې په لومړۍ مرحله کې احساس کېږي او بيا د ادراک پړاو ته رسېږي (پېژندل کېږي). د ادراک له اس او ادراک هم محوه کېږي، خو لارې انسان يو شی پېژني. کله چې هماغه شی غايب وي، احس د هغه شي اثر په ذهن کې يو تصوير (ايماژ) پرېږدي. ذهني تصويرونـه چې هغه ته تداعي يادونـه ويل کېږي او کله په بدله څېره کې تجلي کوي چې په دې صورت کې تخيل بلل کېږي. شاعرانـه عقيده په هغه کې يوه شعوري تخيل د ځينو په نظر شـهود او الهام ته ورته دى او د ځينو نورو په هڅه هم شامله ده. "تخيل د فلسفې قاموس (د مسکو چاپ، نولس سوه اوه شپېتم کال) تخيل داسې تعريفوي: هغه استعداد يا قابليت دى چې له واقعيت نـه د لاسته راغليو انطباعاتو پر اساس يې په بشري ليق کړي چې په ټاکلې شېبه کې تخ شعور کې هغه نوي حسي يا فکري ايماژونـه (انځورونـه) واقعي موجوديت نـه لري. تخيل نـه يوازې په هنر کې، بلکې په ساينس کې هم اهميت لري، ځکه د تخيل په واسطه . اما په تخليقي فنونو کې "فرضيې، ماډل مفهومونـه او د تجربو لپاره مفکورې منځته راځي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 59 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ، استعارو، څېرو او اسطورو په بڼه تخيل يو اساسي عنصر دى. تخيل په شعر کې د تشبيهاتو تبارز کوي، دلته له اسطورې څخه مقصد د راتلونکي وخت ايډيالي تجسيم دى. څېره (پورترېت) د موجودو شيانو او پديدو عيني تصوير دى چې د انسان په واک يا قلمرو کې وي، له واک څخه خو اسطوره يو ايډيالي يا ارماني تصوير دى چې په موجوده وخت کې د انسان وتلی وي. تخيل د ترکيب له لارې مختلف او نامتجانس شيان سره پيوندوي يا گډوي...)). مخ) خيال د انځور په جاج داسې راپېژني:٠٠شاملو ( د حسي تجربې ذهني جوله يا رواني اغېزه ده چې د هغه حس د )egamiخيال يا ايماژ ( ”… وندى کېږي. له دې کبله خيال، د زړه او روان په ټومب يا لمسون (تحريک) په ناسوبتياکې راژ سترگو د يوه څيز کتل دي. په هنري ډگر، په تېره شعر کې يوه داسې جوله خيال بولو چې شاعر په ((مجازي ژبه))، په بله وينا، ((شعري ژبه)) کې ،داسې انگېرنې (خيالات) راپنځوي چې د اکښ دي. او همدا خبره ده چې له ډېر پخوا څيزونو او انگېرنو (تصوراتو) غوندې ژوندي او س ))راهيسې خيال د جولو (صورتونو) او بڼو (شکلونو) زېرموال (خزانـه دار) بلل شوى دى... . وړاندې ليکي: ((د خيال جولې (صور، صورتونـه) د شاعر لپاره په دې يوه ارزښتمنـه سرچينـه ده چې کولاى شي، لپاره اغېزمنـه پرېوځي، او پرکار اچونې سره يې يوه د ژونديو ازمېښتونو (تجربو) د راجوتونې ولوله (عاطفه) او يو اند ولېږدوي او همداراز د دې لامل کېږي چې يو لړ نوي رواني ولولې راميدان ته شي.)) نگېر يا ولوله (احساس ياعاطفه) -٥ ه ټوک په روهي د نوموړي فلسفي قاموس پر اخځ احساس يا عاطفه د شعر د يوه بل اړين رغند توگه تر څېړنې لاندې نيسي: ...په شعر کې احساس يا عاطفه ضروري شرط دى. کـه شاعر درد، ارزو، اندېښنـه، قهر او تاثر ونـه لري، نو لوستونکی يا اورېدونکی له داسې شعر څخه خوند نـه شي اخېستلاى. شعر اصلي (ليف تولستوى) پخپل اثر (هنر څه شی دى؟) کې په دې ټکي ټينگار کوي چې د وظيفه دا ده چې مقابل لوري ته احساس ور نقل کړي. " او "په هنر کې قضاوت مفکوره او حقيقت په عاطفي بڼه تبارز وي(ساوستيانوف) ليکي چې: د هنر وظيفه يوازې معرفتي نـه ده، بلکې هغه د انسان پر وړاندې مسالې طرح کوي، ژوند ته " ".اطفي برخورد پياوړى کويخوند وربښي او د نړۍ په ارتباط د ده ع
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 69 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ستر شاعر د ژوند په باره کې د نتايجو د لاسته راوړلو لپاره هڅه نـه کوي، بلکې "(موري) وايي: په هغه کې يو کيفيت تشخيصوي. د ده عواطف چې په يوه بل کې يې تداخل کړى دى، ورو ورو …نورو زياته اغېزه کوي په ده کې يو عادت رامنځته کوي. ځينې شيان او پيسې پر ده باندې له ."زما په پوهه دا د شاعر د تجربي اسلوب عاطفي بنسټ دى "من بـه آن چيزى شعر مـی د ايران ډېر مشـهور شاعر او ادب پېژندونکی (نادر نادرپور) وايي: گويم کـه در من انفغالی عاطفی ايجاد کند، احساس و انديشـه مرا بر انگيزد و مرا دستخوش ."نوعی هيجان سازد شعر، کـه ښکلی وي يا هيجان پاروونکی يا تصوير درلودونکی، په هر صورت له احساساتو او ښکلاييزو ډولونو په تړاو په دې پسې (شپږم) -عواطفو سره اړه لري.( د انځور او بېلابېلو ژب څپرکي اړوندې څرگندونې هم پاموړې دي) aedI ,thguohT اند (فکر، مفکوره) - ٤ تر ويي لاندې ټول هغه څه راځي چې د منځپانگې (مختوا)، مضمون، بلنې يا د اند(انديشـه) غوښتنې (اپيل) او پيغام په نومونو يادېږي، يانې، هغه څه چې شاعر ويلو او څرگندولو ته ور هڅوي. له دې کبله دغې (انديزې) برخې ته (فکري محتوا) هم وايي. منځپانگه د يوه څپيز د لي عناصرو)، ځانگړتياوو او بهيرونو (پروسو) غونډ يا ټول ته وايي. ټولو نننيو توکونو (داخ پر وړاندې يې جوله (شکل) ټيکاو لري چې پاس ياد شوي توکونـه ژبه، وزن او خيال (بديعي اړخ) را اخلي د منځپانگې او جولې تر منځ يو ديالکتيکي تړاو شتون لري. جوله د يوه څيز غه بهرنۍ بڼه رااخلي چې په هغه کې د يوه عيني واقعيت د جوړښت او يا په يو څه نوې مانا ه څيزونو، پديدو او پروسو ليد وړ برسېرنې ځانگړتياوې راځي. د جولې جاج (مفهوم) يوازې د څيزونو بهرنۍ، په بله وينا، هندسي اډانـه نـه ده، بلکې تر هر څه له مخه هغه سازمان دى چې د اکلی ډول له بهرنيو آړونو (شرايطو) سره يو له بله هغه د نننی بهير د خپلمنځي اغېز يو ټ تضمينوي. جوله د منځپانگې بډه (مقابله) نـه ده او نـه شي کولاى له هرې غوښتني (مطلوبې) منځپانگې سره ترسره کېدنـه ومومي، بلکې په رغښتي (ماهيتي) توگه منځپانگه جوله ټاکي ا هم همدغه بديعي يا خيالي او ). له (عاطفي) څخه موخه بي٩٣٨(کوشنی سياسي قاموس انځوريز اړخ دى چې څنگه يو شعر د ولولو او عواطفو د لېږدونې او پارونې جوگه گرځي. له دې کبله وايو: شعر د طبيعت په چاپېريال کې د انسان لپاره د ذهني حالت زېږنده ده. په دې مانا چې شاعر له يو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 79 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د خپل چاپېريال له څيزونو او انسانانو سره داسې حالت سره مخامخېږي چې د هغه په پاى کې يو ډول ذهني تړاو پيدا کوي او دغه اړيکي پخپل وار يو راز رواني تړاو دى چې څيزونـه پکې په بشپړ (مطلق) ډول خپله فزيکي او مادي بڼه له لاسه ورکوي او د شاعر د احساس او اند يوه برخه د افسون تر اغېزې لاندې راځي او دغه د هستۍ راز په پور اخلي. شاعر په دغه اکر کې د څيزونو د منطق او رياضي او علمي حسابونو له لارې چې آرونـه يې د شعر له ټولۍ (مقولې) څخه بېخي جلا دي، نـه، بلکې د خپل ليد، اند او نگېرنې (احساس) په وسيله رابرسېره کېږي. شاعر د شعر بيعت ځينې څيزونـه په همغه شېبه کې مني، جوړونې په شېبه کې داسې اکر غوره کوي چې د ط خو ځينې نور يې په سملاسي (موقتي) توگه له خپله ذهنـه باسي او (ځان) يو داسې سجده کوونکی ويني چې خپل پيوندونـه له ټولو شيانو او انسانانو سره شلوي. خپله څېره پر خاورو ېږي او د رواني درد درمل مښي او هغه غيبي غږ ته غوږ نيسي چې له خاورو څخه را پورته ک مخونـه). ٥-٨گرځي (رضا براهني، طلا درون مس، )، په دې تړاو چې اند(فکر، مفکوره) د شعر له ٣٣٨٩گڼه، ١-٣روهي (کابل مجله، ((پېنځگونو)) رغنده ټوکونو څخه گڼل کېږي، يانـه، د يوشمېر پوهانو د ليد توگو په ترځ کې رڼا اچوي: مفکوره نغښتې وي، کـه د (بايد) کلمـه حذف کړو، نو داسې بـه ووايو ((په هر شعر کې بايد يوه چې هر شعر له ځانـه سره يوه مفکوره لري. (کار لايل) وايي چې شعر موزيکال فکر دى، خو ځينې ادبپوهان مفکوره د شعر اصلي توک نـه گڼي. دا خبره (بېدل) ته منسوبه ده چې وايي: (شعر خوب معنی ندارد). سي ليکوال او فيلسوف (ژان پل سارتر) هم په دې باره کې ځينې خبرې لري، هغه نامتو فران شعر له ادبياتو څخه جلا کوي. د ده پراند،شعر د موسيقۍ، نقاشۍ او پلاستيک هنر په شان پخپله غايت دى. په داسې حال کې چې ادبيات له ځان سره يو پيغام او رسالت لري هماغسې چې خاصه مانا نـه ښندي، شاعرانـه الفاظ هم بې له دې چې پر خپل مدلول د موسيقۍ اوازونـه کومـه (نښانـه) دلالت وکړي، د موسيقۍ د نوټ په شان لفظي تصوير جوړوي. دغه تصوير د نقاشي تابلو، يا مجسمې او يا پرتمينې ماڼۍ ته ورته دى چې فقط ښکلا منعکسوي، نـه ضرورت او طقي تحليل ته ضرورت نـه لري، ځکه چې (تحليل) شعر اړتيا... .(د بېلگې په توگه) دا شعر من بېخونده کوي: د آفتاب په کمند نـه خېژم اسمان ته نـه ږدم بار لکه شبنم په دوش د گلو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 89 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ (شيدا) خبره رانقلوي: )sebmooC.H((اسماعيل نوري (علاء) د آنـها، صرفا ً "ظريف ترين و برجسته ترين افکار فيلسوفان، روانشناسان و مردم شناسان و نظاير ".کسی کـه شاعرانـه فکر ميکند، خود شاعر استبا ورود بـه شعر، شاعرانـه نمـی شوند. "زه غواړم چې شعر وايي چې نامتو اديب (اډين) ته يوه ځوان مراجعه وکړه او ورته ويې ويل: مـه آيا د شعر ويلو لپاره کومـه مـه"". (اډين) ورڅخه وپوښتل: ووايم، لطفاً ماته لارښوونـه وکړه "هو، غواړم يوه مـهمـه مفکوره پر نظم هغه په ځواب کې ورته وويل: ". مفکوره له ځانـه سره لرې؟ "."ځه بچيه، له که تا څخه شاعر نـه جوړېږي". (اډين) ورته وويل: راوړم روهي په داسې ترځ کې چې د سارتر نټه (انکار) نـه، بلکې يوازې د اډين خبره يوه ښنده گڼي، خو بيا هم زياتوي: ... دا د هغو ځوانو شاعرانو لپاره درس دى چې فکر کوي، ښه شعر يوازې هغه شعر دى چې مـهمـه مفکوره پکې نغښتل شوې وي او يا شعار پکې راغلی وي. کله کله د يوه شعر ښکلا د يوې کلمې په استعمال پورې اړه لري. لکه په لاندې بيت کې د (عکس) کلمـه د دويم ځل لپاره: س ما باقی استما برفتيم و عک گــــــردش روزگار بر عاست وگورئ د (الفت) د لاندې شعر په وروستۍ مصرع کې د (گرد) کلمې شعر څومره خوندور کړى دى: له کوم لوري را روان يو جهان گرد وو مخ او څټ باندې يې پروت د لارې گرد وو ما ويل څه دې وليدل په دې جهان کې هان گرد ووويلې دومره شومـه پوه چې ج په دې شعر کې، نـه د جهان د گردوالي (د ځمکې کرويت) مفکوره او نـه له دوړو او گردونو څخه د جهان د ډکوالي مفکوره د لوستونکي ذوق او پاملرنـه را پاڅوي، بلکې په هنري توگه د مطلب افاده د خوند التذاذ منبع گرځي. رازبادوي،هغه هم په غبرگ مانيزوالي، روهي په وروستي ((گرد)) ددې څلوريزې ((شعريت))}
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 99 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ بې له دې چې له دوو پاسنيو قافيو سره يې د وينگ توپير ته ځيرشي. د همجوليزې قافيي کلمې په توگه بايدد گ په زور (فتحه) وويل شي، کـه نـه،له نورو دواړو سره اړخ نـه شي لگولاى. دا بـه ه د تېښتې لار انگېرلې وي چې لږو ډېر ومنو چې استاد الفت بـه په ((زورکي)) وينگ سره ځانت له ((زور)) سره نژدېوالی لري او نورو شاعرانو هم د ادواړه واوېلونـه (حرکتونـه) سره غاړه کړي دي، خو بيا هم غبرگ مانيزوالی دومره هنري توک نـه بلل کېږي، نو پايله دا شوه چې د نورو يوڅه ((تمثيل)) پرته نور يوازې او يوازې ډېرو شعرونو غوندې د استاد الفت دا څلوريزه هم له فلسفي رنگ لري، يا د روهي په خپله نومونـه ((يوه مفکوره)) رانغاړي او بس. کـه د -فکري روهي د اټکل پرخلاف د شاعر موخه ((گرد)) نـه، بلکې هماغه همجوليز پښېلويی ((گرد)) يوې بېلې نوې مانا له اوسي، هم له پښېليز ويار (قافيي عيب) څخه ژغور مومي او هم د راخپلونې سره يوڅه هنري خوند راخوندي کولاي؛ هغه نوې مانا دا چې گرد د يوه ستاينوم دنده {پر غاړه اخلي، يانې جهان هسې يو گرديا غبار وو! په هره توگه، په پاسنيو پوهانو کې سارتر د کارلايل او نورو پرخلاف اند يا مفکوره دشعر له خه نـه شمېري او له دې پلوه يې د موسيقۍ غوندې له نورو هنري او بيا ادبي رغندو ټوکونو څ ځېلونو راجلا کوى، په بله وينا، د يوه نږه هنر په سترگه ورته گوري. بيا يې هم پخپله را لېږدوونکی ((روهي)) دا خبره داسې راتعبيروي: شعر کې مفکوره نشته او يا له پورتنيو يادونو څخه بايد دا نتيجه وانـه خېستل شي چې گويا په مفکوره څه ارزښت نـه لري. اصلي مطلب دا دى چې مفکوره په شعر کې هغومره ټاکنده نقش نـه لري، لکه څومره چې په هنري او بديعي توگه د يوې مفکورې څرگندونـه يې لري. علمي پرنسيپونـه، تاريخي فکتونـه او فلسفي نظريې په شعر کې راتلاى شي، خو شتون يې د شعريت معيار نـه گڼل کېږي. علمي، اخلاقي او فلسفي مفکورې بايد شاعرانـه شي. د شعر تابعيت ومني، په شعر کې جذب او الونيا شي او بېرته خپل ځان په هنري ميديم کې راڅرگند کړي. د ايران نامتو شاعر (يد الله .ر آنست کـه شعر بـه کار و روزگار کارى نداردص"مخترويايي) ليکي: نقل ميکند و نـه مـی آموزد شعر تنـهاست و از هر اجبارى رها. بر سرنوشت خودش حکومت نـه ميکند ونـه بر هيچ سرنوشت ديگرى بديهی اى نـه بـه جامعه دارد، نـه بـه اخلاق، نـه بـه ايمان و ".دانش و در عين حال بيم دارد، از اينکه چيزى پست و حقير باشد مذهبي او سياسي ارزښتونـه هغه څه چې د شعر ذاتي د شاعر مقصد دا دى چې علمي، اخلاقي،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 001 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ارزښت ټاکي هنري او اېستېتيکي خصوصيات دي. "تاسې له شعر او شاعر نـه علمي حقايق مـه غواړئ، د شعر هدف حقيقت وايي: (گل پاچا الفت) ". هغهان چې شعر د ژوند هېنداره يا د واقعيت انعکاس بولي او په عين نـه دى، جمال دى کې د نگه (خالص) شعر، فورماليستي شعر او نورو غير رياليستي شعرونو شته والی په وخت رسميت پېژني، د خپل تعريف د توجېه کولو لپاره بايد د تناقض د حل لاره ولټوي. کـه چېرې غير ريالستي شعر ته هم شعر ويل کېږي (او د دغسې شعرونو شمېر هم لږ نـه دى)، نو موږ نـه شو د شعريت معيار وبولو. کولاى، واقعيت لنډه يې دا چې په هر شعر کې يو ډول مفکوره شته، خو تش د مفکورې شته والی د شعريت دليل نـه گڼل کېږي، بلکې مفکوره بايد په شاعرانـه صورت تجلي وکړي. د اند و واند توپير و تړاو کړنو (فعاليتو) څخه په دې کې څه اړنگ نشته چې اند او واند(فکر و خيال) دواړه له ذهني کار گڼل کېږي او دواړه د پېژندالواک (تيوري شناخت) له پلوه د انساني ځانخبرۍ (شعور) په لوړو پوړيو کې راځي. ((شعور)) څو بېلابېلې پوړۍ لري، لومړنۍ پيلامـه يې نگېرنـه (حس) دى، ښې پديدې سره همدا چې انسان له پېنځو شپږو حواسو څخه د کوم يوه له لارې له يوه څيز يا پې اړاو تړاو پيدا کاندې، په بله وينا،ويې نگېري (احساس کړي)، دا پوړۍ ((حس)) بلل کېږي ـ ژوي او بوټي په دغه لومړي پړاوکې له انسان سره گډون لري. دويمـه پوړۍ يې پوهه ياخبرتيا ((درک)) دى او هغه دا چې کله په اتوماتيک ډول هغه مغزو يوې ټاکلې برخې ته ور ولېږدوي او پوه شي چې څه خبره ((حس))اړوند وژي (اعصاب) د ده. درېيمـه پوړۍ د انگېرنې (واند، خيال) ده او ورپسې تر ټولو لوړه هغه د ((اند، فکر))، چې د ((جاج، مفهوم)) پوړۍ هم ورته وايي؛ ژبه بيا پر خپل وار د دغې پوړۍ زېږنده او هاله ورته او څرگنداوى هم وربښي. په دې توگه هغه څه چې واند (خيال) همدغه ژبه ښه ترا رښتياينـه رازېږوي، له رښتينې (واقعيت) سره پوره او يا هم هېڅ اړخ نـه لگوي، خو اړوند پيداوار يې هنري او ادبي پنځونې بولو؛ پر وړاندې يې ((اند، فکر)) بياله رښتينې (واقعيت) سره سمون تخنيکي پنځونې دي. دا چې دواړو ذهني کارندويو په مومي او اړوند پيداوار يې پوهنيز او لږوډېر توپير د انسان په گټه نړۍ ته بدلون ورکړى او ورکوي يې، په بله وينا، اوسنی تمدن يې راشونی کړى دى، نو وايو، (( اند)) خپل ځاى لري او ((واند)) خپل ځاى.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 101 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ دى چې د چا خبره يو د بل په کارکې مگر تر منځ يې دا دنده ييز توپير په دې جاج و مانا نـه لاسوهنـه نـه کوي يا سره همکاري نـه لري. يو پوهاند هم خپل کار له نگېر ((حس)) څخه راپيلوي، درک او خيال تر شا پرېږدي او هله ((فکر)) ته رسي. د هوگو خبره، ((تاريخ په افسانـه کې دى او زموږ د (و) گړني ادب هماغه غوښنـه برخه افسانـه په تاريخ کې)). د نورو انساني ټولنو په څېر خيالي او اسطوره يې کيسې، نکلونـه، کږنې او انگېرنې دي او همدغه فولکلور مو د ((ليکني ادب)) سرچينـه ده. له خياله د يوه پوهاند د کاراخېستنې يوه څرگنده بېلگه له ((ساينس فېکشن)) سره بوختيا ده. م د ((اند)) مرستې او کار اچونې ته اړوځي او ټوليزه پوهه او همدومره يو هنرمند او بيا شاعر ه ) چې د يو لړ جاجونو (مفاهيمو) او هنري توکو او انځورونو، egdelwonk larenegخبرتيا ( په تېره تلميحاتو او اسطورو کې ورته اړتيا پيدا کوي، له اند پرته ترلاسه کولاى نـه شي. د پيغام خبره خو ورسره په هره توگه نـه شلېدونکی او سيده تړاو لري. د يا ټولنيز ارمان د رانغښتيا ساري په ډول، کـه ((کاظم شيدا)) يوه ټوليزه پوهه خبرتيا نـه درلوداى، دا دومره پېچلي او همزمان نوښتگرانـه انځورگري يې څنگه رامنځته کولاى شوه. و لري. همدا چې يو شاعر يو د شعرتخنيکي، په تېره ژبنۍ جوله خو له اند سره نېغ پر نېغه تړا خيال راخپل کاندې، وار له واره يې د يوې وړنده ژبنۍ جولې او جامې په هڅه کې کېږي او دغه کار اله ماله د اند په مټ شونتيا او رښتياينـه موندلاى شي. په دې ډول بياهم خپله خبره راغبرگوو چې ادب او بيا شعر يو ژبنی هنر دى. رهڼيز(کسبي) اړخ بيا داند(فکر، مفکورې) ښکېلتيااو اړتياتر لا ښه ترا د شعر زده کړيز يا و راجوتوي او په دې لړ کې د سيمې او نړۍ پر کچ د غورو شاهکارونو پرله غښتې لوستنـه ستر نقش پرځاى کوي. د دې مانا داده، کوم لوړ شاهکارونـه چې تر موږه رارسېدلي، پرخپل وار پرې دى. دا يوه هسې کږنـه انگېرنـه ده چې شعر و شاعري يوازې او د ورتېرو هغو سيورى پرېوتی يوازې د يوې ځاني او زاتي وړتيا زېږنده، يا اسماني ورکړه او ياهم د کوم پير پېرزوينـه ده او بس! کـه په کلاسيک شعر کې د تصوف له لارې فلسفه راخښل شوې، نن سبا بيا نوي شعر، په تېره ي هغه ورسره دومره غاړه غړۍ شوې چې يو له بله بېلېداى نـه شي؛ مانا ازاد، سپين او ناپېيل داچې د تخيل تر څنگ يې فلسفي اندنـه(تفکر) هم پوره راخپل کړى دى. دا بېله خبره ده چې ((کله ناکله يو شعار تر زرو شعرونو زيات منښت او گرانښت درلوداى
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 201 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ راز بېلگو شمير لږ نـه دى. په تېر مـهال شي)). د نورو لرې نژدې ژبو غوندې په پښتو کې د دا کې، لکه د سترخوشال دا: پر جهان د ننگيالي دي دا دوه کاره - يا بـه وخوري ککرۍ يا بـه کامران شي درست پښتون له کندهاره تر اټکه - سره يو د ننگ پر کار پټ و اشکار ... او بيا: د افغان پر ننگ مې وتړله توره ل خټک يم!ننگيالی د زمانې خوشا او په وسمـهال کې يې د نوي غزل له سرلاري صنوبر مومند(کاکاجي) راپيلوو: د ملا ژبه قرأت کې تر تړۍ شي تر ممبره چې شغار ستا د پڼو ځي پر کوم ځاى چې د زمرو نوکې ر؟ېږي عاشقان هلته پر څوکو د بڼو ځي خدايه! دابازار تالا کړې په مغلو ځي...؛ د مفلس حسن په يو موټی چڼو او بيا يې د چپي اندود له لومړيو ببر سرو څخه سيف الرحمان سليم راننگوو: د وړو وړو خدايانو دې بنده کړم لويه خدايه! زه بـه چا چاته سجده کړم ملگرتيا کـه څو رندان راسره وکړي دا حرم بـه يوه لويه ميکده کړم؛ يايې دا لاسته راغلی شاه فرد: ه جامې و اېستېد اقتدار له ټولو ن قاضي ته گورم کـه خانجي ته، کـه ملاته گورم...؛ او بيا يې د پښتني فلسفې د پليونو په سر سر کې حمزه راخلو: وايي اغيار چې د دوزخ ژبه ده - زه بـه جنت ته له پښتو سره ځم؛ ما ټيټ ورته لېمـه کړل، زما سر نـه ټيټېده - شايد په محبت کې هم افغان پاتې کېدم؛
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 301 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ وځې، باڼه، سترگې لېمـه پښتانـهور - څنگه يوځاى شو دا پېنځه پښتانـه...؛ چې مې سر چاته ټيټ نـه شي ننگيالی زما ژوندون کړه زړه زما دې مسلمان وي، تفکر مې د پښتون کړه غني خان: چې خازې شنې مې پر قبر وي ولاړې - کـه غلام مړ وم، راځئ توکړئ پرې لاړې ک باغِ عدن کړم...يا بـه دا بې ننگه مل يابه کړم د پښتنو کوڅې ويجاړې؛ د امين ا لحق د يوه غزل دا سربيت هم لکه متل را دود شوى دى: اوس گوزاره د زړه په وينـه کوو چې حالت ښه شو، بيا بـه مينـه کوو...؛ محمد شاه خيال: د خيبر دره خو لار د تلو راتلو ده - په کابل او پېښور کې افغان يو دى؛ خيال چې هرڅو فکر وکړ، بل څه ترې نـه جوړېږي - اباسين دى منځگړى، افغان يو خوا هندکيان بلخوا؛ چې پيداشوې، که تا ژړل خلکو خندا کړه - هسې ومره چې ته خاندې، خلک ژاړي ؛ پر نـهاره دې خبرې په پښتو کړې - اوس پارسي وايې چې خېټه دې مړه شوه؛ اکبر خادم: م په غلامۍ کېنـه سل کاله د غلا يو ساعت د ازادۍ کـه ځنکدن وي استاد الفت: نـه ومـه خبره، پرده مې لږه پورته کړه -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 401 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ نـه دي دويلو، هغه څه چې ما ليدلي دي...؛ اجمل خټک: غټان غټان، لويان لويان لويان پيدا دي - دوى خو له ځايه جنتيان پيدا دي...؛ ) ستاينوم ور په برخه کړ:پير گوهر چې د سولې شعر يې ((شاعر امن) روس دې ځار له چينـه شي -ځار دي امريکاله روس مينـه مينـه مينـه شي؛ -غواړمـه چې ټوله دنيا ((اکرام اله گران)) راننگوو چې کـه څه هم د اندود له پلوه د استاد الفت په څېر يو انتقادي تونخواد شاعرانو په لومړۍ ريالېست دى، خو د هنري اړخ د سمبالونې له پلوه هم بيا د لرې پښ ليکه کې شمېرل کېږي: ...د ژوندون په کټورو کې، چاته قند دي چاته زهر - عجيبه غوندې وېش کېږي، د دوران په دروازه کې دا چمن بلبلو ستاسو، په ولله کـه د بل چاشي خو يو څو سرونـه مات کړئ، د زندان په دروازه کې...؛ رؤوف زاهد: ى شي، خو جونگړه پسې نـهستا محلونـه جوړېدا - هغې ته ښه دي، ولې دېته لا حالات ښه نـه دي...، سارا کې څوک دي، چې زاهد پسې بـه کاڼي ولي - اشنا د کاڼو گوزارونـه خو په ښار کې کېږي...؛ محمد اعظم اعظم: د وفا ځمکې خړوب نـه شوې اعظمـه - ډېرې وينې مو ورکړې د زړگو دي...؛ بشير قاصر: ځل راغلې، د مين زړه په پوښتنـهاشنا کـه يو - لا مخکې له روژې نـه، بـه اختر کلي ته راشي؛ اکبر سيال: که تا دې د خپل غر په هر کمر کې گلاب وکرل -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 501 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ موږ ته دې باروت زموږ په غرونو کې ساتلي دي...؛ ((لياقت سوز)) دومره نومور شاعر نـه وو، خو هغه مـهال يو شعار وزمې يوې څلوريزې دومره کړ چې په پېښور کې يې ((ترقي پسندو)) د خپل دوتر سرليکه کړه او راوروسته لکه متل نومور خوله پرخوله شوه، په يوه روانـه او ساده ژبه، خو د سلېمان لايق تر ((انقلابي سرود: ... کور ډوډۍ کالي غواړو)) ډېره ښکلې او اغېزمنـه: چې هر تږى پکې وڅښي او هر وږى پکې موړ شي... کفر بـه وشي،ملا څه کـه يو داسې نظام جوړ شي! پروت و نېغ خيا ل په شعر کې واند (تخيل) او ورسره پنځولي انځورونـه دوه ډوله پر کار اچول کېږي: پروت يا افقي خيال يا تخيل دا مانا چې شاعر د قافيوال شعر( غزل، بوللې، دوييزې، (ازاد، سپين او منثور) شعر په هره ټوټه او څلوريزې... ) په هره مسره او بيت کې او د ناقافيوال غونډله کې هڅه کوي چې تخيل پرکار واچوي، په بله وينا، انځوريز او هنري يې کاندې. دغه چم زياتره په کلاسيکو او بيا د منځني ادبي پېر او اوسني پېر د هندي سبک پليوني ترې ډېره گټه اخېستې او اخلي. يادولاى شو او په اوسنيو دوى کې پسرلی، کاروان، سالک، په پخوانيو کې حميد او شيدا پروين، اند، جلان او يو شمېر نور غزلبول چې بېلگې يې په را تلونکي څپرکي کې وړاندې کېږي. ) نېغ يا عمودي واند (تخيل) د ازاد، سپين او ناپېيلي شعر او لږو ډېر د نوي ((مسلسل)) ٠( ول:لارويان پرکار اچوي، په دې ډ غزل يوه سوژه يا کيسه په څه ناڅه ساده ژبه راپيلوي او ورو ورو يې انځوروي. همداچې د ((لکۍ نېش)) داستان غوندې يې اچولې غوټه پرانېستل شي او پايله يې راڅرگنده شي، نو هله لوستونکی او اورېدونکی لکه يوه ښکلې انځورگري تابلو دومره ځانته ور وڅکوي چې بيا بيا رېدو ته يې هڅېږي. لوستو يااو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 601 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 701 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپرکی -٣ ښکلاييز اړخ -د شعر ژب (ژبنۍ او هنري جوله) دا يوه ټولمنلې خبره ده چې د شعر بهرنۍ جوله او جامـه ژبه ده او د نننۍ جوله او جامـه يې انځور. له انځور ځنې موخه هغه ټوليزه هنري جوله ده او هغه واړه ښکلاييز يا هنري توکي او چمونـه رانغاړي چې شعر له هسې عادي پېيلې او ناپېيلې ويناڅخه راجلا کوي او آر و رښتينی جوهر او هستي يې راڅرگندوي. دا هم د شعر، په بله وينا، ((شعريت)) د مينـه والو او په تېره تېره د ځوانو شاعرانو بېکچه اړتيا راوهڅولو او يو ځانته جلا او لېوالتيا وه چې موږ يې د دغې سکالو راغبرگونې او غځونې ته څپرکي مو ورته ځانگړى کړ. له دې سره دا شونتيا هم تر لاسه شوه چې د لا ښه ترا پوهاوي لپاره اړوندې شعري بېلگې په ازاد مټ وړاندې کړاى شو. ) ژبه د شعر بهرنۍ جوله٩ ل شوې، نـه د يوه ((کره شعر)) لومړى بنسټ ((کره ژبه)) ده. کره ژبه، لکه څنگه چې راپېژند يوازې له رغاونيز پلوه د يوې يوازېنۍ ليکنۍ ژبنۍ بڼې ښکارندويي وکړي او د څلورگونې وييپانگې انډول پکې پوره پوره سمبال شوى اوسي، بلکې تر بل هر کارونيز ډگره يې د کره والي څېرمـه آرونـه هم رانغښتي وي. امـه و نـه غورځول شي. لنډ لنډ سپمااو لنډون د کېښکلتيا په جاج بايدتر وسې وسې له پ - غونډونـه او لنډې لنډې غونډلې، ان د پېچلتيااو ابهام تر بريده پرکار واچول شي او لا کله ناکله د يو لړ توکو او پښوييزو آرونو پر تاوان هم پرېوځي. په دې توگه گړنې (محاورې)، څرگندنې ن يې په يوه غونډ نوم (سخنان (اصطلاحات)، بولنې (مقولې)، وراشې (وجيزې)... چې پارسيوا
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 801 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کوتاه و قصار) بولي او همداسې متلونـه هم درواخله. ((ايجاز)) چې د (( ايهام)) تر څنگ يې په ننني شعر کې پر سمبالتيا ټينگار کېږي، هم د سپما او لنډون جاج رانغاړي. هنري اوزار، لکه انځور (تشبيه، استعاره، حسن تعليل، کنايه، نغوته ، تلميح، قرينـه، ايهام، سېمبول، اسطوره... هرگوره پرخپل وار په دې برخه کې ستر (اشاره) د ژبني لاسبري او کېښکلتيا ]نقش لوبوي چې دا بيا د هر ويناوال په هنري نوښت اړه پيدا کوي. [زياتې څرگندونې د کتاب په پاى کې نـه کې کرغېړن، سپک او بد خوږغږي او بلاغت، په دې مانا چې يو ژبنی توک په سراسري ټول - لگي نـه وي، يا په ملايي نومونـه ((رکاکيت او کراهيت)) و نـه لري. هرگوره، د شاملو پر پليونۍ د ساده پرگنو اړوند شاړ شډل او له پامـه لويدلي (پيش پا اُفتاده) وييونـه او نور توکي چې لي شعر نوښتگرو تر ډېره پخوانيو ويناوالو ترې ډډه کوله، نن سبا، د ازاد، سپين او ناپېي شاعرانـه کړي او دود کړي او نوې نوې ماناوې او جاجونـه يې پکې رانغښتي دي. د وييونو ښه او بد هم په بشپړ ژبني يوون (واحد)، يانې غونډله (جمله) کې راڅرگندېږي، هغه دا چې لومړى د ادبي آرو -او بيا د شعريژبني پښوييز او مانيز او بياسبکي (ستايلېستيکي) آرو معيار له پلوه )٩٠لانگندوين (معيار له پلوه پکې څنگه و اوبدل شي او ((هنري)) جوله او جامـه ور واغوندي. غورچاڼ، بيا هم د شاملو په جاج چې په څو څو ژبنيو توکو (وييونو، غونډونو، بېلنگونو، - رکار واچول شي چې د تړنگونو او غونډلو) کې يوچاڼ او انتخاب وشي او هماغه ډولونـه يې پ دغو نورو آرونو د سمبالتيا لپاره لاره هواره کاندې. غورچاڼ هم هله ښه ترا شونتيا موندلاى شي چې شاعر پر اړوندو توکو پوره لاسبرى ولري او له دغه پلوه يې ټوليزه ژبپانگه ښه ارته او بيرته وي. نسټونو ټيکاو لري، پر رغاونيز يا د نړۍ د نورو يادو ژبو په څېر زموږ کره ژبه هم پر دوو ب پښوييز يو والي (توحيد) او وييپانگيز پراخوالي. يووالی دا مانا چې له بېشمېرو، په بله وينا، سوېل ختيزو، شمال ختيزو) پښتو گړدودي ډلو يو يوازېنی -څلورگونو(سوېل لويديزو مخيزې.رغاونيز او پښوييز غورچاڼ را واخلو او بېلابېلې وييپانگې يې يو په نورو ټکو کې، غږ پوهيز (فونولوژيکي)، گړپوهيز (مورفولوژيکي)، غونډله ييز (نحوي) او وييرغاونيز ځېلونـه (وارينټونـه) يې سره يو (توحيد) شوي وي او په ويي پانگيزه برخه کې هره
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 901 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ گړدودي (لهجوي)، زړه (ارکاييکه)، نوې رغښتې يا خپل لاسي (نيولوجيستي) او پورويزه خيله) پانگه پکې په يوه برابر گډون لري او په دې توگه يوه يوازېنۍ کره ليکنۍ ژبنۍ بڼه تر (د ٩٠-٠٩د زياتې خبرتيا لپاره: پښتو ليکلارښود،}هر اړوند گړدوده ډېره پراخه او رنگا رنگ وي. {مخ د ژبې ناپايه پټ توان (پوتنسيا ل) ، له بېخ و بنسټه دوې بڼې لري، يوه يې د ) څپرکي کې پرې خبرې وشوې٤ژبه، لکه چې په تېر ( نننۍ، ذهني، ناتوکيزه، نانگېرېدونکې (غيرمادي، نامحسوسه، انتزاعي) بڼه ده او بله يې بهرنۍ، توکيزه ياجوليزه (عيني، ملموسه، محسوسه يا صوري). لومړنۍ بڼه ، يا په بله دوده کلنۍ پورې په خپله ٣ -٤(فرد) يې ترتخنيکي نومونـه ((دنننۍ ژبه)) دا مانا لري چې هر يوگړي کورنۍ او ټولنـه کې د ((مورنۍ ژبې)) په نامـه زده کوي او په ناځانخبري ډول يې په ذهن کې د يو لړ دويو(قاعدو)، وييپانگې او غونډلو(جملو) په توگه ټينگه او ترينگه زېرمـه پاتې کېږي ؛ پر ، صوري، کړنيزه (عملي) ياکارونيزه وړاندې يې دا بله ((بهرنۍ ژبه)) همدغه توکيزه، مادي (تطبيقي) گړنۍ او ليکنۍ ژبه ده چې له اړتيا سره سم ترې ويونکی کار اخلي، او د هماغو يو لړ لنډو تنگو(محدودو) وييونو او غونډلو له مخې نورې ډېرې(نامحدودې) غونډلې رغولاى او نۍ او بيا ور پسی کړنيزه او پرکار اچولاى شي. پښويه (گرامر) هرگوره، وار له مخه په دنن جوليزه(صوري) ژبه اړه لري او دا يوازې ژبپوهان او پښو يپوهان دي چې د د واړو ژبنيو اړخونو اړوند دويې(قواعد) او دويونـه (قوانين) رابرسېروي، سپړي او شني ، په دې ډول ژبه د غونډلو درستې زېرمـه(انتزاعي) غونډلو او ورپسې د نورو راپنځېدونکيو جوليزو(صوري) ټولگې ته ((ژبه)) وايي، او د اړوندو دويو يادويونو شننې او سپړنې ته پښويه(گرامر). په دې لړکې پښويپوه(گرامرپوه) د غونډلو ډولونـه، رغنده زنځيري توکي (وييونـه، گړونـه، غږونـه) او نازنځيري هغه(خجونـه، اهنگونـه، غاړې...)، بيايې ترمنځ تړاو، اوډون، قت)... او په پاى کې يې جلا جلا او يوځايي ډلبندۍ او ماناوې ور څېړي.سمون(مطاب د غه څرگندونې په لاندې ډول هم راغبرگولاى شو: هره ژبه دوه اړخه لري، ذهني، دنننی، يا نانگېرېدونکی(نامحسوس، انتزاعي) اړخ او بهرنی، ، چې په لنډ جوليز(صوري)، توکيز(مادي)، کړنيز(عملي) ياکار ونيز(تطبيقي) اړخ ډول((دنننۍ)) ژبه او((بهرنۍ)) ژبه يې هم بولي. د نننۍ ژبه له يو لړ ټاکليو يا محدودو دوييونو (قواعدو) او توکو يا وييونو او غونډلو څخه رغېدلې، خو يو ناپاى زېږندويه پټ توان يا بالقوه ظرفيت (پوتنسيال) لري. د ساري په ډول، که
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 011 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ لاسبرى لري، يايې زده ده ، مانا يې دا نـه ده چې هغه د دغې ژبې هغه ووايو، يو څوک پر يوه ژبه ټولې غونډلې (د ژبنيو واحدونو په توگه) زده کړې يا زده دي چې په هره برخه کې يې له هرې اړتيا سره سمې وکاروي، بلکې موخه دا ده، هغه ټاکلی (محدود) شمېر دوييونـه (قاعدې) او کړي دي، زېږندويه لوښه ځانگړتيا لري، يانې کولاى شي، له وييونـه او غونډلې يې چې ياد اړتيا سره سم د اړوندو محدودو قاعدو په مټ د محدودو توکو( وييونو، غونډونو، تړنگونو او غونډلو) پر بېلگه نور بېشمېره ورته توکي (په اتوماتيک، نيم اگاهانـه او اگاهانـه ډول، يا لږه ه دې لړکې اتوماتيکه، ناگاهانـه او يا نيم اگاهانـه رغاونې کۍ پاملرنـه) ورغوي او وکاروي؛ پ هماغه دي چې د دود له مخې ولسي رغاونې بلل کېږي، د اگاهانـه هغو لپاره دويمنۍ(ثانوي) رغاونيزې مخبېلگې او مودلونـه گرځي. کـه د ژبې دغه ناپايه زېږندويه پټ توان يا بالقوه لوښه ځانگړتيا نـه واى، څنگه کېداى شوه، د بېلگې په توگه په انگرېزي ژبه کې دا ميليونونـه ميليونونـه کارول شوې غونډونـه، تړنگونـه، بېلنگونـه او لنډې اوږدې غونډلې راوزېږي او وکارېږي، هغه هم له بېلابېلو جولو، جاجونو، موخو او ماناوو سره؟ ا با لفعل توان سره ((ژبه)) دغه دواړه اړخه يا دوه ډوله ژبې له پټ توان يا بالقوه توان او څرگند ي او څوک چې هغه څېړي، سپړي او شني، پښويپوه (گرامرېست) بلل کېږي. دا چې زموږ په پښتو کې د انگرېزي، فرانسي، الماني او نورو لويديزو او بيا ختيزو، لکه چيني، هندي، عربي... ژبو هومره کارونيزه اړتيا نگېرل شوې نـه ده، نو نـه يې پټ توان يا ندويه ځواک هاغومره پرکار اچول شوى او نـه يې پورتني تړښتي توکي، بېلنگونـه، زېږ تړنگونـه، (ويي) غونډونـه او غونډلې (اشتقاقونـه، ترکيبونـه، عبارتونـه او جملې) ميليونونو ته رسنيزې تېکنالوجۍ سره يې شمېره مټې نيم ميليوني -رسېدلي. ښايي د نومـهالې خبرتيايي ې اوسي. د نورو ژبو په څېر پښتوآره او بنسټيزه وييپا نگه دومره ارته بيرته بريد ته ورنژدې شو پېنځه اتيا زره اټکل شوې ده. داچې ديادشويو -نـه ده او د آرو او بنسټيزو وييونو شمېره يې اتيا ژبود وييونو شمېره ترې سلگونـه ځله ډېره برېښي، د هماغو تړښتي توکو يېبره يا زېږنده بلل کېږي. ژبو په لړ کې له څو لکيزو رغاونو سره ٤٨ښتو پانگې همدا اوس اوس د مايکروسافټ د پ پورتني بريديو څه راخپل کړاى شو. پر مورنۍ ژبه زيات لاسبرى، له آره د زده کړې له لارې په ارادي توگه د هغې پر زېږندويه توان د ېر اړخيزو خپلځاني او ټولنيزو زيات لاسبري موندنې مانا لري. داسې چې په ډېرو پېچلو او ډ ډگرونوکې يې دغه لاسبرى زباد او پر کار واچول شي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 111 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ بډايه وييپانگه شعر يوازې له تړنگونو( ترکيبونو) سره نـه، بلکې له يووستويو وييونو، ټينگو ياپخوغونډونو(عبارتونو) او بېلنگونو (مشتقاتو) سره هم کار لري. نو ښه بـه دا وي، چې وويل ني په ځپل شعر کې ښکلې وييپانگه کارولې ده. شي، پلا (ډېکشنريو) کې هغه وييونـه چې پر آرې (وضعي، لغوي) سربېره په په اروپايي سيندونو gninaem evitarugifمجازي، استعاري يا کنايي مانا کارول کېږي، نو ورسره ليکي چې (( (تصويري) hcildlib وچه انډول )) يا ((انځوريزه مانا)) يې ... ده، الماني يې تر څنگ خپل س زموږ سيند ) ليکي.gninaem citamoidiهم کاږي. کـه مانا يې اصطلاحي وي، نوبيا ورسره ( کښونکي يې پر وړاندې زياتره ((اصطلاحي يا کنايي)) نومونـه کاروي او ډېره لږه ((مجازي)) ېږي او د دويمې هغې نومونـه. په ژبنيو څېړنو کې د لومړنۍ نومونې پرځاى ((گړنيز)) کارول ک پرځاى، يا يې تر څنگه ((انځوريز))؛ ((اصطلاحي)) يوه گډوډي رامنځته کوي، ځکه زموږ په )، او mretاو تخنيکي نومونـه moidiدوديزه وييپانگه کې يې بنسټ ((اصطلاح)) په دوو(گړنـه . لا د ځينو نيملوستو له خوا د ((گړدود)) او ((گړويزى)) په مانا هم کارول کېږي ښکلي او خوږغږي لکه څنگه چې د ((شعري ژبې)) په تړاو څرگندونې و شوې، په ژبه کې يووستوي، بېلښتي (اشتقاقي) او تړښتي، په بله وينا، تيار پر تياره ((شاعرانـه)) بېلنگونـه او تړنگونـه او بيا غونډله پوهيز (نحوي) وييغونډونـه (عبارتونـه) او ورسره ورسره گړنې، وراشې او نور توکي کم نـه دي. ترڅنگه يې په کار ده، شاعر هم په خپل نوښت پکې څرگندنې، زياتون راولي او له اړتيا سره سم د هغو تيارو ((ښکلو شاعرانـه)) وييونو تر څنگ هغه ((ناشاعرانـه)) هم راواخلي او د واند(تخيل) په نازکو گوتو ورسره دا هم ((شاعرانـه)) کاندې! وييرغاونې د چمونو په راخپلونـه ورته بېلښتي او تړښتي وييونـه هم ورغوي او په دې لړکې ان د وکاروي، لکه د برې خوا (گلڅانگه، گلونـه، گلوله، گلغوټۍ، گلمونگره، گلڅېره، گلپېغله، گلمينـه، گلوييونـه، نشت اباد، ناچېرې، غزلبول، غزلبڼ...) ياد کوزې خوا (گلورين، گل پرهر، (خوارحسن)) تړنگ هم لومړۍ پلا د کاکاجي په غزل کې ليدل شوى چې غزلزار...) هغه. د ( راوروسته يې ((غريب حسن)) او بيا سوچه بڼه (خوار ښايست) هم ډېر دود شوى دى؛ استاد حمزه بيا د نږه گړويزونو (گړدودي وييونو) د دودونې تر څنگ د نويو شاعرانـه رغاونو له پلوه پښتون عشق، پښتنـه مينـه، لمر مخې، سپوږمۍ مخې... گړسره د مخکښۍ وياړ گټلی، لکه، چې تر ليکواله پورې يې نورو هم پليوني کړې ده. د داسې ښکلې او ارتې بيرتې پښتو پانگې په مټ هر شاعر کولاى شي، ځانته د انځور رغاونې لاره ښه ترا هواره او اسانـه کاندې.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 211 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ي او ښکلي توکي بيا هم تر هغې يوازې دا هم له ياده اېستل په کار نـه دي چې ټول هغه چاڼل ((ژبنی)) ارزښت لري چې تر څو په شاعرانـه اوب (بافت) کې را نغښتل شوي نـه اوسي. په ژبه کې هم دغه توکي د نورو وييپانگيزو توکو په څېر هله جوت او څرگند چار و دنده او جاج و مانا را له) کې وکارول شي او په مبتدا ياخبر، خپلولاى شي چې په بشپړ ژبني اوب، يانې غونډله (جم يا دواړوکې ونډه ولري. د ساري په ډول، کـه ووايو اسحاق ننگيال (د ذهني انځورونو او سېمبولونو په تړاو) په پاسنيو شعروکې ((سپين آس، د سپينو وريځو آس، د وريځو گلان، مانا يې داچې په ورېښمينې پرښتې، د جنون جوغه، ښکلی سوداگر... )) ترکيبونـه راوړي، شعري غونډلو کې يې کارولي او هنري پسولونـه يې ترې رغولې دي. پرته له دې کارونگ تش ژبني تړنگونـه بلل کېږي، کـه يې څه هم په خپل نوښت رارغولي دي. هسې خو په ټوليزه گړنۍ او و ليکنۍ پښتو کې د ورته تشبيهي، استعاري، مجازي، کنايي، تلميحي او ان سېمبوليکو ا اسطوره يي تړنگونو څرک هم لگولاى شو، لکه: د بوډۍ ټال، زما زړگی ، زما زمرى ورور، شين زمرى، شنـه توتيان، گلکڅ، گلکڅونـه، د گلو څانگه، پرهار پاڼه، د سترگوتور، د زړه ټکور، د زړه ټوټه، د پېريانو تنور، د باغ ارم ښاپېرۍ،د وان ستورى، د ستورو ياد اسمان کټ، مينـه ماښام ستورى، د سبا ستورى، د سبا سترگه، کار ناک، مينـه وړى، مينـه وړې، د رنجو خالونـه، د سکرو خالونـه... . څرگندنې (اکسپرېشنونـه) او بيا گړنې (ايډيمونـه) خو کټ مټ لکه تيار انځورونـه چې کـه په شعري اوب کې ورته شاعر ځاى ور کړي او بل خيالي انځور (ايماژ) هم ورسره ملگرې نـه کاندې، يو شعريت راخپلولاى شي. د ساري په توگه، ((پور پرې کول)) په سيده مانا (د چا پور ور ادا کول) يوه څرگندنـه ده او يوه بليغ يا ادبي ژبنی توک دى، خو په مجازي مانا ، يانې په (مړل، ساورکول) مانا وکارول شي، پر ((گړنـه)) اوړي او شاعرانـه کېږي، ځکه د شعر ژبه ازي)) ده او د عادي ژبې يوه اړولې او ښکلې بڼه ده؛ لکه څنگه چې استاد غضنفر هم پرې ((مج مرسل مجاز،)) په ترځ کې ښه ترا رڼا اچولې ده.←د (( نوښتگر شاعر او کره کتونکی غفور لېوال ليکي: د يو نيم وخت وييونـه يا کلمات د رنگونو غوندې له يو بل سره ترکيب کېږي، سره گډېږي او )) تخيل په ځواکمن او هنرمن لاس ورڅخه يوه ښکلې تابلو جوړېږي. دغه رنگونـه چې د خوږې، شاعرانـه، اهنگ دارې او زړه راکښونې ژبې په وسيله بيان شي او
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 311 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ بېلابېل سېمبوليک مفاهيم د اند په مرسته وپېيي، دغه بيان صميمي او عاطفي وي، دېته نو )۱٤٠د ساهو ياد يوه شعري، ښکلې تابلو ويلاى شو.)) ( په پښتو شعر کې خپل نږه شاعرانـه وييونـه او بيا رغاونې له نوي نوښتگرانـه پېر سره رادود شوي دي. پخوانو (دېواني) شاعرانو چې څه پر ميراث را پرېښي، نژدې سل په سل کې همغه سولېدلې پوروييونـه دي چې پېړۍ پېړۍ پرې لومړى پخپله دودوونکو او رغوونکو پارسي پارسي شاعرانو او هله دوى (پښتنو). په دې کې يوازې -شاعرانو شخوند وهلی، بياهندي بېلنگونـه او تړنگونـه (مشتقات او ترکيبات)، نـه چې لا يووستوي وييونـه، هغه هم له اړوندو انځورونو سره راپور شوي دي. رخسار، گلرخ، تر ستر حمزه پورې لب، لعل لب، لبان، چشم، چشمان، زلف، زلفان (زلفې)، گلرخسار، گل اندام، گلرو، سيمين بر، دلبر، دلربا، دلارام، محبوبا، عشق، عاشق، معشوق (معشوقه)، شيدا، جان، جانان، جانانـه، يار، آشنا، نگار، مـی، ميگون، ميفروش، مينوش، مدهوش، ميخانـه، خم، ساقي، پيمانـه، خمر، خمار، مخمور، زيبا، زيباروى، زيبارويان، ديدار، فراق، هجران، وصل، وصلت، وصال... کارول کېدل. تر دې چې (و)گړني شعرته ديدن، يې هم لار کړې ده او دوديز ناظمان خو پرې لا تر اوسه شخوند وهي. حميد له دې سره سره چې تر ستر خوشال راوروسته يې يو څه نږه پښتو پانگه کارولې، خو ان د خپل پښتو شعر په ستاينـه تړنگ کاروي: کې هم پارسي له حيرته پارسيوان گوته پر غاښ کا چې حميد ((سخن سازي)) کړي په پښتو کې د ښاغلي منلي (څلورم څپرکی) په خبره دغه راز بېخرتو پارسي پورونو پښتو پښويه هم اغېزمنـه کړې ده، د ساري په توگه د يار، دلدار، دلارام، جانان، نگار، دلبر، دلربا... د نوږي وپير نـه کېږي د پارسي شعر پر وړاندې د پښتو شعر يوه رومانتيکي بېلتيا (امتياز، (جنس) ت مميزه) د نرينـه لپاره د ښځينـه نوږي کارونـه ده او د ښځينـه لپاره د نرينـه هغه: له شـهۍ، شـهو، نازولې، مينې، مينـه وړې، سپوږمۍ مخې، هوسۍ سترگې، کبلۍ سترگې، لمرمخې، گل گلونې، گلورينې، گلپېغلې... سره (( راغله، لاړه )) ويل کېداى مخې، گلمينې، گلڅانگې، شي، خو له دلبر او دلارام، يار، جانان... سره نـه، نو کـه يو مين ((يار مې راغله)) ووايي: د يوه گرامري سرغړاوي په توگه ترې څه خوند نـه شي اخېستاى، ځکه يار، لکه نگار، جانان، دلبر، ېواک يا کنسوننټ پايلې سره په پښتو کې نرينـه گڼل کېږي او ښځينـه ماه جبين، مـهرخ... له ب
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 411 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کارول يې همغه مين ته هم خوند نـه ورکوي او کـه (( يار يا جانان مې راغی)) ووايي، بيا بـه هم ځنې دومره خوند ونـه شي اخېستاى! همدا راز يوه مينـه (عاشقه) له ((کمر باريک)) نـه په دې نـه چې يو ښځينـه ستاينوم گڼل کېږي؛ نـه نرينـه. شاهد، صنم او کوم بل شي څه خوند اخېستلاى يونيم خو په دې لړکې له پخوا راهيسې د ((نرينـه معشوق)) لپاره ځانگړى شوى دى زموږ د نوي ازاد شعر تکړه پليونی انجينر ستانـه مير زهير پر دې گروهه دى، چې کـه دا ډول له ړن (مبتذل) پوروييونـه د ((سېمبولونو)) په توگه دود وموده وتلي، ډېر سولېدلي او کرغې وکارول شي، دومره تاوان نـه لري. په دې کې هم څه اړنگ بړنگ نشته چې اوسنيو نوښتگرو شاعرانو داسې ډېر پخواني سولېدلي وييونـه پر سېمبولونو اړولي، لکه گل و بلبل، يار، اشنا، . خو بياهم د نږه او سوچه انډولونو عشق، مينـه، فراق، هجران، وصال، بېلتون، پيوستون.. منښت او گرانښت تر پورو (پارسي او عربي) انډولونو زيات برېښي. دويم ډول کې د دوديزې پوروييپانگې پدل لومړى جان مات کړ او ←د ولسي شاعرۍ په ژبه بيا ورته نيملوستي خاطر اپريدي د خپل حمزه استاد تر سيورې لاندې د غزل رومانتيکې لاپسې پښتنـه کړه ، تردې چې نورو يې هم پليوني وکړه او ورسره ورسره د دېرو او اوجرو ټنگ ټکور هم تر ډېره پښتني جوله راخپله کړه. ) بديعي ياښکلاييز توکي...٠ ښکلاييز توکي مو په تېر (پېنځم) څپرکي کې د واند (خيال، تخيل) تر سرليک لاندې و څېړل، ښکلا ييزې ټولۍ د دويم ټوک يا برخې په توگه د بېلگو په وړاندېينـه نور -د ژب دلته يې بيا هم هم پسې غځوو. خو په سر سر کې دا خبره بيا راغبرگوو چې ((خيال)) د شعر هنري يا بديعي (ښکلاييز) اړخونو يا توکيو د پنځونې وسيله او سرچينـه ده، په بله وينا، د ژبې،تول او اند د شعر له رغنده ټوکو (اجزاوو) څخه گڼل کېږي او له دې پرته شعر د يوه ترڅنگ ((واند)) ځانگړي هنري ځېل په توگه نـه، بلکې د يوې هسې پېيلې وينا (نظم) په بڼه راڅرگندېږي. موږ کـه څه هم، د دود له مخې هغو گردو ښکلاييزواړخونو ته خيالي انځورونـه، صور خيال يا ره، هنري صفت، مجاز، حسن تعليل، بداعت، جناس، طباق، " وايو، تشبېه، استعا"ايماژونـه )، تلازم، تخيل، تمثيل، مدعاو مثل، ښنده يا tsartnoc)، تقابل (noitcidartnocتضاد ( )، علامـه يا سېمبول htym) ... او ان اسطوره (sisoehtopa) اغراق (noitareggaxeمبالغه (
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 511 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ېفېکشن) او انطاق (انيمېشن) او داسې )، کنايه ، تلميح (الوژن)، تشخيص (پرسونlobmys( پارسي ادب کې ليدل شوى، خو زموږ -نور چې ډېر لږ څرک يې د پښتو په گډون په دوديز عربي په نوي شعر کې يې تر لويديز اغېز لاندې يو څه زيات دود موندلی. په دې لړ کې ښايي د دى، زموږ )xodarap(پرادو ((نگېرگډون)) يا ((حس آميزي)) انځور چې لاتيني انډول يې په دوديز ادب کې لږه يا گړ سره مخينـه و نـه لري. دا څه هېښنده نـه ده چې د انځوريزوالې (اېمېجېزم) په نامـه ادبي او بيا شعري ښوونځی هم دا راڅرگندوي چې يوازې له انځورونو سره کار لري، خو داسې نـه ده او سېمبونـه هم کاروي، لکه اله (سېمبولېزم) هم په سرچپه توگه د سېمبولونو ترڅنگ انځورونـه هم څنگه چې پيلاميز و رانغاړي. همدا راز کـه نن سبا پر سېمبول کارونگ ټينگار کېږي، مانا يې د اړوند ښوونځي ((سېمبولېزم)) راخپلول نـه دي؛ هسې خو وسمـهالی پرمختللی ((انسان ژمنی)) شعر د جوليزې مېجېزم او سېمبويېزم په گډون له نورو تېرو هېرو اېزمونو رنگارنگۍ او راښکون په موخه د اې (ناتوريالېزم، سوريالېزم، اېمپرېشنېزم، اېکسپرېشنېزم، اېکزېستنشيالېزم... او اوسنيو (پوست مودرنېزم، مېجېک ريالېزم...) گردو څخه لږ و ډېره گټه اخلي، کـه څه هم له بېخ و بنسټه م او بيا هومانېستي ريالېزم پر وړاندې رامنځته شوي دي. د انتقادي ريالېزم ، ټولنوال ريالېز د بديعي صنايعو تر نامـه لاندې زموږ دوديز هنري توکي يو مخيز (( هنري)) نـه گڼل کېږي. په دې کې بيا جوليز (لفظي) هغه نن سبا گړ سره په هنري توکو کې نـه شمېرل کېږي، لکه: تجنيس )، ارسال المثل، myhr elbuodذوالقافيتين ( جنان)، شبه اشتقاق، مشجر،-خطي(حنان )... همدارنگه په ((صنايع معنوي)) کې هم ځينې lynorcaارسال المثلين، تضمين، توشيح( توکي، لکه تضاد، تقابل، لف و نشر،اړ (معما) يا موخۍ (چيستان)،د تاريخ ماده... په هنري او په ټوليزو ژبنيو او ادبي ښېگڼو، انځورونو کې راتلاى نـه شي، بلکې دا په ((بيان)) اړه لري )، ذومعنين ygolobihpma( )، ايهامytiverb ,ssenesicnoc)، ايجاز (cirotehrلکه بلاغت ( ...کې شمېرل کېږي. suomesylop)، کثيرالمعاني يا ډېر مانيز mynonysيا غبرگ مانيز ( ب (بافت) کې دننـه ښه هرگوره، هغه وييونـه چې استعاري يا مجازې ماناوې ولري، په شعري او ترا پر انځورونو بدلېدلاى شي. مجاز او ډولونـه يې ) بولي، بلکې زموږ evitarugifنـه يوازې په لويديزه ادبي ترمينالوجۍ کې د شعر ژبه انځوريزه ( عربي ادبپوهنې يا فنونو دننـه دننـه په ((علم البلاغت)) کې هم شعر د ژبې اړولې، -د دوديزې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 611 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مجازي)) بڼه بلل شوې ده. د ((مجاز)) غونډنوم يا مقوله بيا ټوليز انځورونـه غيرمستقيمـه يا (( رانغاړي چې تشبيه او په تېره استعاره يې له غورو هغو څخه شمېرل کېږي. کومـه نښه چې د يوه ويي د آرې او انځوريزې يا فيگوراتيفي مانا تر منځ توپير را پر گوته کوي، هم ورته ترم دود دى او عربي انډول يې هم ((قرينـه)). دا دى، دلته د همدغه سکالو ))txetnoc((لري، لاتين يې گڼه ٨(مرسل مجاز او د هغه ادبي اهميت، رڼا په تړاو د استاد اسد غضنفر د يوې وېړې ليکنې ل ) لنډيز وړاندې کېږي : ٤٣٨٩ : اوړل شوې ده، ((د بيان په علم کې هغې نخښې ته چې موږ پوهوي چې کلمـه په مجازي معنی ر قرينـه وايي. البته د کلمې د حقيقي او مجازي معنی ترمنځ بايديوه رابطه وي. داسې نـه شي کېداى چې له يوې کلمې هره مجازي معنی واخلو. په ...(ځناور د جنگ له محاذه راغی) جمله کې د ځناور بې رحمـه بنيادم ځکه ځناور بلل شوى چې د دواړو په خويونو کې شباهتونـه شته... کـه پرځاى غرڅه راوړو، بيا بـه څنگه وي؟ بيا بـه هم فکر کوو چې د غرڅه مجازي معنا منظور ده ځکه د جگړې له محاذونو د راتگ قرينـه مو پام د غرڅه مجازي معنا ته اړوي، خو څرنگه چې د حقيقي او مجازي معنا تر منځ يې رابطه نـه شو موندلاى، نو وايو چې په نوموړې جمله کې د رڅه کلمـه معنی نـه ښندي، بې ځايه راغلې ده. کله چې کلمـه په مجازي معنا استعمالوو، نـه غ يوازې قرينـه، بلکې د حقيقي او مجازي معنی ترمنځ رابطه هم ضروري ده دې ډول رابطې ته د بيان د علم په اصطلاح (علاقه) وايي. ډولونـه شمېرلي دي...)).د مجاز علاقې ډېر ډولونـه لري د بلاغت عالمانو يې تر شلو ډېر د دغو تړاوونو (علاقو)، په بله وينا، د مجاز ډولونـه داسې را لنډولاى شو: ټول و ټوک (کل و جزء) چې يا له ټول څخه ټوک راواخلو، لکه په دې غونډله کې: افغان )٩( (افغانان) څوک ورکولاى نـه شي؛ يا سرچپه يې لکه: ځان (ملا) مې خوږېږي؛ او ځانگړى (عام و خاص) چې يا له خاصه مراد عام وي، لکه: د غره سړى (سړي)، نـه ) ټوليز ٠( سړى (سړي) کېږي؛ يا سرچپه، لکه: جهان (کور، هېواد...) راباندې اور شو؛ ) لوښی او منځپانگه(ظرف و مظروف) چې يا له لوښي (ظرف) څخه منځپانگه (مظروف) ٨( که: اوبه (وياله، نل...) بند کړه؛موخه وي، لکه: وياله بهېږي، يا سرچپه، ل ) علت او معلول چې يا له علته د معلول مانا واخلو، لکه: د يتيم له آهه (ازاره) ځان ژغوره؛ د ٥(
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 711 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ سرچپه ډول لپاره دا انگېرنـه په زړه پورې بېلگه ده، په سخته سيلۍ کې چې څوک شـهيد ادت له کبله ((سيلۍ)) کړشي، وايي: ((څوک شـهيد شوى دى))، موخه دا چې د شـهيد شـه رالوتې ده ، خو له آره سيلۍ د دغې پېښې لامل شوى، ځکه دښمن له داسې کابو نـه گټه اخلي، يانې دلته له معلوله د علت مانا اخېستل شوې، يا علت و معلول سره ادل بدل شوي دي؛ دې ) اړه او اړوند(لازم و ملزوم) چې لازم و ملزوم سره رد و بدل کړشي،لکه په ٤( غونډونو(عبارتونو) کې: گل او خوږ بويي، ورځ و رڼا، شپه او تياره، لمرو پلوشې، اورو تودوخه... ؛ په دې لاندې سروکي کې دواړه اړخه سره غاړه غړۍ شوي دي: سپينې باريکې لېچې تشې گرځومـه بنگړيوالې ترورې زموږ کوڅې ته راشـه تولنوم (مضاف و مضاف اليه)، نور مجازي ډولونـه يا تړاوونـه، لکه: تول و ستاينوم او نوم (صفت و موصوف)، (مشبه و مشبه به)، لږى او ډېرى (اقليت و اکثريت)، اړ و پېچ (تضاد)،ځاى او ځاى نيوى (مکان و مکين) او داسې نور چې د پاسنيو په گډون ډېر يې له د پېړيو پېړيو هستونـه ده. آره د ژبې په اوېجه (قلمرو) اړه لري، هغه هم، يا د عادي ويونکيو ځکه لکه چې څو ځله راغبرگه شوه، د بلې هرې ژبې په څېر زموږ داهم سربېره پردې چې له بېخ و بنسټه د ذهني او انتزاعي ژبنۍ بڼې يوه اړولې، نگېرېدونکې، عيني، په بله وينا، مجازي بڼه جوړه ده. بې شمېره وييونو، ده، يوه غوښنـه برخه يې د مانا له پلوه له دويم ځلي اړولو توکو وييغونډونو او غونډلو د آرو (وضعي) ماناوو ترڅنگه، دويمې (مجازي) ماناوې، هغه هم ډېرى له مجردو ماناوو سره راخپلې کړې او په ورځني کاروني بهيرکې، هرگوره د هغو نورو يونـه، ډېرى توکو هومره نـه، بلکې له اړتياسره سم رامخته کېږي. دوه او څومانيز وي گړنې(محاورې)، څرگندنې (اصطلاگانې) او بيا له وگړني ادب سره گډ توکي، لکه متلونـه، اړونـه (چيستانونـه)، موخۍ (معماوې)... او ور پسې ځانتني فولکلوريکې پنځونې (لنډۍ، ادبي بهيره بيا د -بدلې، غاړې، نارې، سروکي...) يې خو په لا کره اړونو کې راځي. له ليکني ليو فرهنگي ولسونو هومره لا دومره نـه دي ورگډ شوي.پرمختل کنايې، تشبيه، ) تر غونډنومونو لاندې لهrohpatemاو ( )erugifپه لويديځ کې د ( استعارې او يو څو نورو انځورونو پرته، نور مجازي (فيگوراتيف) ډولونـه د ادبپوهنې، نـه د ژبې دکره او غوره سبټايل په بلکې د ژبپوهنې له ټوليو (مقولو) څخه بلل کېږي او
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 811 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ځانگړتياووکې راځي. د ساري په توگه د داسې ورته ځانگړتياوو پر بنسټ انگرېزان دوه ډوله ) سره توپيروي.hsilgnE lamrofni dna lamrofانگرېزي،کره او ناکره انگرېزي ( ل د مجازي ډولونو همغه د دې خبرې د زيات رڼاوي په موخه چې د ژبې او ادب ترمنځ په ټوليز ډو او xodarapټولمنلي انځورونـه په ادب اړه مومي او نور يې په ژبه. د بېلگې په توگه يې (( )) په نومونو دوه ډوله له انگرېزۍ را اخلو. دغه دواړه وييونـه سره هممانيز يا noitcidartnoc(( کولاى شو، خو ړومبنی يې د لږ تر لږه ورته مانيز دي او موږ يې اړ و پېچ (تناقض، تضاد) مانا شعرو ادب نومونپوهنې ته لار موندلې او په ځانگړي ډول د شعر يو ذهني انځور ((نگېر گډون)) يا ((حس آميزي)) ورسره نومول شوى دى، خو له دويم ويي څخه د يوې ژبپوهنيزې په مخ)) ٣نومونې کاراخېستل کېږي، د ساري په ډول امريکايي ژبپوهاند ((لانگندويون (هاري يو ټوټه کاغذ و څښه) غونډله کې ((کاغذ څښل)) (يو پښوييز او مانيز اړوپېچ (تناقض) چاپېريال او قرينې سره ورته ذهني -بولي، خو په شعرو ادب کې دغه هم له يوه ښکلي اوب انځور ((حس آميزي)) جوړولاى شي او په دې توگه ((کونترادېکشن)) هم د ((پرادوکس)) جاج و دريځ راخپلوي. ترمينالوجيک جوليز او اوريز رنگ و خوند -هسې خو په ټوليز ډول، هر راز توکي د خيال په مټ د شعر ژب رامنځته کولاى او له ژنبۍ اوېجې نـه شعري هغې ته لوړتيا موندلاى شي. دا هم د يادونې ده چې له) شعر ډېر خوندروي، کله ناکله د يوه غبرگمانيز ويی، غونډ(فقره، عبارت) او بيا غونډله (جم لکه د استاد پژواک په دې بيت کې د ((پژواک)) په دوه مانيزولو سره: زه پژواک يمـه په غرونو کې لوى شوى دا چې چپ يم، دلته غروکمر نشته دغلته يې په آره لغوي مانا (انگازه) د خپل لنډنوم په کارونـه درست بيت دوه مانيز کړى دى: اخېستل کېږي چې له خپل غرني ټاټوبي څخه لرې اوسېدو ته اړوتلی او عادي ژبنۍ مانا ترې دا اوس يې هغه ساهو ژوند او ازادې غورځې پرځې ارماني؛ خو ده د ((پژواک)) په دويمـه (لغوي) او ((تلازم)) سره له يوې پړې او پېغوره شاعرانـه تېښته مانا له رامنځته کړي ((حسن تعليل)) په څېر په يوه سياسي منځۍ کې ترې ، واکمنو بندېزونو او يا هم يوې کړې او هغه دا چې د کابل ((تنخاگۍ)) ازادي او ورسره ورسره د مبارزې توان بلوسلي دي! - - - ليکوال د خپل آر نامـه په کارونگ او غبرگ مانيزونگ د استاد پژواک هومره نـه، خو لږ تر لږه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 911 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ه د يوه غزل په پاى کې:يوه شعري رنگيني ((تلازم)) رامنځته کړى دى، لک ... وينو نـه زرغون مې بعد له مړينې نـه گل بـه وي پر قبر نښانـه زما شي بـه مې بلبل بيا ((مجاور)) زياره، )؛٥٨وايي بـه د مينې ترانـه زما! (گلوييونـه - - - د يوه څلوريزوالې ويرنې په وروستۍ ټوټه کې: له درانـه خوب سر راهسک کړه گرانې مورې، - له سويسه دې راغلی مسافر زوى!چې پر مـهال د ځنکدن دې يادوه چې، اوس دې قبر ته ولاړ آ ((مجاور)) زوى! )؛٩٤-٩-٩/مزينـه، ٩٥(سوزونـه او سازونـه په زيار زړېږي)) په -په يوه بل پاى بيت (مقطع) کې لنډنوم د اړوند متل ((چې په ناز لوى شي آرې مانا سره غاړه غړۍ کړى دى:وړاندې وروسته کولو سره له چې په ناز لوى شي، په (( زيار)) زړېږي، - زه په زيار زوړ شوم، په ناز زړېږم. )٠(گلکڅونـه همداسې په دغه بله بېلگه کې يو ځانگړى نوم ((دوست)) په غبرگو ماناوو راغلی دى: زړه داغ لکه لاله ولاړ، رپ ،ېترې دوست يچې محفل ته !ها گو ولاړشيار په کومو ستريز همغږيزي لويديز ويناوال هم لږو ډېر ورته چمونـه پر کار اچوي، لکه په مسره يا هره شعري ټوټه کې له ورته او هموتوځو (هممخرجو) غږونو، په تېره واوېلونو کار اخلي چې دوديز ((تجنيس)) او ((شبه شاعرانو کې له دغه پلوه ستر اشتقاق)) هم دغلته څه ناڅه ونډه اخېساى شي؛ په لويديزو ) پوره نوم اېستلی دى.٠٨٣٩ -١٥۱٩الماني شاعر گويتې ( د ستر خوشال په شعر کې په ناځانخبري ډول داسې څرکونـه ډېر تر سترگو کېږي، لکه په دې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 021 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ لاندې بيتو کې (ک، گ، ر، ن،د، ت، ټ): پر جهان د ننگيالي دي دا دوه کاره - کامران شييا بـه وخوري ککرۍ يا بـه درست پښتون له کندهاره تر اټکه - سره يو د ننگ پر کار پټ و اشکار د حـميد په شعر کې هم داسې ډېرې بېلگې موندلاى شو. د(س، ص، ز، ژ، ل) پرله پسېوالی، لکه په دې سربيت (مطلع) کې: خط پر مخ د صنم راغی، کـه سپوږمۍ شوه په هاله کې کـه ژاله شوه په لاله کې...دا يې غاښ په خوله کې زېب کا، گ) پرله پسېوالي سره د يوه (ش) په درېځله راغبرگونـه انځوريزه بڼه -په ورپسې بيت کې له (ک نوره هم پسې ورښکلې کړې ده: دا زما له غمـه شين زړه، پکې خيال د يار د شونډو هسې رنگ زېب و زينت کا، لکه مـی په شنـه پياله کې بيت (مقطع) کې اووريزو(ل، ر)، ستونيزو (ه،ح) او غاښيزو (د، ت) او يا يې هم په يوه پاى غږونو له اړوند انځور سره جوليز راکښون څومره زيات کړى دى: لا هله حميدکر په محبت وو پرښتو چې جوړاوه په ترتيب ورو ورو ر)) -ز-ش-س-ليکوال بيا په ځانخبرې توگه له دې چمـه ښايسته ډېر کار اخېستی دى، لکه ((څ په يوه غزل کې: دا کوڅۍ ستا پر سپن مخ خورې ورې شوې کـه زما پر سباوون تيارې خورې شوې ستا د سترگو د خيال سيورى چې پرې ولوېد پر ورشو مې د ارمان تورې تيارې شوې ستا د برندو کتو ټکه نـه وه، څه وه )؛٨٣ورسره مې چې اسرې خاورې ايرې شوې... (گلوييونـه ه وروستيو دوو کړيو کې د نورو همرنگو خپلواکو او بېوا کو(واوېلو او کنسوننټو) د يوه غزل پ تر څنگ(گ) او(ج) بيا تر گردو يو په زړه پورې کونترست رامنځته کړى دى:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 121 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ زه گناهگار بياهم جوگه د جنت شوى نـه يم کـه سره او تور غبرگ دوزخونـه مې تر شا پرې اېښي و کې، د جنگ و جهل و جنايت جهنمي لمب ! تور سکاره شوي برخليکونـه مې تر شا پرې اېښي مخ)؛١٣(ساندې او سندرې، په يوه نيم ازاد شعر کې يې د غبرگ مانيز ((ډاگ)) او ورسره د رغاونيزو او گړنيزو -ت-(اصطلاحي) ماناوو په ورزياتونـه سر تر پايه دا دوه تمغږونـه او نور څېرمـه يا نژدې هغه (د ز) شعرته يوه خوږغږي او رنگيني وربښي:-ر-څ -س-ن سترگې سترگې له ډېر څاره چې کورډاگی ډاگي راشي نـه وي ډاگ د يار له لورې زړه مې ولگي له ډاگه پاتې بيا پر وچ ډاگ باندې. ها بېوارې تلوسې مې اندېښنې وپاروي بيا بهير جوړ پر مخ د اوښکو گۍ شياسوېلي سلگۍ سل ولولې شي سوې ساندې. د زړه وازدو په سوځون تورې شپې پر ځان روڼې کړم ورته خوشې په اسره کې ورځې هم شي هسې تېرې بيرته لاس تر زنې لاندې. د مينې ځوانۍ ژونده، نن سبا کې څنگه تېر شوې؟ بېلتانـه و ځبولې، پردېسيو تاند لباند کړې، باندې! نـهيليو لاندې ز) ٩۱-٥-٢٩/ سويس ٣۱ -۱۱(گلکڅونـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 221 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ تر ((پلوشين نارنجيستان)) سرليک لاندې يې په يوه ازاده بېلگه کې په پوره ارادي توگه ډېر ږ)اچولی دى:-ژ -ز –ر –چ –ځ) او بيا پر (ج -څ -س -ښ-زور پر (ش د اسمانڅکو دنگو غرونو سپين واورين ستونځونـه، و تاند ښېراز شينيلي،د غاړو مورگو او ورشو د گلکڅونو غځېدلې لړۍ... د سرو رېديو، سرو باميو ناپاى بريدې دښتې -دا دزرتشت د اورتونونو څلي - او د شينکو شينکو رودونو جادوگرې نغمې... واړه ښکېللې د تيارو طلسم. * نور د سپېدو هېندارې تشې برېښي انځور د سباوون د پلوشين نارنجيستان له او د اسمان شنې لاژوردي موسکاوې نورې لښېږي د تيارو د تور ښامار کومي ته. * برېښنا د شنډو گورو وريځو گوگل نـه څيروي چې د باران هېر کړى نوم يې وکښي بيا د زړه پر دړه... او د باور د ښېرازيو پيغام وبوږنوي د گلباغچو د نـهيلۍ خوبونـه. * اوس بـه والا ستړې ستومانې جوپې،د زغم تالا -د لمر تر ښار- د مرگاني چوپې چوپتيا تور واټنونـه څنگه و نغاړي نور او د دې ځمکې د نتلو دوزخيانو د ناپايو اورو وينو په سرو کښلې کيسې... څوک د رحمت پرښتې چېرې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 321 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د بې نيازه ټولواکمن تر غوږه ورسوي! )؛ ٥٠-٨٠(نوې پېړۍ او نوې زرۍ او خاطر په يوه سربيت کې نرم تالوييز غږونـه ((ک،گ، ږ)) سره څومره په خوند پېيلي دي: هسې راته گورې، لکه نـه چې راته گورې نېغ مې له زړگي وځي کاږه چې راته گورې؛ په پاى کې د زبير حسرت ديوه غزل سربيتونـه راخلو چې د (ځ، ز، خ او زورکي) په راغبرگولو ښکلی کړى، خو کـه د ده د شمال ختيز والو پرځاى يې د نورو درو گونو گړدودي سره يې نور هم ډلو کوم استازى، لکه کاکړ، غلجی يا خټک يې واوروي، يا ترنمي او يا هم سندريز کاندې، له ښکلاسره بـه يې راکښون هم غاړه غړۍ شي: زه نـه جاروځم، چې جاروځم نو خپل مخ ته وځم هر اړخ ته وځم اواره گرد يم، ځم وځم، چې زه هره ورځ وايم چې نن بـه لږ د وخته وځم وخت سره څه وکړمـه، هره ورځ ناوخته وځم... ز). ٣٢٢٠گڼه ٥٩(ليکوال، ښايي، د نورو تېرمـهالو او وسمـهالو په شعرو کې چې له پښتو پانگې يې زيات کار اخېستی وې هسې برابرۍ يېبره بـه وي!وي، هم دلته او هلته خال خال ورته همغږۍ وموندل شي، خو د ي بېلگې يې ذ هني انځورونـه او تېرمـهالې(وگړنۍ او کلاسيکې) زموږ په کلاسيک او دوديز شعر کې ډېر زور پر عيني (محسوسو) انځورونو اچول شوى، پر وړاندې يې ذهني (مانيز، مجرد) هغه او بيا سېمبولونـه او اسطورې له نشته برابر دي. په منځني س) يوازېنی شاعر وي چې يو څه زياته گټه يې ترې ٥١٩٩-٤٨٩٩کې ښايي، شيدا (ادبي پېر س) سره له دې چې په پښتو کې د هندي سبک بنسټوال او بيا ٣٥٩٩-٨٣٢٩اخېستې ده. حميد ( ((موشگاف)) گڼل شوى ، له دومره ښندې کار نـه دى اخېستی، کـه نـه، د پارسي شاعر هلالي د کې يې له دغه پلوه خپله وړتيا پوره ازمايلې، تر دې چې يو راز ((نوى شاه و گدا کيسې په ژباړنـه پنځون))، يا په پارسي نومونـه ((بازسرايي)) بلل کېداى شي، په تېره د ((درياى خون)) پر ((دوينو اباسين)) اړونـه (سېمبولايزونـه)؛ دلته يې هم د هماغو لومړيو درو بيتو پر وړاندېينـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 421 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ين د همده په نامـه د دېوان په سرکې راپېژندلي او ډېرو همداسې بسنـه کوو چې استاد رښت انگېرلي دي: شعر نـه دى دا خوناب د زخمي زړه دي يا وتلی دستي دم له خولې د مړه دى يا له ښاره د حيرت وتلی فوج دى يا د وينو اباسين وهلی موج دى يا نعره د نيم بسمل مرغه ې ده دهيا مجنون ته معما ښکلې ليلې د دې لامل او لاسوند چې حميد ولې په خپله آره پنځونـه کې دومره ژور نـه دى تللی، ښايي دا وي چې نـه يې غوښتل، د شيداپه څېر، پښتو د هندي سبک د بېخرته پرسنايزېشن بلهاري کاندې او له ورته نيوکې ((... په وحشي الفاظو ده کړ ويران شعر)) سره مخامخ شي! انځور سره داسې توپيرېږي چې اړوندتوکي يې نگېرېد ونکي(محسوس، د عيني او ذهني ملموس) وي، د ساري په ډول کـه سترگې له بادام سره تشبيه کېږي، نو دواړه توکه يااړخه (مشبه او مشبه به) يې، نگېروړ (محسوس) دي. همداسې استعاره هم درون واخله چې مستعار له او کي دي، لکه د شيدا په دې شعر کې:مستعار منـه دواړه اړخه يې نگېرېدون د غنچې د رباط ور په واکېدو دى قافله د رنگ و بوى درومي سبا شو دلته (غونچه) د مشبه په توگه هم يو عيني څيز دى او (رباط) د مشبه بـه په توگه هم. پر وړاندې ني يا يې په دې بل تشبيهي اضافي تړنگ (قافله د رنگ و بوى) کې بيا، کـه دواړه اړخه عي محسوس هم دي، خو مشبه (رنگ و بوى) له پرسونېفېکېشن (تشخيص) سره مجرده بڼه راخپله کړې، نو ټول انځور ورسره له عينيته، ذهنيت ته ور اوښتی دى، په بله وينا، يو ذهني انځور ځنې جوړ شوى دى. دغه شاعر په دغه بل بيت کې لاپسې ژور تللی دى: نـه ږدم بار لکه شبنم پر دوش د گلو –مان ته د آفتاب په کمند نـه خېژم اس دغلته په لومړۍ مسره کې (( کمند)) يو سېمبول دى، ځکه خپل مستعار له (وړانگې) يې له لاس ورکړى او (شبنم) او (گلو) ته يې هم له (شخيصت) ورکولو سره تشبيهي، په بله وينا، استعاري انځور ذهني کړى دى.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 521 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ې ((بېلتون)) ديوه مستعارله په توگه نانگېرېدونکی يا مجرد دى، خو په په دې لاندې لنډۍ ک مستعار منـه (شخص) ورسره نگېرېدونکی يا عيني راغلی او هغه هم يو وار په لومړۍ او بيا په دويمـه مسره کې، خو سره له دې د دود له مخې دواړه استعاري انځورونـه ذهني او هال داى شي:) بلل کېnoitacifinosrep(تشخيص بېلتون پر تنگه کوڅه راغی ما وېل سلام دى، ده وېل کوردې ورانومـه دا بله بېلگه تر هغې هم تېرى کوي: داسې دې مخ په سالو پټ کړ لکه چې شپه پر ورځ خواره کړي تور جالونـه لکه ) له خوا د دې راوړې لنډۍ په دويمـه مسره ((٩٠څنگه چې داغلې سلمـی شاهين (د پښتو ټپې چه شپه ورځ باندې خور کړي تور جالونـه)) کې د فارغ بخاري پښوييز (گرامري) سمون (خورپرخواره بدلون) سکته رامنځته کوله، نو ما يې پورتنۍ بڼه آره وانگېرله! ټپيزه)) رغول شوې ده:←او له دغې بلې ورته ټپې څخه بيا (( پرما دېره د غم جوپه ده، څه د ويرونو شړشپه ده، وله مې دا سوې ټپه ده...پرخ نن مې پر چولي بيابان شپه ده، د جاج کلا، د غم بنگلې بـه جوړومـه! )٥٩٨(اند و واند په هره توگه نن سباکره کتونکي د يوه شعر په ((هنري)) ارزونـه کې تر عيني انځورونو، ذهني ه نوي غزل او په تېره تېره نوي انځورونـه او بيا سېمبولونـه، هغه هم نوي نوي ډېر ټاکنده بولي. پ (ازاد) او سپين شعر کې د دوو ذهني انځورونو ((تشخيص يا تجسيم شخصيت -))کارونگ همزمان د ډېرو وييونو سېمبوليزونې (noitamina)) او ((انطاق noitacifinosrep ) ته لياره هواروي.noitaz obmys il ولېزم، او ان مېجيک ريالېزم مو ښه ترا د دې لپاره چې په ننني شعر کې نوى دود شوى سېمب پېژندلی اوسي، د استاد غضنفر له يادې شوې ارزونې(د جلان جادوگر هنر) څخه د ايما جېزم په تړاو دا په زړه پورې خبرې راخلو: ((په شلمـه پېړۍ کې د شاعر يوه مشـهوره نظريه ايماژېزم نومېږي. د دې مکتب پيروان وايي چې دى. خو نور اکثره ادبپوهان وايي چې کـه تصوير ماناوې وښندي، خو يو د شعر مقصد تصوير
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 621 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ نيم ځل بيا داسې نـه وي، تصوير يوازې د تصوير لپاره وي. دواړه مثالونـه: د خپل ارمان غوندې يم، وړاندې ځمـه شاته راشم د جگ غره کاڼی شوم چې وخوځم، بېدياته راشم موږ خوشاله يو چې مخ پر وړاندې روان يو، مگر مرگ دلته د ژوند يوه ژوره تجربه او مانا وينو. ته د نژدې کېدو او د ژوند د ختمېدو په بيه. او دابيت بيا يرف اصوير دى: د شپې په توربخملو اننگو کې راته خاندي د گورو غرو په منځ کې د ځنگل غوندې جانان ندې پټه خوله ده. په دغه بيت مو سترگوته يوه منظره دروي، خو دامنظره د گونگ بنيادم غو همدې بيت کې يوه بله ستونزه چې د تصويرگر جلان په ځينو نورو بيتونو کې يې هم وينو، ليدلاى شو. دلته د تصويرونو بيروبار او د بيروبار په وجه د تصويرونو تتېدا وينو. د شپې تور ې جانان بل انځور بخمل اننگي يو انځور دى، د گورو غرونو منځ بله منظره ده او د ځنگل غوند دى. شپه چې اننگي لري، نو داخو پرسنفکېشن(يو ډول استعاره) دى يعنې شپه بنيادم ته ورته شوې ده. نو د يوه بنيادم په اننگو کې د بل بنيادم(جانان) وجود څنگه سترگوته ودروو؟ بيا په بايد تصور توره شپه کې خندا څنگه ووينو؟ او جانان چې د ځنگل غوندې شي، نو څنگه يې کړو؟ له نوښت سره ډېرې مينې، کـه د ده شعرته کمالونـه وربخښلي، يو نيم ځاى يې ستونزې هم ورپيدا کړې دي. دى چې پر ابتکار ورک مين دى، ممکن هغه کلمې توجه ډېره جلب کړې چې تر دا اوسه پورې نورو شاعرانو نـه دي کارولې. دا نوې کلمې هم کله کله د ده په شعر کې مشکل پي کوي. ده ويلي دي چې: نن بـه دې جلانـه غرنی خوي رومانتيک کړه په دې مسره کې د رومانتيک کلمـه له دې کبله نـه چې نوې ده، بلکې په دې خاطر چې مانا نـه ښندي، ښه نـه لگېږي د بېلگې په توگه کله چې د ستر خوشال په (که زه نـه واى، که تا به ځان لره بلل څوک...) بيت کې بل ((تا بـه ځان لره)) پر((عشق بـه تا لره)) و اړاوه، اړوند انځور يې يو څه ور ((ذهني)) کړ او شاعر ورسره ورسره يې ((اخلاقي)) هم! دا دى، دلته له همدغه پلوه لومړى له دېواني (کلاسيک) پېره، هغه هم يوازې د حميد د دې يوه بيت په وړاندېينـه بسنـه کوو: هيد کړځکه ما د عشق په توره ځان ش
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 721 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ چې مې نـه رسي د صبر پر کفن لاس وسمـهالې(پښېليزې،ازادې، سپينې) شعري بېلگې په نوي پېرکې د داسې(( ذهني)) انځورونو او سېمبولونو کارونگ د شلمې زېږدي پېړۍ له فرهنگي غورځنگ او ورپسې د -درېيمې لسيزې سره د ((خدايي خدمتگار)) سياسي راپيلېږي. هماغسې ) له ((ولسي ادبي جرگې)) سره ٢٣١٩ -۱١٣٩(صنوبرحسين مومندکاکاجي چې مولوي احمد د نومـهالي هنري نثر يا ((ناپېيلي شعر)) بنسټ اېښی، کاکاجي هم پر خپل وار د يوه رښتيني، هنري او ورسره ورسره ژمن شعر پيلامـه رانښلولې او په خورا ښکلو څنگه غاړه غړۍ کړي ې غبرگ ارمانونـه سرهمخبېلگوسره يې په پوره ارادي توگه دا راښوولې چ او ونغاړي را ونغاړي، لکه د کاکاجي د يوه غزليز شاهکار چې پر لاس راغلی څو بيته يې له )) دا بله بېلگه:١۱٠له ((فرهنگ زبان و ادبيات پښتو مخه وړاندې شول او يايې راشـه اخر وخت دى، دم کرم وکړه دوه سلگۍ مې که تا وته ايسارې دي که تا خو صنوبره هېڅ غزل نـه وې دا خو د کامل او حمزه چارې دي وايي: استاد حمزه او بيايې د ورپسې پښت له کيڼو او ښيو پليونو او په سرسرکې ستا په تبسم يې حوصله وکړه اوښکو بوږنېدلو مې شېبه وکړه... . الحق امين، ايوب صابر، او بيا غني خان، طوفان،اجمل خټک، سيف الرحمان سليم،امين سلطان صابر، قلندر مومند، رسا، کامل، مفتون، مجذوب، اسير، لياقت سوز، رؤوف زاهد، اعظم، اياز داودزى، وهمي، قمر راهي، قمر انديش، قمر نړيوال، قمر طايزى، پير گوهر، ډاکتر اسرار، سايل، اکبر سيال... . ختيا او پراختيا موندلې، نو گڼې بېلگې يې او دا چې په وسمـهال پېرکې يې پرله پسې پرم ښکلاييز پلوه د اوسني -وړاندې کوو، هغه هم په دې موخه چې کره کتونکي يې له هنري يا ژب پښتو شعر او شاعرانو د ارزونې، پرتلنې او بيا ډلبندۍ لپاره ښه ترا پر کار واچولاى شي: څاڅکی څاڅکی لکه ستوري د سپوږمۍ له جامـه څاڅم -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 821 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ رخه پرخه پر گلونو د اسمان له بامـه څاڅمپ د څو تنو پرهرژلو وينـه نـه يم چې تويېږم )،٢١د زخمي زخمي ماحول له اندام اندامـه څاڅم...(گلوييونـه - - - ږدمـه سره گلان د لمر په څڼو کې - نـه ټومبم ځوزان د لمر په څڼو کې ستا ښايست کې ورک شوم، لکه ورک چې شي )،٣١لمر په څڼو کې...(هماغه ستوري د اسمان د - - - په نمنځ سربه د مزدک سپېڅلي لمر ږدم - چې تابوت د شپې پر ولو د سحر ږدم چې د برم د نيلي سوې مې، سوبې ښکل کړې )،٤٠له ښاڅ ځکه بـه د مينې تاج پر سر ږدم...( د مرجانونو څانگې - - - درېغه، کـه د لمر د الماسونو څانگې ماتې شي - بـه ورسره د سهارونو څانگې ماتې شيسم خداى مکړه، د شپې د بوږنوړو تورتمو په لاس )،٨٣نورې د سپېدو د سپېدارونو څانگې ماتې شي... (هماغه - - - له ورېښمينو کرشمو دې، د وفا خيالونـه اوبم - له مالگينو مکېزونو، همدا ستا خيالونـه اوبم روچې وږمې دې زيريگرې شي د گلبدن د عط )،۱٣له ښکالو دې د راتللو، د ښکلا خيالونـه اوبم... (هماغه - - - واورين فصل يې په رگوکې پرنډه کړې د ژوند وينـه - لا مې پاتې ده کيسه، د اور و وينو په کابل کې... د تعميد غسل مې مينې ته، د زړه په وينـه ورکړ ،)٩٣دا چې کړي مې دوه ارمانـه، غځونې په غزل کې (هماغه - - - کـه مې توى د ورځې وينې، شوې په کومي د ماښام کې -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 921 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ شپه مې څاڅي لکه شمـه، د سپېدو سهار په جام کې څه خوږې خوږې شېبې مې، شوې د مينې شـهيدانې )،٣٥-٤٥دا د چا قاتل په لاس مې، ورک اغاز شو په انجام کې...(هماغه - - - - - - ا مخسورىچې مې بلهارو وينو نـه کړ نن سب - دا يې له سرو د مرجانونو بهيرونـه ترهي د ښکلا ښار مې د اور وينو په کفن کې نغښتی )،٣٣نن مې د مينې له غزل کـه گلوييونـه ترهي...(ساندې او سندرې - - - پرېږده چې هېلمند مې تر هامون د سيستان ورسي - زيم ته مې ريښې د جلوهلي بيابان ورسي و وچو غوړگو مېزېرى د زرغا د خوبول بياهم تر پيلغوږي شين څادري اسمان ورسي دښتې دښتې کړيکې او دا غرونـه غرونـه کوکې بـه هرگوره، دربار ته د زرتشت سپين تومان ورسي... (ناچاپ)، - - - درته د سرو سترگو توخمونـه کرم د ناز په پښو کې دې گلونـه کرم په رڼوبيو کې د ماتو اينو توپانونـه کرم... (ناچاپ)؛د چوپتيا زړه کې .نو کـه تر هرڅه له مخه يوازې د ((هنري ارمان)) له گوټپېره وکتل شي، بيا نو رحمت شاه سايل په دې لاندې شاهکار سره تر ټولو تېرمـهالو او وسمـهالو ميدان وړى دى.که په سرچپه ډول، د د يوه ژمن شاعر په توگه ((ټولنيزارمان)) له اړخه وځيرل شي، دا باور راپخوي چې له آره يې غوښتي دي، يو پيغام تر دې بريده ښکلی او سينگار کاندې او په همداسې شاعرانـه کوډو يې په وروستۍ کړۍکې راونغاړي: چې په خندا ورته د خوږ زړه پرهارونـه نـه شي چېرې دې هم ستا د ښايست غوټۍ گلونـه نـه شي وړې مې د روح جنازه چېرې د خندا پر اوږو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 031 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ وينو سره دې چې شينکي شينکي خالونـه نـه شيپه د نظر غشي مې پر زړه باندې په پام وروه چېرې زخمي پکې دا ستا نازک يادونـه نـه شي ويده دنيا يه د سايل قلمـه مـه لړزوه، د فريادي اوښکو مات ستوري تندرونـه نـه شي! (د ن. تکل په مرسته)؛ - - - ان پلوريڅه ښکلی سوداگر دى، څومره ښکلی بار - يو آس د سپينو وريځو،دى د وريځو گلان پلوري د ستورو په تېشو يې، جوړې کړې ورته څڼې نن دلته په دې چم کې، يو کافر دى بوتان پلوري... (ننگيال، سمسور اوبپاڼه)، - - - يو باد را لگېدلی، ما له ځانـه سره وړي - د زړه آس مې له باره دارمانـه سره وړي ښ يرغل دى، زموږ کلي ته راغلید شپو پر او گلونـه او باغونـه، له باغوانـه سره وړي... (ننگيال، لېمـه اوومـه گڼه)؛ - - - د غوږو کچکول مې واچوه پر غاړه، - درسته ورځ مې کړله تېره پر ولاړه... ماوېل خير بـه پکې ترنگ د رباب راوړم، چا ويل کډه د رباب خو پرون ولاړه!(محمدآصف صميم)؛ - - - جوړ د سهارونو مو پرهر نـه دى - لمر د وينو ژى دى، لا خو لمر نـه دى اوښکې مو ولې ولې روانې دي )،٤۱پېغلو منگي مـه راوړئ گودرنـه دى...(کاروان،چنار خبرې کوي - - - نظر يې لوندپه اوښکو لاس يوسي -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 131 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د زړه له غره نـه مې الماس يوسي عشق راته رام کړ د شعرونو سيمرغ )؛٨٥٠ه اسمانونو نـه مې پاس يوسي... (کاروان، هماغه ل - - - ترهغې بـه راته گورې ، په شرنگا کې بـه دې ساتم - دا يو خبر پر ياد لره، زنځيره چې رالوېږې لږ وار وکړه د خپل بابا، شلخی درنـه راکوز کړم بيا خير زموږ د ړنگې، کوټې تيره چې رالوېږې گوگل کې دې خپل ځاى کړمد اوښکو پر لار راشـه، چې له سترگو د خواږه جانان، تصويره چې رالوېږي موږ خپله رڼا ورځې، دې کوڅو کې په تيندک ځو نو خير دى پکې وخت، ناوخت فقيره چې رالوېږې پردي پردي سرونـه، دې شينکۍ لمن کې گرځي، همدغه ورځې شپې دي، يه پاميره چې رالوېږي! (اجمل اند، څپوکې انځورونـه)؛ - - - اندېښنـه د يوې ونې پر سر نشته اندېښنـه د يوه باغ د رژېدو ده کـه يوه چينـه ړنده شي باک يې نشته د تمام کلي وياله پر وچېدو ده. )؛٣٣(کاوون توفاني، د باد په کنډوالو کې - - - کله نا کله چې سپرلی زموږ پر چم راشي - ځرى د سپينو هېږو شاته پسې سم راشي اڼکي په سندرو بـه مې سامينځلهد تور ر اوس سهارونـه تته ژبه پر تورتم راشي... گڼه)؛٢٩(پيوند، لېمـه - - - يو غمـی د سيند په تل کې رانـه ورک شو -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 231 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ نـه پوهېږم په څه چل کې رانـه ورک شو اننگو کې دې زما د کتو فصل ټوکېدلی وو، په گل کې رانـه ورک شو...(علم گل سحر، پاس سپوږمۍ)؛ - - - ډيوه گۍ مو د فکرونو دي ځلاندې - نوى نسل يو، لرو ارادې تاندې موږ برجونـه د وحشت د کلا مات کړل )؛۱٨موږ پوره کړې د شيطان د مرگي ساندې...(اکبر، د گوتو خاپي - - - د غوټۍ وينې پرتې دي پر گلونو - اوښکې توى کړې پرې د پېغلو وربلونو ړيډېرې مينې ارمانونـه خاورې ک دې بدرنگو او ترخو ترخو کلونو...(زړه سواند)، - - - موږ خو لارې ورته څارو، پېغلې بيا ورته رانغلې مات بنگړي او مات منگي ترې، پر گودر دي پاتې شوي خدايزده کومې ښاپېرۍ به، په پلو کې وي وروړي د کابل د اوښکو څاڅکي، پر خيبر دي پاتې شوي )؛ ١٣وينې؟ (زړه سواند، وينې پر گلاب - - - راځي کارغان سُر د غزل مې په چغار وژني - په شاعر زړه کې مې نغمـه نغمـه بهار وژني پر موږ يې نـه لورېږي شونډې د ښکلا چې گل شي رقيب تورمخی د ښايست د خندا وار وژني...(سيداسداله اسد)؛ - - - هېنداره د يادگار مې ماتېده چې ته راتلې - ن ږلۍ راورېده چې ته راتلېله شنـه اسما د ستورو په کاروان کې چې ناڅاپه منځته راغلې کـه څوک نـه وايي، کـه وايي - حقيقت بـه بر ملا يي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 331 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ دغه چا مسلمان کړى چې اوس موږ ته اسلام ښايي دا چې اوسي په وجود کې گڼه)؛٠٩دا زموږ په مټو پايي...(مجيد قرار، لېمـه تور تمبو کېد گل درو موسم ته وايه چې په - د پښتونخوا د غرونو زرکې، انتظار کوي څوک شته چې دا پيغام ،د امن تر سفيره يوسي په وينو سرې خولې ماشومان، درته ازار کوي(اکبر سيال)؛ - - - له موږ بېوسو نـه د عمر منزلونـه تښتي - څه ټوکه شوې چې له هر يوه نـه پلونـه تښتي شپو نـه د نازنين خوب انځورونـه د کابل له لکه د پېغلې له کمڅو نـه سره گلونـه تښتي(لال پاچا ازمون)، - - - دا سرينده تږې ښکارېږي، خپله ټنډه ژاړي - بې بندوباره سيند ته گوري، خپله ونډه ژاړي ستونی يې لوند په نغمو نـه کړ، يکه زار هم چېرې د دېوال سيورې ته له نورونـه، پرڅنډه ژاړي... )؛٣هېره کړمـه ( هماغه، څنگه دې - - - له اسوېلو سره مې لوبې کوم - د زړه زخمونو سره مې لوبې کوم په ماتو ماتو سپينو اوښکو اشنا )؛٨وړو سلگوسره مې لوبې کوم...(نظيف تکل، شبنم پر پاڼه - - - روح کې مې ناڅي يو غزل چايې ښکالو وړې ده - گوندې اشنا مې رخه بيا په ترانو وړې ده ې رښتيا شول د کوثر د فوارو خوبونـهکه م د کوم سراب هيلې مې تنده په اسرو وړې ده... )؛٨١(سعدالله ميوند، د ساهو ياد
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 431 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ بيا د اجل غشی له کمان نـه وتی - لکه ((ننگيال)) زړه له ((امان)) نـه وتی بدۍ ته هومره چمتو شوى مرگی )؛٠٣ماغهڅومره چې ژوند نن له احسان نـه وتی...(برکت اله کمين،ه - - - د ښايست د پسرلي له شنـه بهيره - د نرگسو د گلابو جنازې ځي ميکدې، هنر کدې يې ړنگې بنگې )؛۱٨د شاعر او د و جنازې ځي...(عبدالله پيکار، هماغه - - - څو منزل مو د سيلۍ په وزرو تلل وي - تيندکونو سره مل بـه سرښندل وي نشتر کړي دا ورېښمينـه غېږ د يار اغيار )؛٣٩٩راته څوبه د گلڅانگو ماتېدل وي...(ظفر اهتمام، هماغه - - - د گلاب ښار ته مې پر سردي د لمبو پگړۍ - وخت يې له سر نـه کوزې کړې د وږمو پگړۍ غېږه ورکړې د لمبو غېږې ته هرې کوڅې گڼه)؛۱د هر کنډر پر دېوال تاو دي د لوگو پگړۍ...(عارف خزان،لېمـه - - - ...چاړه پر لاس چې له غوسې نـه توروشين گرځمـه- زه د رقيب پر شونډو ژبې ته ښېرې لټوم تورمانـه ستا د پښتنو پر بڼ يې اور پورې کړ گڼه)؛٩/٤خو ستا غزل يم چې مړ نـه يم لا ايرې لټوم(اجمل تورمان، شمشاد - - - درېغه چې داستا د اننگو خوله هم زه واى لونو پر سرونوپرخې ته چې گورم، د گ مات پر ما نظر کړه چې سپېر سترگي هک اريان شي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 531 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ دود مې کړه د خپلو محلونو پر سرونو...(خاطر اپريدى) يو خاموش پيغام مې مات کړل - د اوږدو خيالو لاړونـه تر غوږونو يې را تېر کړل څو اشنا غوندې ږغونـه خوبولې سترگې موږم يو نغمـه مې تر غوږ کېږي ې ناڅيپه رگوکې وين گڼه)؛ ۱د زړه مراندې مې شرنگېږي...باري، جهاني، لېمـه - - - لاس مې نـه رسي د هيلو گرېوانـه ته - د جگ شاخ مېوه مې تور مردار کارغان خوري )،٠٣(نجيبه سارا بياباني جونگړه - - - که تا چې زما پر لاره د قدم لمنـه ونيوه په پاکه مينـه ستا صنم لمنـه ونيوه مام ې چې دا مړې هيلې ژوندۍ په تلوسو کړلېاوس د )؛٩٣٩تېرو خاطرو ته مې د زغم لمنـه ونيوه...(هماغه - - - چې په گوگل کې مې رازونـه ژاړي - د نم پرځاى سترگې رودونـه ژاړي دغه ناسور گوزار د تورې نـه دى )؛٣٤زما پر زړه د خولې زخمونـه ژاړي...(صفيه صديقي، نالوستی کتاب - - - ..شپې د ارام نرم لاس . - پر هر يو سر راکښلی د ورځې شور و غوغا پر چوپتيا ځان سپارلی... ***
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 631 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ خو د اسمان ماشومان دغه څير سترگي ستوري شرم و حيا نـه لري )؛٤٣٩-٩٣٩موږ ته بيا هم راگوري (اکبر برى، مساپر، - - - ماښامـه پورې شپه ده، تر سهاره پورې شپه ده - ن زموږ له کلي نـه، تر ښاره پورې شپه دهدا ن د مينې د سندرو، يوه بله نغمـه مړه شوه د وير د غمرازۍ مو تر ستاره پورې شپه ده...(داود وفا، لېمـه درېيمـه گڼه)؛ - - - ولاړم ټپه شومـه د طور له سره - زه د موسی له زړه نـه ووتمـه رسا مې ستا په زړه کې ځاى ونيوه نـه ووتمـه(حبيب نثار، څانگې څانگې ارغوان)؛ چې د دنيا له زړه - - - راځه والوځو جوړه د اسمانونو غېږ ته - د ستورو پړک ته د سپوږمۍ د ماښامونو غېږ ته د مينې بڼ ته بـه کړو ستوري په لمن کې راټول ورنـه بـه جوړ کاندو امېل د گرېوانونو غېږ ته... (رحيمـه پښتونجار، سمسور اوبپاڼه)؛ - - - چې يې خيال وو پاس له هسکه د لمر سيورى شو - چې پالل يې سپين ستوري اخر ستورى شو چې په مينـه مـهذب وو، چې د گلو پر مذهب وو )؛٣٣٠هر گل پرخه پرخه خپور د گل همزولی شو(وهاب بريال، هماغه - - - ستا د راتلو په انتظار يمـه لا - د خيال خوبونـه مې شړلي نـه دي انتظار گردونـهما د بڼو د په تړمو اوښکو لا مينځلي نـه دي(ذبيح اله حسن، بهير، دوتنـه)؛
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 731 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ - - - ترنگ بـه شم د ((سور)) او د ((تارو)) مراندې بـه ونيسم - زه هغه غزل يم چې د زړو مراندې بـه ونيسم څو کـه مې اشنا ستا د بڼو رقيبان پرې نـه ږدي ...باد بـه شمـه باد، ستا د کوڅو مراندې بـه ونيسم گڼه)؛١(ببرک مياخېل، هيله - - - ستا د ستم کيسې کومـه ځمـه - خاورې پر سرباندې شيندمـه ځمـه د زړه په شاړو کروند کې اشنا د عشق دانې هسې کرمـه ځمـه...(قسيم ابرون، هماغه)؛ - - - لکه يو ستورى له اسمان پرېوتم - جانانـه غېږ کې دې ارزان پرېوتم پر سر لکه شبنم د سرو گلونو اوښکه پر سر د هر گرېوان پرېوتم... (نغمـه، هماغه)؛ - - - د مينې لاروى يمـه، صنم ته مې وربولي - دا داسې بتکده ده، چې حرم ته مې وربولي دا زړه راسره رخه، لري ځکه خو يارانو چې چېرته مينـه نـه وي، هغه چم ته مې وربولي...(بازمحمد عابد، هماغه)؛ - - - بـه څنگه شي رخسار د نظر گردجن - موږه په اوښکو مينځو لار د نظر د عشق د خداى عذاب کې راغلې اخر شېخه چې ودې ويشته ښار د نظر...(صديق بدر، هماغه)؛ - - - راشـه چې اشنا غزل غزل دې کړم، ټپه دې کړم - راشـه د وختونو د سپرلي خوږه وږمـه دې کړم جوړ کړم راشـه، د سپوږمۍ له پلوشو درته امېل
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 831 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ راشـه چې د حسن د ښکلا بله ډيوه دې کړم... گڼه)؛٩٩(امان الله نصرت، هيله - - - د شب پرستو (شپې پالو) سپکاوى په سهارونو کوو - موږ د منصور مريان مينـه په دارونو کوو بيا بـه خرڅ شوى يوسف بيرته خپل کنعان ته راشي (خانزمان کاکړ، هماغه)؛بيا ترې تعبير بـه د وحشي وحشي خوبونو کوو... - - - د ژوند په رنگينو کې، د ښکلا په اينـه کې - بند کړى په جادو يمـه، يوچا په اينـه کې د مينې روايته، دې نـه نور بـه لا څه سپک شې گڼه)؛٩٠مين درته هم گوري، د دنيا په اينـه کې...(عبدالهادي حيران، ښکلا - - - ښام شوستا دمخ ډيوه چا پو کړه چې ما - ستورو وژړل دا لمر ولې بدنام شو د سرو وينو پر لار راغلم ستا درشل ته گڼه)؛ ٣چې پر پلونو مې راشين دا لاله فام شو...(کريمـه رسولي، هيله، - - - دلته د گلو ښايست هم، په بدرنگيو اخلي - دلته همېش پسرلي هم ، په بيرته تللو ستايي ينـه نـه ښکارېږيدلته په زړو کې تش کينـه ده، م دلته له ورايه يو او بل. په بدو کړلو ستايي... (مينـه صابر وردگ)؛ - - - د ښکلا هسک نـه شـه رابر جانانـه - پر ما را وغوړېږه لمر جانانـه زما د ذهن او د خيال پر پاڼه گڼه) ٥د انځورگر زړگي منظر جانانـه... (منقاد رودوال، هيله، - - - رباب کې راولم د ژوند مړاوې سندره مې - د ويښو شپو کيسه د عشق کتاب کې راولم
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 931 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ دا سر ربه ! مات شوى، خو ټيټ شوى چاته نـه دى گڼه)؛٩خو که تا ته يې پېنځه وخته محراب کې راولم...(اسمعيل يون، هيله - - - پياله د وصل ومونده لېوني - څيرې د راز کړله پرده لېوني عشقه تنـهاپر تايې راوړ ايمان ته نـه شول پر سجده لېوني...(محمد حسن حقيار هماغه)؛بل چا - - - چې له نازه بـه کږې وې د تنکو گلونو څانگې - په نڅا ورته راتللې بـه د لمر زرينې وړانگې د سهر نسيم په مينـه په ورو ورو بـه تخنولې گڼه)؛ ٨بلبلانو په سندرو ترانو راپاڅولې...(گل مکۍ بازيدخېل، لېمـه - - - مې وروستۍ هيله شـه، مينـه مې شـه ته پر زړه راننوځه، وينـه مې شـه يا مې د ستورو ټال کې و زنگوه يا ژوند ته شپه جوړه کړه، مړينـه مې شـه(محب سپين غر، هماغه)؛ - - - نن خو يوه پېښه عجيبه وکړه - پاتې شـه په سترگو کې مې شپه وکړه راشـه او ټول عمر پکې واړوه )؛پاڼهد بيرته تلو توبه وکړه...(اجمل اټک، سمسورخيال نـه مې (دې!) - - - نن مې ښايسته جانان د سرو گلو پېرلو ته ځي - د زړه قاتله د زړگوټو قتلولوته ځي څومره زما غوندې بېوسه بـه ورگوري اوتر د سيند څپه ده د بېوزلو قتلولو ته ځي...(عبدالهادي هادي، هماغه)؛ - - - ه،پر سيند د شباب پرېوتمـه_ زه چې تخليق شوم په يوه څپه لکه ماڼۍ د حباب پرېوتمـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 041 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د ژوند تيارو کې يې نژدې ملگرى زه گڼلم خو پر سهر له سترگو زه لکه خواب پرېوتمـه...(مصطفی سالک، هماغه)، څوک بتکده ودانوي، چا جوماتونـه جوړ کړه - دلته خو نشته داسې خلک، چې يې زړونـه جوړ کړه ته مې ستا، د راتلو غږ کړى دى راشـه چې ستورو گڼه)؛٥گوره هېندارې د سپوږمۍ، ته يې ځانونـه جوړ کړه...(سالک، لېمـه، - - - ځم په ښکار پسې د زړه په باز مرغۍ رانيسم - ږلۍ وهلې، وزرماتې توتکۍ رانيسم لکه چې تېر عمر مې بيا په واپسۍ کې راغی لی) ( نـه چې د ژوند تېر پسرلی مې بيرته بيا راغ چې په اوبو کې تصويرونـه (انځورونـه) د سپوږمۍ رانيسم... گڼه)، ١٩(نورشاه نوراني، هيله، - - - مـه وهه ظالمـه دغه ښکلي پرمخ مـه وهه - دا د گلو څانگه نازولې پرمخ مـه وهه نـه شي ټينگېدلاى د دوى آه ته دا جگ غرونـه هم ينـه وال، هماغه)؛دا د گل غوټۍ، دا خندېدلې پرمخ مـه وهه...(قيوم م - - - چې قاتل ته ښيي لار زموږ د کلي - ورپسې بـه وي ازار زموږ د کلي د خپل کور پته پخپله ورته وايي گڼه)؛٠٠/٩٠داساده ساده هوښيار زموږ د کلي...(هېواد شېرزاد، روزگان، - - - چې سره غرمـه شي، له گرېوان سره سندرې وايم - ه سندرې وايملکه ساده ماشوم، له ځان سر ستوري لاسونـه پړکوي، سپوږمۍ گډېږي ورته زه چې شپېلۍ کې، له جانان سره سندرې وايم... (صالح محمد صالح، هماغه)؛ - - -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 141 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د خيال وزرې مې کمکي اند ته پرواز ورکوي - هم مې معصوم زړگی د چا زړه ته اواز ورکوي درخو په لاسو کې ځونډى ورته د مينې راوړ چې نن رباب ته نوى ساز ورکوي...(ذبيح احساس، هماغه)؛ ځکه ادم - - - يو زړه دى غمجن شوى، په گوگل کې ايسار شوى - د تېښتې لار يې نشته، په مورچل کې ايسار شوى د سرو شونډو خوناب نـه يې، پياله کړه خپله ډکه رندانو سره مست شو،په محفل کې ايسار شوى... )؛(نفيسه ماليار کوچۍ،سمسور - - - ښادي سخته، غم اسانـه کور ته راشي - بې بلنې، بې پرسانـه کورته راشي په ورتلو راتلو يې ستړى کړم، خو ولې گڼه)؛ ٥ريبار تش لاس، پښېمانـه کورته راشي...(افضل ټکور، لېمـه - - - نـه سر د ټيټېدو لرم، نـه ژبه د زاريو - جنون ټکورومـه، په اورونو د خولگيو... دي، بې ارزۍ دي،ديدنۍ دي، نامېندۍ دي نېستۍ گڼه)؛ ٣پر سر راسره درومي، لکه چتر د ږليو...(معصوم هوتک، لېمـه - - - خدايزده چې کوم تشويش اخېستې بـه وه - راغله موسکۍ شوه لاس يې وغځاوه زما د ذهن پر رڼه هېنداره )؛گڼه ١٠تار د تېره الماس يې وغځاوه...(شرر ساپی، ښکلا - - - د شب پرستو (ماښامپالو) سپکاوى په سهارونو کوو موږ د منصور مريدان (پليوني) مينـه د دارونو کوو بيابه خرڅ شوى يوسف بيرته خپل کنعان ته راشي بيا ترې تعبير بـه د وحشي وحشي خوبونو کوو...(هماغه اخځ)؛
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 241 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ - - - ساقي د(ا)ستا د مرحمت لپاره - کېڅارو قسمت د خپلو زړو لاره په خپل همت بـه يې زرغون کړي گانده گڼه)؛٥کاروان روان د غرو ميرو لاره کې...(ابراهيم همکار، رڼا پارسي غزل د اوسني مخکښ پاتوړي استاد صديق پسرلي يو دوې بېلگې: -دا هم زموږ د هندي د مجهول پړاو پر لور مو، هر نفس اخلي گامونـه - ي گامونـهد سېلاب پر اوږو باندې، خار و خس اخل نـه پر ويښه څه ارام شته، نـه په خوب کې څه هوسا شو په هوس اخلو گامونـه، کـه هوس اخلي گامونـه... (د نی کوڅه)؛ - - - زما په ماته خوله کې چې مانې و هڅېدې - د حسن په لېموکې بهانې و هڅېدې پرچا بـه لمر ختلی وي، پرچا بـه شي ماښام څېدې... (هماغه).که بيا راستنېدونکې زمانې و ه په ازادو بېلگو کې ورک شـه ورک شـه يه خزانـه، دا تک زېړ زبېښلی مخ دې... ما په تېر کې پر که تا بايلل سره او سپين و شنـه زرغون پسرلي واړه! )؛٥٨-٨٨(اند و ژوند مې ستا پر سرو شونډو - پرتم د سورکو وينو ناڅي او دا زما ژيړو زبېښلو ولولو لره
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 341 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ نېد ستړې مي د نوو نوو تکلونو ترانې اوروي! - - - ستا مرمرين لاسونـه - دوې اسماني پرښتې اندوژوندد ذهن پر اوږو تل ناستې زما د او را ليکي زما د مينې برخليک! - - - ستا ښايسته ښکلي پلونـه - د ناز خرام انځورگر، زما د يون بدرگه او د لمر ښار لره زما د رسېدلو شعر! - - - ما ستا د لمرمخ د ليدو په اسره - د گومان تورې وريځې وڅيرلې په الماسي تېزو شتيو د باور د برېښنا! )؛٠٨٩ -١٣(رزم و بزم - - - کاشکې خوب شواى - چې مې ځاى لکه رانجه شواى ستاد سترگو په ککو کې! (اند و واند)؛ ته تيږه تيږه - سراسر غلې غليا، زه تږى تږى ستا د تيږې تيږې غږ د اوچتيا هغسې! )؛ ٢٢٠(هماغه - - - کـه د انځرو ونـه گل ونيسي -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 441 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ زه بـه مې سترگې باغ کې وکرمـه او تر سبا پورې بـه د وږمې لار وڅارم، او دا ټوټې، ټوټې، ټوټې، زړه بـه مې د شنې وږمې پر لاره، پاڼې، پاڼې، وشيندمـه... )؛٢٥٩د باد په کنډوالو کې (کاوون، - - - بارانـه وورېږه، - وورېږه چې سارايي گلونـه د وچکالۍ څپېړو و رېژول او د غوټيو شونډې د سرو تڼاکو په ځوليو کې ټالونـه وهي (ننگيال، هغه شېبې، هغه کلونـه)، - - - نيمـه شپه ده، نيمـه شپه ده - د سپوږمۍ څانگوته ناست يم ه ناڅييو څو سيوري رات لکه ډمې عربانې. د جنت پيالې يې راوړې څه ورېښمينې پرښتې دي؟ رانـه اخلي تاج د عقل د جنون جوغه يې راکړه... اوس د زړه پر پاڼو ليکم
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 541 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ستا د دوه سترگو غزلې لکه خداى چې مينـه ليک کړه )؛٩١١٩دا د حورو په لاسونو. ( ننگيال،جنوري - - - زموږ په خړو کروندو کې - ورونو سرې ولې بهېږي.د ا موږ هم په لپو لپو، دا سرې سکروټې جام پر سر اړوو. د خپلو وچو شېبو، د کلو تندې ته پر اور باندې اوبه ورکوو، -...- د جنتونو شنو فصلونو، زموږ د کلي له باغونو سره، لا له پخوانـه مخه ښه کړې ده! گڼه)، ٣(فاروق فردا، لېمـه - - - شمله کې مينـه شنـه شوه هلته د غره - او يوه څانگه يې قامت شوه د ((چا)) (او يوه څانگه يې شوه ونـه د چا) ((چا)) ورته گام پورته کړ خداى خبر څوک وو، مگر ماته يې سيورى د شاعر ښکاره شو. (غفور لېوال، لېمـه، اوومـه گڼه)؛ - - - دا خپل بد راته د چا له ښو نـه ښه دي - کـه مري مرمـه وي مې د زړه مراندېبرېښ )، ١١په دردونو يې دردېږم (پيوند، د سېنما ياران - - - د نامردو د خبرو ځواب کړاى شم -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 641 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ خو: )؛٠٩٩د ځواب توري شرمېږي په ځواب (هماغه - - - زه لا پرخپلو اوږو بار وم - هېڅ امام مې نـه وو چې جنازه مې وکړي، خو د نړۍ د تقديرونو پاچا کې بيا ژوند وليکه زما په برخه هوگې، خرپی د کوم د پاکو پلونو راغی او د غنمو دوه درې وږي يې د نور په گوتو، زما سپېرو څڼوکې ورو وټومبل ماته يې ژوند وباښه گڼه)؛ ١٩او زه بيا بېرته((زه)) شوم.(حکمت ماليار، هيله، - - - د تقدس لمر ته - تود شومـه، لږ وغوړېدم نو ما ترې وغوښت ايمان وې يې زما غوندې يو لمر شـه او (خپل) ځان وسوځه چې د ابهام په دښت کې توره شپه رڼا غواړي. ما وې زه ستړى يم، بېوسه يم، وېرېږمـه د سولې په چم، ماته يو کور راکړه بېکوره يمـه! وې ويې، د مينې ښارته کډه وکړه! ما وې هغه چېرته دى لار راښيه! وې يې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 741 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ او ځان بربنډ کړه، گرېوان څيرې بيا په خپل پوست کې پټ شـه د مور(د) رحم ماشومـه! )؛٩۱٩-٢۱٩يوه ښايسته رويا ده.(امان الله ساهو، د ساهو ياد - - - ستا د يونليک - آ ناتمامـه کيسه لکه بسمل مره نيمژواندې پاتې؛ ستا د ارمان ارمان ژوندون د امېدونو غوټۍ لکه د تت اسمان سپېدوکې )؛٤٢٩لهاندې پاتې...(لطف الله مشعل، هماغه لا - - - يو تصور وو، - يو خيال وو، د خوب ليده وه چې تېر شول پر وختونو مـهالونو... رابه نـه شي بيا هغسې ښه وختونـه، )؛٩١ستر خيالونـه...(قادر انډيوال، هماغه - - - ته هلته يې، - کـه زه لاس وخوځوم، کـه يې ونـه خوځوم. وږمـه هسې پر پلې لارهلکه لکه سپېدار باندې چا نوم ليکلی )؛۱٨لکه په خوب کې څوک پر ستوري مين...بېکسيار، هماغه - - - ما مې دا خپله هيله - ستاد کمڅو پر څوکو هسې ليدلې اشنا چې تورې شپې ته پر سر د لمر له کوره ځنې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 841 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )؛٠٤شغلې د نور لټوي... (ن.تکل، هماغه - - - يې په زور له ميکدې واېستمزه - او ته پخپله خوښه له هغه ښکلې کعبې بېرته راغلې (له هغه ښکلي کوره بيرته راغلې...) نو زاهده ووايه اوس (نو، ته اوس ووايه زاهده راته،) )؛٨٩زما او ستا مينـه کې څومره فرق دى؟(ع. سحر، پاس سپوږمۍ - - - چا کابل لوټ کړ ياره - تالاکړ چا جلال(ا) باد زما د زړه بازار لا تاته )؛۱١غوړېدلی پروت دى(رحمت شاه سايل،ژوندون، جون - - - ماته ستر کابل په ژوبله ژوبله ژبه وويل: زه د خپل ولس، خپلو بچو له لاسه خواريم.(صابر هماغه)؛ - - - ستا د موسکا د ښاپېرۍ - ورېښمين لاسونـه مې پر زړه پرېوتل، لداسې پرې ولگېد لکه ملهم چې د کابل د يتيم، پر زخم ووهې او ورغېږي!(طاهر کاڼی، سمسورپاڼه)؛ - - - کـه راته وبخښې ټول ستوري - د لمرو په شانې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 941 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ او اوبه راکړې د سپوږمۍ د چينو جامې مې جوړې کړې د حريد(!) او شبنم... زه بـه دې ټولو باندې څه وکړمـه زه بـه دې ټولوته تفسير څنگه شم ټولو د بلوغ حسن بـه څوک وستايي د دغو زما دهستۍ زما د ښايست بها(بيه) بـه څوک وټاکي؟ زما خاوند، زما مېړه، زما (بې) تفسيره حسن بېگا د بل چا پر پالنگ ختلی و ماته نـه راگوري ځکه هغه دويم واده کړى دى!(پروين ملال، ښکلا، شلمـه گڼه)؛ - - - وطن مې لکه د وينو غوټۍ - وښکو څپهلکه د ا لکه له شونډو پرشاشوې موسکا لکه له زړه نـه راوتلې سلگۍ د وير پر پاڼه باندې ونړېده.(حنيف بکتاش)؛ - - - چې منگولې مې جانانـه! - - ستا پر سرو منگولو کېښووې سره گلاب مې په لاسونو کې گڼه)؛٩٩راشنـه شول. (نور محمد لاهو، هيله، - - - خو يخو پلوشو څښتنـه...يه د سپوږمۍ د ي- زما روان راويښ کړه! هغه رومان چې وېروونکې فلسفې و مينځي، دغه رومان مې د وطن د ښار يو شپول کړه، چې داسختچاري دښمنان مې د ښارونو گلالي وگړي له خپلو څانگو نـه نور نـه شوکوي؛ غواړې چې ماهېره کړې -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 051 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ زه بـه دې هېره شمـه!!؟ نو ته بـه خپل زړه ته وايېڅه و دروغ...؟ نـه باور نـه کوم گڼه)؛٩ته دروغجن نـه يې!(فريده هوډ، هيله، - - - د سبا نسيم يې غوږ ته زېرى راوړ - چې بـه بيا غوټۍ گل کېږي انتظار نو ختم شوى پر چمن بـه خوشبويي شي شنې غوټۍ بـه سره گلان شي چې په هيلو د سباوي )؛هگڼ ٢٩، لېمـه ها چې ژوند ته هوسېږي.(خالد بارگامـی، - - - ... سر تر پښو يو اسوېلی يم - اوښکې اوښکې يم دردونـه خوشالۍ له ما نـه تښتي! ټول گوگل مې هديره شو درست غمونـه پکې ښخ دي زما دا هيلې پسې ژاړي زه بـه دومره ورته وايم: چپ شئ! چپ شئ ژړا بس کړئ! مات تقدير سره بـه څه کړو؟(عزيزه صديقي، هماغه)؛ - - - ستا د واده سندره - زما په زړه کې نيمـه خوا پاتې شوه د خنداگانو اداگانو او خوښيو ډالۍ زما له سترگونـه د اوښکو په نوم وڅڅېدې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 151 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )؛٣٥ځکه چې مابه شمېرل ستا د ښادۍ گلونـه...(صفيه، هماغه - - - - - - دا خپل دروغجن باور په کاڼو ولم، - لکه حاجي چې څېرهپه مکه کې دشيطان گڼه)؛٣په کاڼو ولي!(عارف خزان، لېمـه، - - - شين سهر وو غوړېدلی - د لمر سترگه په اسمان کې د جانان د مخ په شانې ځلېدله... نجيب اله وصال (هماغه)؛ - - - لکه د خوړ پر تيږو - او يا د کاڼو پر کور چې ناببره سېلابونـه راشي ستا د يادونو توپاني څپو پر ما هم زلزله راوسته، او ستا د مينې په سوداکې اشنا، لکه ياغي غرڅنۍ د بوټو منځ کې مې بې سده غوندې لار وهله او د طبېعت پر يوه پاکه غونډۍ د شنـه اسمان له لاندې، د انو په څېر گڼه)؛٠٩مخ پر قبله پرېوتم.(درمحمد خپلواک، لېمـه - - - خوبونـهزماځواني، خواږه خواږه مې د ځوانۍ - هېچا تعبير نـه کړه، خو د جنگ په سوځنده لمبو کې وسول. زما ويده خيالونـه بس را ونـه تخنېده،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 251 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ بې روحه پاتې شول، ويده پاتې شول!!؟(صفيه، د ټولگې پر دوتنـه)؛ - - - او په پاى يوه داسې ازاده بېلگه چې د وسمـهالي پرمختللي شعر سېمبولونـه رانغاړي: پر آس سپوربيا د وړانگو - او د نور نېزه په لاس کې د لمر اتل رادانگي و ميدان د معرکې ته ښخوي د نېزې څوکه بيا د شپې په تور ټټر کې ورڅوي ډبرين زړه د ترږميو ړنگوي د کوهوس د تورو لوبو تورې خونې جوړوي د مينې غرونـه له زرينو پلوشونـه دروي د يار پر کلي گڼه)؛ ١٩لص، هيله روڼ بيرغ د رڼو هيلو.(خليل مخ - - - زه مين وم، زه عشق وم - زه مين يم، زه عاشق يم له کوم وخته چې زه پوه شوم پر دا خپلو جوړه لاسو د هر يوه په توپيرونو له هغې شېبې تر اوسه ما دي ډېرې مينې کړي...(عزت الله پېژاند، هماغه)؛ - - - ،ما د رنځور لالي پرهر ته نذرانـه کړئ خلکو - لوگی لوگی مې کړئ، د سپېلنو په شانې! بيا نو لاسونـه جگ کړئ، خداى ته زاري وکړئ!
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 351 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ چې پرهرونو ته يې بيرته شفاور کړي! په ژړا سرو سترگو ته يې بيرته خندا ورکړي... ما نذرانـه کړئ ورته، گڼه)؛ ٠-٩/٣ما نذرانـه کړئ ورته!(هارون گران، شمشاد - - - ژوند دىژوند د ((ژوند)) لپاره ژوند د ((خوند)) لپاره مرگ بويه ژوند د عنقا سيورى ).٠گڼه -٩/٥د هوس له سيوري لرې...(تاج محمد يارى، شمشاد د سپين شعر بېلگې: د بېلتانـه زړو دېوالونو - زما او ستا گډ اواز کلابند کړى دى، نو راشـه چې په گډه سره دا زاړه دېوالونـه له بېخه را ونړوو )؛٣١او کلابندي ماته کړو!(اند و واند - - - زه دخپل ځان مړى - په خپلو سپېرو لاسونو (باندي) نـه ښخوم په سپېرو خاورو کې. د ژوند په دې تياره قبر کې زه د خپل د رڼاگانو د لمرونو قتل نـه کومـه. يه خدايه ماته زنده گي را،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 451 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ يوه ښکلې جانانـه زنده گي، ه، ټپه ټپه زنده گي.مستي مستي، نغمـه نغم يه خدايه مينـه راکه، ما ته محبت راکه، دغه احساس را داسې قوت راکه چې زه د لمرونو د رڼا تخمونـه وشيندمـه )؛٥٢٢٠(حبيب تاثير، لمبه، دويمـه گڼه - - - زما پر دې وچو او شوديارو شونډو کلونـه کېږي د خوښۍ د زېري باران راغلی نـه دى. تړى مېد امېدو س د زړگي دلويو غرونو منځ کې د لويې لارې پر سر د پسرلي تازه تازه وږمو کاروان ته انتظار باسي... خو ستا د وترو وترو شونډو پسرلی څنگه د سرو او(د) تازه گلونو د بڼ په غېږه کې تل موسکۍ موسکۍ ښکاري!!؟ (طاهر کاڼی، سمسور پاڼه)؛ - - - شي، خو هرڅه کېداى - دا هېڅکله نـه شي کېداى چې زه بـه ستايم او ته بـه د بل! داخيال دى دا محال دى، دا حقيقت نـه لري،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 551 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ دا محبت نـه لري... ځکه چې مينـه يو عبادت دى )؛٢٩٩او عبادت درواغ نـه شي کېداى! (د پنجرې مرغۍ په پاى کې هم د فرهاد پېلوځي د نيم مونډي او نيم سپين شعر يوه بېلگه: ستا د ښکلا خبرې ليکم درته يې د زړه په وينو خدايږو چې ښکلې ليکم جانانـه ستا لپاره گڼه).٥زما د زړه زخمونـه...(رڼا )noitaunisnIتلميح ( ) چې شاعر په خپل شعرکې يوې پېښې ياکيسې ته نغوته کوي او پکې يې noitaunisnIتلميح ( ره هال پر کار اچوي. د تېر مـهال ادبي پېر رانغاړي، مانا دا چې کنايه او تضمين او ان اسطو په استازۍ د ستر خوشال پر دوو بېلگو بسنـه کوو: زمانـه پر خلقو هسې ازمايښت کا )؛٢٩٨چې يوسف د قبطيانو زرخريدشـه (شو)(پ ده په لاس د بختِ نصر ظلم واخېست - )؛٥٣٤زه د ده له لاسه بندلکه دانيال (پ - - - ن جام يې صبر نـه کړد جمشېد پر زري - )؛٠٣٩څه ارمان يې د گداى لرگين کچکول شـه (واصل، وييزېرمـه په اوسنيو شاعرانو کې د سيف الرحمان سليم يو شعر د يوه ښکلي تلميح په برکت د يوه متل په څېر گړنۍ ژبې لارکړې ده: زما زړه هم پاچا خان دى زده کـه ستا قيوم خاني ده؛ - ه سياسي بېلگې:او د ليکوال يوه ورت هسې يې زړه راباندې ډک دى، ته وا - فلسطينی حماس موساد ته سپاري لا خورا ازموي شيرينـه مينـه - )؛٥٣-٨٣کروړ بېستون چې ما فرهاد ته سپاري ساندې او سندرې - - -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 651 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ لادې مجبوره شي غلام دې نـه شي پښتون، مغول دې شي، بهرام دې نـه شي ايهکعبه د زړونو کې زموږه خد په عشق چې پوه نـه وي، امام دې نـه شي... گڼه)؛ ١٩(صديق بدر، هيله، - - - تر ليکوال راوروسته علي گل پيوند له دغه هنري ځانگړتيانـه تر بل هر همزولي شاعر، ډېر کار آيت ته دوه رازه نغوتې ٨٠اخېستی دى. په يوه څلوريز وال او يوه ازاد شعر کې يې د انبيأسورت بله وينا، اخېسته يې ځنې کړې ده:کړې، په چې څه کړمـه زما خوښه - چې څه وايم، هغه کېږي نـه له ماکړي څوک پوښتنـه )؛٥٤نـه مې لاس پکې رپېږي... (د سېنما ياران وى خداى يو دى دغه لمر او سپوږمۍ دواړه چې څه ښه دي، څه ناښه دي )؛٢٣ټول د ده په(وشـه!) شته دي... (هماغه کوال د يو لړ تلميحاتو يوه بېلگه، چې په يوه ازاد شعرکې يې دوو غبرگو سورتونو او داهم د لي ((زلزال)) او ((الشمس)) ته نغوتې کړې دي : وليدل ما په غړولو سترگو، په دغو خپلو گناهگارو سترگو چې هغه دنگ و پولادي برجونـه، ها نا لاسبرې اسمانڅکې ماڼۍ... څنگه رارژي، اوړه او رانجه کېږي پسې،اوړه ستوري سپوږمۍ، -د ورټو ورټو رڼو اوښکو په څېر د هسک له سترگو راتويېږي پسې. د لمر هېنداره ده يو مخ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 751 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ تورو لوخړو، شنو ډډوزو، گردلو نغاړلې، د ورځې نوم نور له کليزې د مـهال لښلی... ترپايه (ناچاپ)؛ - - - کـه چېرې وپوښتم چا: - ژندگلوي مې څه ده،پې په کوم هېواد او سيمې اړه لرم؟ دومره بـه ووايم چې: هابېل مې نوم او د ادم بچی وم، جنتي خاوره يې دوزخ کړه پرما او اوس مې سوې ستي پاتې درنگه لېږدوي چېرې پر اوږو خپل قاتل ورور -قابېل - د کوم بېنوم و بې نښانـه نشت اباد ).٥٢٩ما نړۍ د مړيستون پر لوري.(ز )lobmySسېمبول ( سېمبل يا سېمبول چې عربي انډول يې (علامت)، پارسي(نماد) او پښتو دا يې (پيلام) دي، په په ژبه ټوليز ډول هغه څيز يا پديده ده چې له ځان پرته د يوه بل څيز يا پديدې څرگندوى اوسي. ا پرځاى يې يوه بله مانا راخپله کړې او ادب او بيا شعر کې هغه ويی دى چې د آرې او ټاکلې مان وي،لکه په اوسني شعر کې چې له ((لمر)) څخه (ازادي) مانا اخېستل کېږي، په بله وينا، لمر راسېمبولوي. په دوديز شعر کې له ((لمر)) څخه زياتره د عيني انځورونو (تشبيه، استعارې...) په رغاونـه کې کار اخسېتل کېده،لکه: لمر غوندې يا په اړوندو تړنگونو (لمر مخې) او ځانته د سېمبول په توگه يې مخ دې لکه لمر، د د کارونگ چېرې بېلگه نيمـه پيدا شي، لکه د رحمان بابا په دې شعرکې: چې اسمان يې مخ پټ کړى په سحاب وو خداى و ماوته ښکاره کړ هغه ((لمر)) بيا تشبيهي تولوال تړنگ (اضافي ترکيب) سلېمان لايق ترې په ((انقلابي سرود)) کې بيا هم
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 851 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ رغولی دى: گرم شـه لا گرم شـه يه (د ازادۍ لمره!). ) اوړي چې له lobmyS( تشبيه او استعاره دواړه انځوره کـه عيني وي يا ذهني، هله پر سېمبول تشبيه نـه (مشبه) لرې کړشي او (مشبه به) پاتې شي او له استعارې نـه چې مستعارله هيسته شي ستعار منـه) پاتې شي (له استاد غضنفره په مننـه). هرگوره، دا ورانپوهاوى و نـه شي چې په او (م اوسني کره شعر کې کارېدلي او کارېدونکي سېمبولونـه، يوازې له شتو انځورونو (تشبيهاتو او استعاراتو) څخه د ياد شوي ((حذف)) زېږنده دي، بلکې د اړوندو شاعرانو د خپل نوښت او لهام اولاروۍ يېبره هم گڼل کېږي.څه ناڅه دا د پښتو کلاسيک پېر شعري سېمبولونو، هم لکه د نوموړو انځورونو غوندې زياتره له پارسي هغه الهام اخېستی، لکه واخلې ((لعل)) د شونډو، ((بادام)) يا(نرگس) د سترگو، ((دام)) يا آر انځورونـه ډېرکارول شوي سنبل د زلفو د سېمبول په توگه. خو دا چې په پښتو کې يې هماغه دي، نو هغه لومړنی راکښون نـه لري. هرگوره، کـه کوم پښتو شاعر ورته خپله پښوييزه جوله او جامـه وراغوستې وي، يو څه خوند و اغېز راخپلولاى شي، د ساري په ډول يې د (لب) پرځاى يولې وي او (شونډې)، د (چشم) پرځاى (سترگې) او د (زلف) پرځاى (زلفې) په پام کې ن اړوندسېمبولونـه يې ډېرگړي (لالونـه، بادامونـه، دامونـه) کارولي وي؛ سنبل خو بې له هغې په پښتو کی يو نوږ نوم (اسم جنس) دى او ډېرگړى هم کارېداى شي. څنگه چې له ښه مرغه په زياترو وړاندې کړو نوښتگرانـه اوسنيو بېلگو کې سېمبولونـه ښايسته ته يې له نورو بېلگو نـه تېرېږو. (د سېمبول د لازياتې پېژندگلوۍ او بېلگو ډېر راغلي دي، نو دغل گڼه) ٢٩ -١لپاره: د شاه سعودليکنـه، لېمـه )htyM( اسطوره آره اخلي او مانا يې (ويی، څخهsohtamچې له يوناني htymعربي اسطوره، انگرېزي مېتڅ )aidepolcycnE noigileRخبره) ده. ديني پوهنغونډ ( هم په همدې مانا دى، په دې توپير چې لوگوس په استدلالي sogolي چې يوناني لوگوس ليک ښکالوه (بحث) کې کارول کېږي او مېتوس هغه ويی دى چې په کيسه او روايت کې راځي. په دې توگه په کيسه او افسانـه کې هر کارېدلی يا رېدونکي وييونـه لوگوس کارېدونکی ويی اسطوره بللاى شواو په ښکالوه (بحث) کې ټول کا
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 951 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ نومولاى شو. لوگوس راوروسته د (پوهنې) لوجي په بڼه کارول شوى او عربي د ((لغت)) –لوگي او په لاتين کې د –په جاج په يوناني کې د په بڼه د (ژبې) او (کلمې) په جاج و مانا راپور کړى دى. په شعرکې مېت يا اسطوره، لېمـه (د اسطورې د ښه ترا پېژندنې لپاره: شاه سعود، د پوهاند زيار گڼه). ٢٩ دلته د دې ټکي هېرول هم په کار نـه دي چې اسطوره په يوه مـهال کې سېمبول هم دى، مانا دا چې ) سره مخ lobmys lacigolohtymدغلته بياهم له سېمبول، په بله وينا، له اسطوره يي سېمبول ( دل اسانـه دي او دا کار د کتنې (مشاهدې) کېږو؛ په همدومره توپير چې پر سېمبول باندې پوهې او لوستنې اورېدنې له لارې کېدون موندلاى شي، خو اسطوره يي سېمبول د پوهېدنې لپاره څه غور و ژورتيا اړينـه برېښي. د ساري په توگه بې له دې څوک پر ((اهريمن)) نـه پوهېږي چې څه راسېمبولوي او موخه مانا يې څه ده! وکتل شي، هره اسطوره او بيا اسطوره يې شعر و کيسه دننـه دننـه له سېمبولونو کـه له بل گوټپېره نو کله چې د اسطوره يي سېمبول سره کار لري، په بله وينا، د اسطورې ژبه له آره سېمبوليکه ده. نومونـه کاروو، موخه مو په ټوله کې د هماغې ټاکلې اسطورې يو بياځلي سېمبولايزېشن دى. سطوره کـه يو خواد شعر په ژبنۍ سپما او کېښکلتيا کې تر سېمبول هم ډېره ونډه په هره توگه، ا اخلي، بلخوايې د نننۍ هنري جولې په رنگينۍ کې لا په زړه پورې ونډه پرځاى کولاى شي. ځکه زياتره يوه درسته کيسه او شأنِ نزول رانغاړي. هرگوره، ((مېتولوجي)) نومونـه (اصطلاح) مو رونو يې په شعرکې د کار اخېستنې زيات ټينگار کېږي، وار له مخه سترگوته هم چې تر نورو هن ) نېغ دروي. کـه نـه د دې توک په گډون گرده هنري رغنده ټوکونـه يا اوزار، لکه څنگه چې htyM( ((خيال)) زېږنده بلل کېږي او يو هم بهرنۍ رښتينې پرله پسې مو راغبرگ کړل، يو مخيز د و په دې ډول تر ((مېتولوجۍ)) غونډنوم لاندې راځي.(واقعي) هستي نـه لري ا له هنر او بيا شعر سره د مېتولوجۍ نـه شلېدونکی يا ((ديالکتيکي تړاو)) دا رازبادوي چې انسان د رښتينې يا واقعي نړۍ تر څنگه له ((خيالي)) هغې سره هم اړ او تړاو لري. هغه نار ښتنې يې چې له وړکينې راهيسې ناځانخبرې (تحت ژېدلي ارمانونـه او نا خړوبېدلې هيلې او غو الشعوري) نړۍ ته چار ناچار ورتمبول شوې او زېرمـه شوې، بې له دې چې پوه شي،دېته يې اړباسي، د همداسې يوه خوالگر په لټه کې شي يا د چا خبره يوې ((خيالي)) نړۍ ته پنا يوسي. ((دردارامي)) درمل هومره خو يې ور نو کـه يو مخيز يې ورخړوب نـه شي کړاى، د يوه مُسکن سپکولاى او ارامولاى شي؛ استېتيکي ( ښکلاييز) ذوق خړوبېدنـه، يا په ساده ژبه، خوند
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 061 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ اخېستنـه کـه غريزه يي هم وي، له هماغې ناځانخبرې ((زېرمې)) سره ټينگ و ترينگ تړاو لري. ې وياړ ولرلاى شي. هغه چې دا نېکمرغه بـه لا هاغه وي چې د مينـه وال پرځاى يې پخپله د پنځون يوه لار هم پسې نـه اخلي، يا بـه يې رواني ناروغۍ ځوروي، يا بـه بېلارې کېږي او نور بـه ځوروي. راځو دېته چې يو شاعر هر څومره ډېره او هراړخيزه ((مېتولوجي)) راخپله کړاى شي، هغومره سېمبولونو سربېره ((اسطوره)) نوښتگر پرېوځي. په دې لړکې پر بېلابېلو ذهني انځورونو او هم پوره په پام کې ونيسي. داسې هم نـه چې پر دوديزو پښتني(دېو، ښاپېرۍ...) او سامي (هابل و قابل، ليلا او مجنون...) اسطورو بسيا پاتې شي، بلکې لا زيات زور پر آريايي (اگنيو، نړيوالو، لکه يوناني (زيوس، اسورا، دېوتا...)، آرياني (اهورا، اهريمن، ميترا...) او بيا پر پرومېتوس، لوگوس...)، رومي (افروديتا، فلورا...)... هغو واچوي. ځکه دواړه لومړنۍ دا ډېرې سولېدلې او د چا خبره گړسره د کرغېړنتيا (ابتذال) تر بريده رسېدلې، هغه هم له ډېر لږ جوليز او مانيز ادلون بدلون سره! نی استازى وي چې هم يې په زړو دوديزو اسطوروکې د ادلون ليکوال ښايي، د نوي شعر ړومب بدلون هڅه کړې او هم يې د دغو نورو په کارونـه او دودونـه کې تر ټولو زياته ونډه پرځاى کړې ده. په دغه تړاو د شاه سعود له خوا په ياده شوې ليکنـه کې له اړوندو بېلگو او هم له نويو کارول نـه کوو:شويو هغو څخه پر يو څو بس لومړى له د پخوانيو نورستانيانو د خدايگوټو (ارباب الانواعو) له څو نومونو راپيلوو چې په ((الينا)) نومي ازاد شعر راغلي دي: لکه سته، خدايگوټی)؛ يمرا -(د شر خدايگوټی)؛ ترسکن (د انگورو او نورو و يوش گېش (د ښېگڼې خدايگوټی)؛ (پنځگر)، مرا (تر گردو لوى پنځگرچې تراوسه پرې لوړي)؛ )؛ او بيا ځينې ٤٨٩= ٢٨٩(د کرکيلې او ښېرازۍ خدايگوټی) ... (سوزونـه او سازونـه rdnaاندر (آريايي، آرياني، سامي، يوناني او رومي) اسطورې د اړوندو بېلگو په غور چاڼ کې وړاندې کېږي: نوړي د ايوا د اهورا د مزدک څلي زما - من په غشو ولي زماد اواز سيوري اهري ما د بهمن په پاک قلم واړه له سره وکښل چې د ازل قلم په برخه ول ليکلي زما، - - -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 161 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د لمر څرک له نارنجباغه، پر وړانگنو وزرونو - هسک د عرش مزدک پر لوي، براق وزمـه والوتلې ته کـه ولاړې تر معراجه. د ناپاى ښايست تر ستونځه هسې خوبولې،ماسره کيسې د مينې، دې لا - - - څه د مـهال زليخايي ناخوالو - ښکلی يوسف کړ په تزوير زولانـه پرې! شي پرځاى د بېگناه ((حسنک)) کوم گناهگار امير وزير زولانـه... (ناچاپ)، - - - د منصورۍ مينې زباد نـه دى، څه دى، - دا چې د دار پر لورې لار لنډوو چې بې اجله مرگ ته ماتې ورکړو د ((لزار)) پر لورې لار لنډووموږ د اورتونو د خوگلنونو په ياد د ((نووهار)) پر لورې لار لنډوو...؛ - - - غږ مې نـه رسي تر عرشـه، د اسمان لارې اوږدې شوې - دېوتايان راته راڅېرمـه، د يزدان لارې اوږدې شوې...؛ - - - روان تخت د سليمان بـه څه ارمانم - با)) پر لورې لارهلکه لمر کړم د ((س ما امرلې يې د مينې په تړون کې - له دايوانـه، د مزدا پر لورې لاره... (زيار، ناچاپ)؛ - - - شمر نظر مې زړه تړي سترگو کې - اشنا حسين خاطر شړي سترگو کې خيالي رستم مې پر تندي پرې ولې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 261 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څه جادو گر کاڼی راوړې سترگو کې... ڼه)؛گ ٤(اختيار سباوون، لېمـه په ازادو بېلگو کې: مـه شـه - چې رود د کهکشان کړي غلی د اهورا د هسک د لمر پاپېڅلی تلبلاندى اورتون او دا د ځمکې ټول پاکزړي مومنان اورپښتي و سولوي له نـهيليه خپل تندي د زره تشت د مړو نغرو پر خوگلنونو باندې. پرېږده لمبې د بېزواله اگنيو -هرژلی اورشيندلکه سرکښی ق - چې تک تور کاڼي له يومخې پر ويلوب بدلوي، تورتپي خيرې د دايوا د گناهونو واړه وسوځوي... )،٣-۱د سبرونو نڅا ( - - - ستا د ښکلا، ناز و ادا په زمزمي چينـه کې - لامبي زما د پاکې مينې د شعر ښکلې حورې نيتچې د کعبې د سپېڅلتيا د لمر د خداى د نمنځ طواف په احرام وتړي. پرېږده، -د خداى په کور کې - زما د شعر دغه سپېڅلې حورې، د سر په سترگو له نژدې وگوري چې د بېلارو ((امتيانو)) د تورتپو گناهو له اغېز د ((اسود تيږه)) هسې نوره هم تورېږي پسې. پرېږده زما د جنتي مينې د شعر پرتمينې حورې ا)) په پښوکېهلته وروړاندې د ((مين ننداره وکړي د جمرو د کاڼو، -ها د سجيل د سرو سکروټو کاڼو -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 361 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ له هرې لورې چې راووري هسې پر تورو دربلو شيطاني ارواوو. پرېږه، زما د ((خليلي)) مينې د شعر نازولې حورې کړي د لوى خداى په پاک سپېڅلي جنتي حرم کې، د نارو...په انگازوکې د ((تکبير)) او د ((لبيک)) دا خپل ځانونـه دروږ، دا خپل سرونـه بلهار!!! )؛ ٤٩(د سبرونو نڅا - - - ته يې سپېڅلې، - ته اروا د مريم! ... لا د قابيل، هابيل کيسه ده د هرچا پر ژبه او د بلقيس او سليمان مينـه له ټولو هېره، ځمکه فساد نيولې، اسمان کې ورېځې دي د کرکې خورې. توره رېبي لاسونـه... تر پايهلا د يزيد )؛٢٠ -١٩(سحر، هماغه - - - د مېتراد مړينې ښاديانـه کې، - - د بلهارو داېوو پر درنگو باندې د تورو ارواوو او بسيو گډامۍ ته اهريمن د تورې شپې د بري ساز غږوي. )؛٣۱(مفتاح ساپی، نيمگړي انځورونـه - - - ن کې يې فلالوجي او بيا اوېستا لوستې، په خپلو ساده ډاکتر بسم الله امير چې په ايرا نظمونوکې يوه نيمـه آرياني اسطوره کاروي، لکه د ((کره چغ)) د ټولگه گۍ په لسم مخ کې: زردشت،اهورا مزدا، اهريمن، خنثئيتي (يوه دېوه يا ښاپېرۍ)، وېکر ته
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 461 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ (کابل!). avēat∂r∂k لوتونکي) تر سرليک لاندې په لرغونو ختيزو او پوهنمل نظري د (نړۍ د ادبياتو افسانـه يي ا لويديزو ادبياتو (او فولکلورونو) کې بېلابېل افسانـه يې، په بله وينا، اسطوره يي مرغان راپېژندلي دي،لکه: الکونوست (روسي)، با(مصري)، پېنگ هونگ (چيني)، گارودا اوجتايو )، پيسا (امريکايي بومي)، رخ (هندي)، تندر (سوېلي افريقا)، ققنوس (مصر)، عنقا (عربي (مراکش)، ديماج (پرسيا)، اويمگيگ (بين ا لنـهرين)، سيمرغ، ملاچرگک او بوتيمار (افغانستان، ايران او نور). نظري په دې تړاو ليکي چې د دې الوتونکو ډېر ډولونـه په (خيالي انځورونو او ځانگړتياوو ر يې د اړوندو ولسونو له بېلابېلو دودونو کې) يو له بل سره لږوډېر ورتوالی لري، خو توپي ).مخ٩٨-٣٠گڼه ١٠جالونو او گروهو زېږنده بولي... (د پوره پوهاوي لپاره: ښکلا گران نظري په دغه ډله کې يوناني ((کسپيراتوس)) يا ((د توپان مرغه)) نـه دى راوړى چې نن طوره يي سېمبول گرځېدلی او چپي شعر يو په زړه پورې اس -سبا پر نړيوال کچ د پرمختللي نژدې ده، په پښتو او پارسي شعر کې هم د دوديزو ( ققنس، عنقا، هما... ) ځايناستی شي! )yxodaraPنگېر گډون يا حس آميزي ( دا په دې مانا چې شاعر له يو حسه د بل حس کار واخلي، د ساري په توگه د (ستا غږ اورم) ډول چې کوم انځور رغوي، عيني، نـه بلکې ذهني بلل پرځاى (ستا غږ وينم) ووايي. په دې کېږي. هر گوره، دا وړ انځور د عربي، پارسي، پښتو... شعر نن سبا له لويديځه راخپل کړى او په تېرمـهال کې يې هېڅ څرک نـه دى لگېدلی او په وسمـهال کې يې هم د پارسي هومره پښتو ته لاره سه مټې يوه بېلگه د نوي او ازاد شعر مينـه والو مخې ته نـه ده موندلې، له دې لامله يې سم له لا ږدو: ...لالهاند بادونـه بياهم لا هغسې سا نيولې لارې څاري د راتلو ستا چې دې بوى کاندې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 561 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ جړوالی د وېښتانو... ؛)٨٨(نوې پېړۍ او نوې زرۍ - - - زه دې پسرليه له گلانو نـه - )اورمد وينو بوى پوه شـه (د انسان - ()؛ - - - د کڼې دنيا په ذهن کې - د شنو چغو کرښې کاږم - چې: د سره تاريخ په پاڼو کې تلپاتې ترانې شي، زمانو ته افسانې شي. )،٣٣-۱-٨٠(کمال مستان: هېواد ورځپاڼه، - - - د ځنگله د لگېدلي اور له منځه -- او د جگو جگو ونو د مات شوي رنگ د چغو ته وخندل له ورايهيوې څړيکې را ما وېل اور دى سوزوي مې چې کتل مې د غزلو يو شين غږ وو گڼه)؛ ٣د ننگيال پر شونډو کېناست.(کمال مستان، لېمـه - - - د دغې لنډۍ د لومړۍ مسرې ((سپوږميه سر وهه راخېژه...)) په بل گړدودي ځېل ((سپوږميه ليدل کېږي، ځکه ((سروهل)) د ((سر کړنگ وهه راخېژه...)) کې هم يو راز ((نگېرگډون)) راهسکولو يا ښکارېدلو)) گړنـه ده او ليد وړ کړن دى، خو ((کړنگ وهل)) د ليدو پرځاى د اورېدو له حس سره تړاو لري. )ygoloitea laciteoP(حسن تعليل حسن تعليل چې زياتره د ((عيني)) انځور په توگه کارول شوى، د اړوندو توکو له ټوليز يا
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 661 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ خيز ادلون بدلون سره ((ذهني)) بڼه را خپلولاى شي. د زاړه پښتو ادبي پېر د ښکارندوى له بر ) څخه يې دا بېلگه راخلو:٣٤بوللې (پټه خزانـه پر هر کال اټک د ده ښه راغلی کاندې غوړوي پر څنډو خپل پاسته سالونـه حميد دوې حسن ِمقطعې را او بيا يې دبشپړې ذهني انځور په توگه له منځني پېره لومړى د اخلو: لا بـه کله حميد مينـه لېونی کا په کاته شو ورتهي د زنځير کج، د حميد سوزنده شعر وسوم وسوم دا اواز کاندې رباب له زېروبمـه، - - - او يايې دا سر بيت: غره مـه شـه کـه پر پښو دې ناخوال پرېوت د سېلاب له پابوسيه دېوال پرېوت چشمـه بـه د آفتاب سرسبزه نـه شي په - )؛٢٠٨د شبنم دانـه يې ويلې کړه مجذوبه (شيدا، دېوان او ورپسې هم يوه وسمـهالې بېلگه: سمندرمو شو د اوښکو، د هېندارو توپاني بيا - )؛٥٩-٨٩ځکه شوه د مرغلرو، پردې سيمـه ارزاني بيا... (هماغه - - - سترگې چې د سترگو پر لار، زړونـه وړي - څوک د تورې شپې به، چرته غله گوري (حمزه)؛ خاطره، يار دې په خيبر کې اوسي - ټوله دره له سپېلنو ډکه ده مدعا (و) مثل دا يو داسې انځور دى چې شاعر په يوه مسره کې يو اند يا واند څرگند کړي او په بله کې يې مثل يو انځور په بل انځور ښه ترا جوت او لا زړه د زباد لپاره وړاندې کاندې. کله هم داسې کېږي چې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 761 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ راکښونکی کړي. استاد اسد غضنفر په دې اړه داسې څرگندونې کوي: ((مدعا مثل د هندي شاعرۍ خورا مـهم خصوصيت دى. دلته د مرکبې تشبيه غوندې)) څو مشبه م يو او مشبه بـه موندلاى شو خو له مرکبې تشبيه يې فرق دادى چې په مدعا مثل کې شاعر ه ذهني مفهوم عيني کوي او هم د مشابه مثال په راوړلو سره د يوې ادعا ثابتول او توجيه کول غواړي. دغه تخنيک په کلاسيکو استادانو کې تر هرچا ډېر د شيدا په شاعرۍ کې وينو. په اوسنو کې ښاغلی جلان يو داسې څوک دى چې له مدعا مثل سره يې جوړه ده. مثال: دى چې ټپي مو په رسۍ تړي وخت څومره ساده چا پر(په) شگو رېگو د درياب مخه نيولې ده په اوله مسره کې شاعر يوه ادعا وکړه. په دويمـه مسره کې يې د هغې د اثبات لپاره تصويري مثال راوړ. دلته هم د مرکبې تشبيه غوندې د مشبه او مشبه بـه ارتباط وينو.(چا) د وخت،(ټپي) رېگو معادل دى. يو بل مثال:د درياب او(رسۍ) د شگو وژني مې گام په(پر) گام خو بياهم مينـه ناک دى جانان د سندرغاړي سل عيبونـه يو هنر پټوي چې دلته سل عيبونـه د گام پر گام وژلو، هنر د جانان د مينې او جانان د سندرغاړي معادل دى. د ه شبه هم اکثر وخت پکې نـه مدعا مثل بېخبنا د تشبيه وي خو د تشبيه ادات پکې نـه وي او وج )٢٩٢٠-۱-۱٩بيانېږي.))(د جلان جادوگر هنر، بهير دغه انځوريز چم په هندي سبک کې زيات پر کار اچول کېږي. له دغه پلوه په پښتنو پليونيو کې حميد په هر ډول، خوشيدا بېخپوره له ميرزا بېدل سره سيالي کړې، خو لومړى يې له ستر خوشاله راپيلوو: د عالم ډېرې خبرې، د جهان واړه لښکرې زړه مې نـه ښوري له ځايه، غر خو هسې وي کنـه (خوشال،پ ) حميد يې يوه داسې ښکلې بېلگه لري چې د بيت په دويمـه مسره کې يې مدعا راوړې او په ړومبۍ کې يې ورته مثل: لکه سر د پسه پر اور غاښونـه سپين کا راغله؛ هسې ماته له ډېر غمـه خندا - - - او د شيدا يو څو غوره شاهکارۍ: کړي اثر د درد ناله پر سختو زړونو -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 861 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )،۱٨٩تل د دف په وهل چغې جلاجل کا (دېوان د گريانو سترگو آب سوزان آتش وي - )،٢٥٩گوره ابر! اور د برق پر خرمن بل کا (هماغه د صورت په قوت څه شي بې اسبابه - )،٣٣٩ا (هماغهپه شبنم کې کوم نـهنگ شناوري ک حقارت د افتاده کړه گردن گشـه - )،٠٠٨راغی غر لمن پرغاښ و خاکِ پاته (هماغه بلندي مې د کهسار په پستۍ بايله - )،٤٠٨راغلم زه لکه سېلاب و دې صحراته (هماغه گلرخان يوسي عصمت د زاهدانو - اور د شمعې په صحبت کې دامن تروي، یفلک بار دى د اکراه پر هرچا اېښ - )،٢۱۱گوره حال د انحنا په هر هلال کې (هماغه د مردانو پر تېغ کله زنگ اثر کا - )،٢٣٨نـه کړه شام د هلال توره مکدره (هماغه واښه په خوله کې، د کهکشان نيسي - )؛٤٤٣حال د اسمان وينې، فتنـه جويي کړه (هماغه - - - له اسمانـه د چا زور برابر نـه دى - خه، شپې تېرېږيزمان ځي پر خپله م قافلې له لارې نـه سي اړولاى کاروان ځي پر خپله لاره، سپي غپېږي... ٩(باري جهاني لېمـه په سپين شعر کې: کـه څوک د لوړتيا ججوره و نـه لري، په هسې وزرو لوړېداى نـه شي... کـه نـه، ولې بـه يې: له موږکه څکالکی جوړولاى او مېږى بـه يې مرگ ته سپارلاى!
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 961 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )؛١بزم (رزم و )tsartnoCمخامختيا يا تقابل ( په دوديز ((بيان و بديع))کې تقابل، تضاد، طباق، لف و نشر، هم له شعري ((صنعتونو)) څخه ډېر tsartnocشمېرل کېږي، خو په لاتيني نومونپوهنـه کې د دغو درو سرو پر وړاندې يوازې ، د تضاد هغه ازې د تقابل انډول دىکه څه هم له لېکزيکي (لغوي پلوه) دغه ترم يو کارول کېږي ، خو په شعر، او نورو هنرونو کې زياتره له همدې لومړۍ نومونې او داسې نور noitcidartnoc په شعرکې هماغومره اړين برېښي، لکه په انځورگرۍکې د رنگونو په تړاو tsartnoc کاراخلي. يو توکو سره، له جوليز او مانيز ؛ په همدومره توپير چې په يوه شعرکې د رنگونو پرځاى له ژبن دواړو پلوه، کار لري او هغه دا چې دوه توکي (ويي، وييغونډونـه، غونډلې له بېلابېلو جولو او ماناوو سره يو د بل پروړاندې کارول کېږي. سره له دې چې کونترسټ لکه تمثيل، تجنيس، ټوليزې ليکنۍ يا ادبي ژبې او بيا تلازم او داسې نور پر نړيوال کچ انځورونـه نـه بلل کېږي او له ((نظم)) سره د ((شعر)) بريد ليکه رغولاى نـه شي، خو په ښکلاييز رنگ و خوند کې يو ټوليز چار و نقش پر غاړه اخلي. په دې توگه يې هماغه بېلگې راچاڼوو چې يا انځور رامنځته کوي او لکه په دې ورورسته بېلگو کې: يا د نورو هنري توکو په ښه تراځلېدا او ښکلاکې مرسته کوي، کـه تېرېدونی، کـه پرېوتونی - کـه څوک ښه يونی، کـه څوک بد يونی )۱٥٩(خوشال، وييزېرمـه په هرڅه کې ننداره د هغه مخ کړم - ناپديد)) شو -چې له ډېرې ((پيداييه )؛٢٩٨-( خوشال، پ ترسټ سره د بيت دواړې مسرې ستر خوشال په دغه بله بېلگه کې د نښه کړو وييغونډونو لهسره هم مخامخ کړې دي: نوره ((واړه پښتونخوا)) پرځاى مېشته ده )،٩١٤((يودازه)) دې زمانې پکې منصور کړم (پ او ياهم: توره چې تېرېږي، خو گوزار لره کنـه زلفې چې ولول شي، خو خپل يار لره کنـه شېخ دې نمونځ روژه کا، زه بـه ډکې پيالې اخلم ر سړى پيدا دى، خپل خپل کار لره کنـهه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 071 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )؛٤۱٠(پ - - - ضرورت کا لکه ((غر)) په لمن دفعه - د ((چولې)) فکرونـه ولې پرېشان کړې؟ )،۱٥۱(شيدا، پ په کور او کلي پورې آتش کړه - )؛٥٤٣ترک خراسان (و)، روم و حبش کړه(هماغه - - - کړه چې مې چاته سر ټيټ نـه شي، ننگيالی زما ژوندون زړه زما دې مسلمان وي، تفکرمې د پښتون کړه (حمزه)؛ د وړو وړو خدايانو دې بنده کړم - لويه خدايه زه بـه چا چا ته سجده کړم ملگرتياکه څو رندان راسره وکړي دا حرم بـه يوه لويه ميکده کړم)؛ - - - اوس گوزاره د زړه په وينـه کوو- .چې حالات ښه شو، بيا بـه مينـه کوو.. - - - ستا د ښايست بهارستان نـه خاندي - زما زموللی گلستان نـه خاندي لکه غاټول پسرلي پرېښووم پر ډاگ کـه گل پرهر مې پر خزان نـه خاندي دي بې سهاره تروږمۍ شپې واکمنې لمر، سپوږمۍ، ستوري پر اسمان نـه خاندي... )؛۱٤(ساندې او سندرې - - - ان لوټو د ورځې، خو د شپې يادوو خداىبنده گ - په لمنځو، روژو، حجونو او عمرو يادوو خداى ملا وايي هرڅه کړې کړه، خوخداى مـه باسه له ياده موږ گناه مينځوپه اوښکو، په توبو يادووخداى
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 171 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ دا بمبلې اوږدې ږيرې مو پرې اېښې هسې نـه دي ننواتې په زارو، واښه پرخولو يادوو خداى ) ٨٢٢٠-٢٩-٣کاروان پرغزل (يو نظم د - - - دا مندړ کـه کليساده، کـه جومات - يا اورتون دى، کـه د مينې خرابات بېل بېل ور دى، ستا د کور پر لوري مات لويه خدايه، هرې خواته دى ستا ذات! گڼه)؛ ٠٩(هادي، لېمـه له ورځې تښتم چې له شوره ډکه ستاغوندې ده - ده زماغوندې دهشپې ته پناه وړمـه، شپه چوپه په دغه دښته کې شايد د مينې قتل شوى په دغه دښته کې اوس هم د زړه درزا غوندې ده ...(جيلاني جلان، تاند اوبپاڼه) - - - چې قاتل ته ښيي لار زموږ د کلي ورپسې بـه وي ازار زموږ د کلي د خپل کور پته پخپله ورته ښيي دا ساده ساده هوښيار زموږ د کلي گڼه)؛٠٠-٩٠شېرزاد، روزگان (هېواد - - - پرکلي کله کله باد و باران يوځاى راشي لکه مين ته چې غماز و جانان يوځاى راشي څه ښه تصوير جوړ کړي چې لاس کله دروغځوم ستا ښکلو سترگوته موسکا او خپگان يوځاى راشي... (عزت الله شمسزى، تل افغان اوبپاڼه). په ازادو بېلگو کې: الښت يې د تاووس له بڼو جوړ ويچې ب - او بړستن يې د سمورو له پوټکو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 271 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ په څه توگه بـه د کبر لور اگاه شي چې خواران او بېوزلان زموږ د کلي _د طالب او مجاهد په واکمنۍ کې _ د ځوځانو، مارکونډو له پاسه خوب کا! (عنايت پويان، منصوري چغې)؛ - - - واوره باران نـه دى - رپ کې ودرېږي،چې په يو واوره چې ورېږي، واوره چې ورېږي نو ورېږي او ورېږي. (استاد شپون، تاند اوبپاڼه)؛ - - - کـه ستا د ناز پر شونډو، - د لمر پيغام نڅېداى، ما بـه مات کړى وو د شپې د اوږدېدو طلسم. هله نڅل بـه مې د څلېر له سپوږمۍ ، ستورو سره ېاو ستا د مينې په دروږ کې بـه م زرځله ځان بلهاري کړى وو خپل... خو، زه خواشينی يم چې: ته يې لاهسې په درشل کې د مزدک د ناز غرور ولاړه، او زما خوله د بېژبۍ له تورو خاورو ډکه! )؛٠٥(نوې پېړۍ او نوې زرۍ - - - شپه گبڼۍ ونيوه، - چوپه چوپتيا پر رېږدېدا وکړ پيل، يوه،د کاروان ستوري اسمان لار و ن
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 371 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ شعر راوټوکېده. کـه د هر شعر پيل و پاى دى، لوى څښتن په خپل قلم ليکلی خو ته يې زما د هر يو شعر د تول و تال گلپېغله! (ناچاپ). - - - داهم د((زړه اوخوله)) ترسرليک لاندې په يوه سپين شعرکې مانيز او جوليز غبرگ کونترست يا تقابل: هتا له ماسره د خولې خبره وکړ اوما له که تا سره د زړه. زه دې په خوله وغولېدم او زړه مې درکړ، خو ته پر خپله خوله و نـه درېدې اورادې نـه کړه... هو، داچې ته نـه غواړې، له ماسره د زړه او خوله لار يوه کړې او يوخوله زړه راسره پر يوه لار پل کېږدې، نو بس: نوره دې رانـه خوله ونيسه، خوله مې مـه لټوه و زړه مې مـه سپړه،ا او څنگه مې چې درکړى، هغسې يې روغ رمټ بيرته راکړه... نوره نو، زياتي ته پوه شـه او خوله دې او زه پوه شـه او زړه مې!!؟ ).٣١-٥١(اندوژوند
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 471 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )yalpانځورنگ يا تمثيل ( ي انځورنگ (تمثيل)، لکه څومره چې په داستان کې ارزښت لري، په شعر کې يې هم لري او هنر ) او په تېره کيسه يي detartsulliانځوريز يا مصور ( ←ښکلا او راکښون ور زياتوي. په په لويديځ کې له رغنده ټوکونو گڼل کېږي. ) شعر کې خو lacilobarap dna lacirogella( شعر، کـه په هر اېزم اړه ولري، کيسه يې بڼه راخپله کړې، پلات، تېم، پيل و پاى او کرکټرونـه لري. ورنگ يا تمثيل په سهي مانابايد د يوې پېښې ياصحنې داسې انځور گري وي چې انځ لوستونکی يا اورېدونکی پکې خپل ځان وويني، په نورو ټکو، داسې ونگېري چې هغه هرڅه يې په مخ کې تېرېږي. د پښتو ازاد شعر په وړو بېلگو کې هم له هماغه لومړيو څخه رادود شوى، خو په څلوريزوال يا پارسي نومونـه(چارپاره يی) قافيوال شعر کې ړومبی ځل اجمل(جنت،د پېغلې دوييزې په ترڅنگ)، لايق او فاراني او په نيم ازادو اوږدو هغو کې پژواک(کليمـه داره روپۍ) او بيا پوهاند مجروح(ځانځاني ښامار...) رادود کړى او په څه ناڅه لنډ او بشپړ ازاد شعر کې يې د را ازاد بهير د يو شمېر غورځاوڼو په برخه شوى دى. دودونې وياړ د د کيسه يي شعر پيلامـه له آره له اسطورو سره رادود شوې، په بله وينا، د دغه شعري ځېل ژبه تر هرڅه له مخه مېتولوژيکه رادود شوې او بيا هله يې تمثيلي اوسېمبوليک رنگ و خوند راخپل تاد پوهاند مجروح رانښلولې چې په نيم ازاد شعري کړى دى. په پښتو کې د دې ژانر پيلامـه اس کالب کې يې د اروپايي لرغوني پېر د اسطوره يي يا مېتولوژيکي شعرونو په پليونۍ، هغه هم زيات له رواني او فلسفي پرداز سره، څه د نا اشنا سندرو او څه د (ځانځاني ښامار) تر نامـه لاندې ښايسته ډېر کيسه يي شعرونـه کښلي دي. ادبپوه ليکوال اسداله غضنفر د استاد مجروح د ونډې په تړاو دغه راز شعرته د سېمبوليک روايت نومونـه کاروي او روايت هم داسې راپېژني: ((روايت په ادبي اصطلاحاتو کې)) د هغو خيالي يا واقعي پېښو بيان ته وايي چې ارتباط سره اثر کې تر ډېره حده، له پېښو، ځايونو، لري. له سېمبوليک روايته منظور دا دى چې په دې کرکترونو او مفاهيمو هم لومړۍ او مستقيمـه معنا اخلو، هم د پردې شا ته نورې معناوې پکې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 571 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ موندلاى شو. د ځانځاني ښامار ليکوال... له سېمبوله همدا معنا اخلي...)) د لا زيات پوهاوي لپاره: (ځولۍ، لومړۍ او دويمـه گڼه). فلسفي ليکوال اسد اسمايي د لېوال پر هوسۍ نندارمـه د سريزې په ترځ -د ادبيزموږ تاند لبان کې) د سېمبول تر څنگ تمثيل د شعر د ولوليز (عاطفي) راکښون لپاره اړين بولي او دوسمـهالو نومياليو شاعرانو له نوښتونو يې گڼي: ، (ولرن) او (بودلر) په ((سېمبول او تمثيل په اروپايي شعر کې د عاطفي هيجان په بڼه د (رمبو) اشعارو کې ځان څرگند کړ...)) غفور لېوا ل بيا په بشپړ ازاد کالب کې لنډ او اوږده تمثيلي او کيسه يي شعرونـه نور هم پسې ملي اسطوره يي -پښتني کړي او يو شمېر سېمبوليکې او رومانتيکې او بيا نيم تاريخي ې د نورو لويو او وړو ترڅنگ يې د ((هوسۍ)) ) کيسې او نندارمې يې رادود کړې چlacihtym( او ((ارشاک او اوشاش)) په نامـه په خپلواکه بڼه خپرې کړې هغه، خورا په زړه پورې بېلگې دي. فلسفي -په دغه لړ کې (( هوسۍ)) نندارمـه (ډرامـه) ارواښاد پوهندوى اسمايي له خپلې ادبي شننې سره داسې راپېژني: منظومـه يوه داسې شوې هڅه ده چې د خپل زړه خبرې د افسانوي سمبولونو ((... د لېوال د هوسۍ په مرسته وکړي.د ښکلاسمبول (د توروسترگو مېرمن) د شپېلۍ په اسرار آمېزه غږ زړه بايلي. (مغروره پېغله) چې د تورو سترگو له مېرمنې سره ورتوالی لري، د شاعرانـه تخيل په ځواک او بيا ځان راڅرگندوي، لکه (هېلن) چې څو پېړۍ وروسته د گويتې شپېلۍ په کوډو درې ځله بيا د شاعرانـه تخيل په ځواک بيا څرگندېږي...)) څنگه چې د درو واړو ياد شويو ويناوالو اوږده کيسه يي او تمثيلي اثار په خپلواکو بڼو چاپ هغه هم زياتره شوي دي او وړاندېينـه يې د دې کتاب له ججورې بهره ده، نو دلته يې همغه وړې، يوازې تمثلي بېلگې په لاندې ډول د مينـه والو مخې ته ږدو: ... هلته د وچ ډاگ پر لمنـه باندې د مني باد ته يوه کېږدۍ رپېږي په دې کېږدۍ کې يوه رنځوره ښځه اوربلوي او له دردو ژړېږي... (سمسور اوبپاڼه، له نصيرسهامـه په مننـه)؛
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 671 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ - - - ړم، شپږ بجې وې، سپين سهار وود ساهو قبر ته ولا - ژوند مې وليده ويده وو. مرگ مې وليده، بېدار وو بيامې لمر طرف ته پام شو،يوه بله ورځ يې راوړه خو پر مخ يې ژيړ زعفران وو، چې خپه وو، کـه بېمار وو... )؛١٢٩(شاه سعود، د ساهو ياد - - - لاسونـه او پښې ځانته، رانژدې کړو چې ماښام شي - ه وېرې څخه بندې، دروازې کړو چې ماښام شيل پر ورځ د زاهدانو، غوندې گرځو په کرار بدلې د بلا غوندې، څېرې کړو چې ماښام شي... (حبيب تاثير، برېښليک). په ازادو بېلگو کې: څه ښايسته - رنگينـه شپه د څوارلسمې، څه عطرينـه سپرلنۍ وږمـه چلېږي! پو باندې روانـه،د((خيالي)) پر غرڅ وړي راوړي د گلکڅونو پيغامونـه... او زه بوخت پر ننداره د هسک د پېغلې چې بېباکه بې پروا _ لوڅه بربنډه_ په رڼوب
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 771 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د څپاند سيند کې، کړي لمبا په مينـه مينـه! ز)؛٥١-٤-٤٠مخ ١٥(زما نړۍ - - - د سپينو وريځو پسرليو زما پر گلکڅو - سړې سيلی د پاڼرېژ رالوتې، په تورو نمرو کې ځان نغښتی اسمان، په وير ويرژلې ناوکۍ مې د زموللي چمن، د راپرېوتو سپېدارو په ناورين، د لښېدلو بلبلانو په ياد. // // // باغ په زموللو اندېښنو کې ډوب دى: د چمبېليو، رمبېليو وږمې کومي، لوټېدلې لارې د باد له د کوم ناچېري نشت اباد پر لوري ولېږدېدې... )؛٨١- ٠١(هماغه - - - باران ورېږي، - توپان چغې وهي. د دې ساړه ژمي لاسونـه د توتيانو بچي له شنو خوبونو پاڅوي په يخ نيولو گوتو د شنو بڼکو حرم څېرې ورنـه زړونـه باسي... تر پايه (ننگيال،... )؛ - - - شپه توړۍ پر لاس لکړه - پر همدې لاره شوه تېره موږه دواړه ورپسې ځو ستا خندا يو ښکلی تاج دى
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 871 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پاس پر زلفو سهر اېښی مادې ملا نـه لاس چاپېرکړ ستا پر ولي مې سر اېښی دواړه ځو د ځنگل لورته... )؛٩(غ. لېوال، خله چې ته خپه شې - - - اوبه يې تېرې کړې پر ږيره - ې پرېمينځلولاس ي ژبه پاکه پاکه... خو: د سبا د وينو څاڅکي پر لمن پاتې شو! )،٩٢٩(پيوند، دسېنما ياران نرۍ لار زموږ له کوره - د شنو شوو په ځنگل کې د پستو وښو له پاسه ان، تر سينده رسېدله... -...- تروږمۍ وه يو څو سيوري راپسې شو زموږ له کوره تر گودره امات کړجام د پرخې يې ر نور يې پرېښووم چې ځمـه! (هماغه)؛ - - - دا څلور خړ دېواله دا په لرگو پوښلې خونـه څومره مې بده راتله اوس ترې وتلاى نـه شم دلته مې مور ويديده ...(درياخان، تاند اوبپاڼه)؛
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 971 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ - - - مامې چې غبرگې سترگې - پاس د اسمان ټټر کې و گنډلې او بيا ښه ځير شوم ورته... ماوې چې گوندې له ماښامـه مخکې د پراخ اسمان ټټر کې وگورم روښانـه ستوري!!؟ (خسرو سنگروال)؛ - - - درسته شپه - اړخ پر اړخ د باڼه کټ کې اوړم، ستاتر پلو لاندې په نرمـه غېږ کې، يوه شېبه (زه د) ارام په تمـه مورې ماشوم شومـه بيا غوږ پر اواز ).٥٣يم! (ازمون، څنگه دې هېره کړمـهستا اللو ته پروت - - - دا زما گوتې ته گوره - هاچينـه درون معلومېږي ها د دوو غونډيو منځ کې شين نرى پيوند يې وينې سپين گړونگ درمعلومېږي کټوري يې د سپوږمۍ چې پاس پر سرباندې نيولي که تا ته وايم ځير شـه گوره دغه لاندې مېنې وينې چې تر کوچو دي لا سپينې دغو مېنو ته وربار دي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 081 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ تورې کډې د لونگو زه هم کله کله پيايم د نظر يو رمـه هلته! گڼه).٩٩(ومان نيازى، لېمـه - - - هسې د کابل پراننگيو - يوه اوښکه ده زه لکه ماشوم ترېنـه کيسې غواړم. سره شي هيله هيله شي د لمر سيوري ته پټه شي غلې شي گونگۍ شي راستنـه شي يراته نـه واي بس ځنې راوگرځم... گڼه)؛ ٣(سيد منتظرشاه، هيله - - - اخر مې وليدل داستاد ماشومتوب د تابلوگانو - څو کوشني کورونـه مثلثي (څو درېگوټيز) بامونـه او د څو رنگه دېوالونو منځ کې په پردو پټې رنگارنگې کړکۍ خو هلته ته وا څوک نـه اوسېږي... گڼه)؛٤(احمد تکل، لېمـه - - - ) په يوه ټپه کې ((تمثيلي مخاطبه)) په نښه کړې ده:٢٤اغلې سلمـی شاهين (دپښتوټپې ياري د زور خبره نـه ده اشنا ته وايه چې خوله سمـه خوځوينـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 181 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ په کيسه يي (پرابوليک)شعرکې د انځورنگ (تمثيل) بېلگې: ستا د گل بدن له عطرو - پر پاسته ورېښمين پالنگ ستا د سينې وم مست بېسده خوبولی له ماښامـه تر سهاره ترڅو... ستا د لمر ښايست زرينو وړانگو ستا د گل مخ سباوون په رڼو پرخو له درانـه خوبه راويښ کړم او شوې هله مې روڼې خوبوړې سترگې په تلپاتې تورتم روڼو رڼاگانو! ،)٣٠(د سبرونو نڅا - - - سرسپينو کوترو د بامونو پر - په خپلو سرو مښوکو وليکل چې: څوک بـه تر ((غرو)) زموږ د مينې پيغام ورسوي؟ کلونـه وشول، له آخوا د اور لمبې بلېږي او راسوځي مو د الوت وزرونـه! )؛٣٣(هماغه - - - ما وېل، - چې ولېږدوم دا خپله توره کېږدۍ، -لکه د ستورو بېړۍ - د پلوشو په مراندو ربوى...هسکه د لمر تر و خو د تورتم د واټنو لاسونو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 281 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مراندې کړې پرې زما د تورې کېږدۍ او کړه يې بيرته رانسکوره د نېستۍ پر تورو خاورو باندې... اوس، هسې ناست يم لاس تر زنې لاندې چې دغه توره سپخېدلې، ړنگه بنگه راپرېوتې کېږدۍ څنگه راټوله کړم له تورو خاورو، له سرهڅنگه يې وپېرمـه بيا او پر هماغه وچ خاورين ځمکني غولي يې بيا ودرومـه بيرته نېغه )؛ ٣٢٩-۱٢٩د پخوا په شانې! (هماغه شعري تړنگونـه (ترکيبونـه) په شعري کره کتنو کې دا زياته دود ده چې وايي: پلاني شاعر خورا ښه او ښکلي ((ترکيبونـه)) سې ليکي:هم کارولي دي. په دغه تړاو استاد اسد غضنفر دا (( په ترکيب کې چې له دوو ياتر دوو ډېرو کلمو رغېږي، يوه نوې مانا مومو. ترکيبونـه پر څلورو ډولونو وېشلاى شو: اضافي، وصفي، تشبيهي او استعاري ترکيبونـه. د پښتو پخوانو شاعرانو د جلان :به ترکيبونو ته ډېره توجه نـه کوله. په شلمـه پېړۍ کې د هنر دې اړخ ته توجه وشوه... ). )٢٩٢٠-۱-۱٩جادوگر هنر، بهير ) په جاج نـه، بلکې د غونډله noitamrof droWدلته ((ترکيب)) د وييپوهنې او بيا وييرغاونې( پوهنې(نحوې) په جاج کارول کېږي او له همدې اړخه د ژبپوهنې په نومونـه کې نحوي لل کېږي. په دې توگه لومړي ډول تړنگونـه(ترکيبونـه)، په بله وينا، غونډونـه (عبارتونـه، فقرې) ب ته((نحوي ترکيب)) ويل کېږي او دويم ډول ته(لغوي ترکيب). لومړى ډول د دوو يا زياتووييونو او وييکو(اداتو) يوه ټولگه ده چې په يوه غونډله(جمله) کې د يوه شننوړ او ونجوړ(قابل تعويض) يوون(يونټ، واحد) په توگه يو ټاکلی پښوييز او مانيز ر پرځاى کوي، په نورو ټکو، يوه غونډله لومړى پر غونډونو وېشل کېږي ، لکه چا ځي) -يوه سترادبي بنډارته -په ملي بس کې -د مازيگر پر درد بجو -واخلې(سپوږمۍ او زمرى
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 381 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ غونډله. لغوى ترکيب بيا له دوو يا زياتو وييونو او وييکو څخه داسې رغښت مومي چې نـه وي، بلکې پر دې سربېره يې بېلابېل رغنده توکي له نحوي پلوه د يوه يوازې شننوړ او ونجوړ نـه يوازېني فشار او (حالت: اصلي، مغيره) اړوند(تابع وي، لکه: پيمخی، سترگوږى، ساپوهنـه... .-تمځاى(تمځی)، ژبپوهنـه، کتنپلاوى، له اوښکو ډکې سترگې، ژب ونډونو غوندې تر هرڅه له مخه د په دې لړکې شعري غونډونـه يا((ترکيبونـه)) هم د نورو غ اړوندو غونډلو(جملو) د يوونونو(واحدونو) په توگه، د جوليز، نحوي جوړښت، چار و مانا له هنري پلوه؛ او داچې له آره نحوي غونډونـه -مخې په پام کې نيول کېداى شي او هله بياله شعري ونـه وي، بلکې، لکه له مخه چې دي، نو اړينـه نـه ده چې تل دې رغنده توکي يوازې خپلواک ويي ورته نغوته وشوه، ناخپلواک هغه( وييکي: د، له، په، پر، تر، سره، لاندې، باندې، کې، پورى، پسې، او...) هم رانغښتاى شي او په دې لړ کې د همدغو څلورگونو تړنگونو((توالی اضافات)) گڼو کې شمېرل کېږي. چې په دوديزو ادبي فنونو کې ويار(عيب) بلل کېده، اوس يې په ښې دادى، دلته يې څو بېلگې وړاندې کېږي: برندې سترگې، لکه: د اسمان ستوري، په سترگو سترگو کې، پر بلۍ ولاړه نجلۍ، سر پر زنگون، د وختو د اسوېلو تر سيورې لاندې، پر ورېښمين بستر د ناز، د لمر په څڼو کې، د ښېراز دونو لولنگرو، د کرلو پرنډو وينو د گلمينو گلبڼونـه، د باور گوگل، د گل او بلبل په ژبه، با ...).٠٣،٣٠سپېدو د خزانزمولو سپېدارونو شنـه خوبونـه ...(ساندې او سندرې هرگوره،استاد غضنفر شعري تړنگونـه په څلورو نومېرلو(مشخصو) ډولو اضافي، وصفي، و يوه برخه رانغاړي.که تشبيهي او استعاري هغو کې رالنډ کړي چې هغه هم د نوموالو غونډون نـه، يوازې په نوموالو کې اضافي داپېنځه ډوله دي، همداسې توصيفي، بدلي، عددي، متممي، قيدي... او ورپسې فعلي ډولونـه هم همداسې درواخله. په هره توگه، د تړنگونو هماغه ساده ډولونـه هم چې د دوو خپلواکو(ساده يا مشتقو) وييونو تر ه پکې نور وييکي دومره برخه نـه اخلي، تر يووستويو وييونو څخه څنگ له اضافي(د) پرت دشعري انځورونو (اېماژونو)، په ټوليز جاج، د((شعريت)) لپاره ښه ترا لياره هوارولاى شي، او د ژبني پوتنسيال د آر له مخې يې زېږون ناپايه (نامحدوده) دى، په بله وينا، شاعر يې له امنځته کولاى شي او هېڅکله له تنگسې سره نـه مخا مخېږي.اړتيا سره سم هرڅومره ډېر ر استاد غضنفر هڅه کړې، د جيلاني جلان د شعر دارزونې په ترځ کې هماغه څلور ډوله رابرسېره کړي: ((د مازيگر په(پر) زيړ جبين بـه گل گل وکرل شي دا ځوان گودر بـه اوس د نجونو په مذهب غږېږي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 481 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ دى. د مازيگر زيړ جبين، استعاري ترکيب دى. ځوان گودر هم دلته زيړ جبين وصفي ترکيب استعاري ترکيب دى. مانا داچې گودر له انسان سره تشبيه شوى دى. بياد تشبيه يو اړخ يعنې مشبه به(چې دلته انسان دى) حذف شوى او يوازې يوه ځانگړنـه يعني ځواني يې ياده شوې ده او مذهب مضاف او نجونې مضاف اله دى.د نجونو مذهب اضافي ترکيب بولو، ځکه متل دى وايي، د شال او شړۍ نـه سره کېږي، خو په پکتيا کې شړۍ ښکلې او رنگين لباس دى. جلان وايي: دې ته سور غرور هم گونډه ماتی شي، سجدې کوي دا د پسرلي شړۍ د لمر په(پر) اوږو ښخه ده او د لمر اوږې استعاري دلته سور غرور وصفي ترکيب(غرور موصوف او سور صفت دى) ترکيب دى. د ښاغلي جلان شاعري له اسعاري ترکيبونو مالاماله ده. د ده ترکيبونـه کابو ټول د ده خپل دي. ژبپوهان وايي چې په ځينو ژبو کې ترکيب جوړول اسانـه دي، خو په ځينو نورو کې اسانـه نـه دي ... و لپاره او بل د تناسب په خاطر ترکيبونو ته . جلان د نوي انځور د جوړولو لپاره، د مانا د رسول مخه کوي. دى وايي: زموږ د کلي له اسمانـه هر چا کړې ولجه چا ترېنـه لپو کې سپوږمۍ وړې چا لمر وړى دى دلته د کلي د اسمان ترکيب په ورپسې مسره کې له لمر و سپوږمۍ سره هم د انځور په بشپړولو )٢٩٢٠-۱-۱٩جلان جادوگر هنر، بهير (د کې برخه اخلي، هم تناسب زېږوي.)) دا خبره چې ترکيب جوړول په پښتو کې د نورو ژبو اوبيا پارسي هومره اسان نـه دي، سمـه نـه ده، ځکه، لکه چې په همدې څپرکې کې رڼا واچول شوه، هره ژبه ((يو ناپايه رغاونيز پوتنسيال له دغه پټ توانـه د نورو او بيا لري))، دا بېله سکالو ده چې په پښتو او بيا شعر و ادب کې پارسي ژبې هومره کار يا گټه نـه ده اخېستل شوې! مرکب تشبيهات استاد غضنفر په اړونده ليکنـه کې د دغې شعري ټولۍ(مقولې) په تړاو ليکي: ((له ترکيبونو چې راتېر شو، د جلان د شاعرۍ بله مـهمـه ځانگړنـه مرکب تشبيهات دي. په دې جمله کې چې ، هغه د سپوږمۍ غوندې ده، يوه مشبه او يوه مشبه بـه لرو. کـه مشبه او په تېره مشبه بـه تر وايو يو زيات شي، دابيا مرکبه تشبيه بلل شوې ده. جلان له دې درکه هم په پښتو کې ډېر سارى نـه لري. جلان وايي: چې پسې وژاړم ښه وژاړم دمـه مې وشي لکه ناروغ نـه چې په يخو اوبو تبه ووځي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 581 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ته ژړا او يخې اوبه او د تبې وتل او دمـه کول سره تشبيهي ارتباط لري. مرکب تشبيهات دل .بشپړې منظرې راکوي او د تصوير جوړولو عالي ډول دى...)) هنري صفت استاد غضنفر دا بديعي صنعت داسې راپېژني:... کله چې صفت ياد کړو او موصوف پرېږدو، د ته هنري صفت وايو... . د خوشال خټک په دېوان کې د صفت دې ډول خيال پاروونکي استعمال هنري صفت مثالونـه نسبتاّ ډېر دي. په اوسنو کې جلان يو هغه شاعر دى چې د هنري صفت کامياب مثالونـه لري: پرون يې تاپسې دنيا چڼ کړه خبر يې کنـه(که نـه) سپينچکه، لمر درنـه يو څو جلوې په پور اخلي موصوف له ذکره پرته راغلی دى...))(د جلان جادوگر هنر، ادبي چې دلته د سپينچکه صفت د .)٢٩٢٠-۱-۱٩بهير سبکي گډوډي(اضطراب) زموږ د دوديزو ادبي فنونو او نوې ادبپوهنې استاد ، غضنفر دغه ټولۍ (مقوله) له يوې بېلگې سره داسې راپېژني: طرزونـه چې يو له بل سره نـه ((... د سبک له اضطرابه منظور دادى چې کومې کلمې ياد ليکلو کوم کوشېرکېږي، سره يوځاى کړو. د ښاغلي جلان په دا لاندې بيت کې د ساينس او مقالې د ژبې کلمات د ادب او غزل د ژبې له کلماتو سره يوځاى شوي خ کوشېر شوي نـه دي او د سبک اضطراب يې پيداکړى دى: هلته ساينسدان د لوړ تخنيک په تار ډبره تړي ژبې سمندر په يوه خبره تړيدلته گل فاهيم)نوي شعري جاجونـه (م پر نړيوال، سيمـه ييز او هېوادني يا ملي کچ د سېمبولونو اواسطورو تر څنگ يو لړ سياسي، فرهنگي... جاجونـه (مفا هيم)، د وييونو، تړنگونو يا غونډونو (عبارتونو) او بيا نومونو بڼه، چې د رسنيو له لارې يې وسمـهالي شعر ته لار (ترمونو) ټوليو (مقولو)، گړنو او متلو په موندلې او زياتره پر ن،يوالوسېمبولونو اوښتي دي، په وسمـهالي پښتو شعر کې هم نن سبا په آره يا اړولې بڼه لږو ډېر را دود شوي دي، لکه: توروسپين، تورداغ، د خطر زنگ، سور څراغ، زرغون څراغ (ورښوول يارڼاکول)، ښی،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 681 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کيڼ (لاسی)، پرمختللی (مترقي)، ځانساتی (کنسرواتيف)، سمونوال، تور ښيلاسی، (بنسټپال)، توره (ديني بنسټپالي يا ارتجاع)، سور (کمونېست)، سره (کمونېستي ارتجاع )، سپين (پانگوال، پانگواک)، سپينـه (پانگوالي ارتجاع)، نړيواک(جهان سالار)، نړيواکي (جهانخوار)، زبرځواک، شپږم ستون (رسنۍ)، پېنځم برج (جهان سالاري، جهانباني)، نړيخور (سوسيالېزم)، صليبي جنگ يا جگړه، د تعميدلمبا (غسل تعميد)، سمندري غله، بېل يې کړه، اېل يې کړه (تفرقه انداز و حکومت کن)،خوره او مـه مره (بخور و نمير)، کور ډوډۍکالي يا )، شمال و جنوب(شمالي نيمـه s-aesrevo( کورکالي ډوډۍ، تورې اوبه، تر تورو اوبو آخوا کُره او سوېلي نيمـه کُره) سپين چک، د غروې اوښکې (اشک تمساخ)، د مرگ و ژوند خبره (سوال مرگ و زنده گی)، د تونل پاى (نـه ښکارېدل...)، توره طلا(تېل)، يانکي (امريکايي)، خاموشي، فاضلۀ چوپ ډېرى (اکثريت خاموش)، مختوپانې چوپتيا يا تر توپانـه مخکې مدينـه، دعاج ماڼۍ يا برج، تاج محل، د خوراړو (جذاميانو) ټاپو، له زانگونـه تر گوره...؛ د ظلم و تېري سېمبولونـه، لکه يزيد، شمر، حجاج، چنگېز، هلاکو، تېمور، مغول او ورسره تړلې الی مغلو اله، هيتلر، موسولونې، فرانکو، پلپوټ، پېنوچېت او بيا ورسره زموږ خپل ه سيال...؛ پرنړيوال کچ يو لړ تاريخي نوميالي او اتلان، لکه سپارتک (درومي مرييا نو سر غندوى اتل)، سزار، هراکلس (يونانی پهلوان)، سکندر، کېلو پاترا (د مصر ټولواکمنـه)...؛ او بيا زموږ خپل شاهي اسپه دا، لکه يما، جمشېد (او ورسره تړلی: جام جم)، ويشتاسپ، گشتاسپ (لرغونې کورنۍ تر ټولو له مخه د پښتنو له ساکي نيکونو سره تړاو درلودلی)، ساک ياسهاک، سړبن، غلجی، غرغښت، بېټنی،کرلاڼی، ويما، کنېشکا،اوشاش، زرينـه (ساکي ټولواکمنـه)، پښتنـه مېرمن)، زرتشت (زردشت)، سپين تومان (د -روکسانـه يا رخشانـه (د سکندر ساکه نيم تاريخی اتلان، لکه سيستانی کک، رستم، زال، اسفنديار، کابلۍ زرتشت ستاينوم)، يا روبابه او سودابه...؛ او زموږ بشپړ تاريخي او ملي اتلان، لکه: ابراهيم لودي، شېرشاه سوري، بايزيد روښان، خوشال خان، ميرويس نيکه، نازوانا، احمد شاه دې، امين اله خان لوگرى، ميربچه بابا،اکبرخان، عبدالله خان اڅکزى، محمدجانخان، غازي ا خان، مسجدي خان، محمدشاه بابکرخېل، ايوب خان، ملالۍ، ملامشک عالم، محمد عثمان تگاوى،د هډې صاحب، چکنور ملاصاحب، د ترنگړو حاجي صاحب، امان الله خان، غفارخان، صمد خان، ميرزا عليخان...؛ ل، نينوا... ترڅنگ زموږ پخواني او يوناني، جغرافيايي ځاينومونو، لکه باب -د نړيوالو تاريخي لکه: باکتريا، باختر، بخديانا، پاروپاميزاد، اکسوس (امو)، اندوس (اباسين)، اراکوزيا
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 781 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ (ارغستان، گندهارا (کندهار!)، هريوا (هرات)، مرغنا (مرغاب)، نياسايا (ميمنـه)، زرنگيا )، لام يا لمپاکا (لغمان)، پروانتا (سيستان)،کبورا(کابل)، لو کرنا (لوگر)، الينا (نورستان (پروان)، کاپيسا، پنتهېر (پنجشېر)، گنزه(غزنی)، ويهارادک (وردگ)، ناگرويهارا (ننگرهار)، اجنپور (رحمت ځواکمن) يا د استاد حبيبي د څېړنې له مخې دنپور (جلال اباد)، ان، روهليکنډ... . باگرام (پېښور)، اوديانا (سوات) سواتسو (د سوات سيند)، روه، روهيست استاد پژواک د لومړي شاعر په توگه خپل ملي دا ړومبی ځل په پښتو شعرکې تر ډېره کارولي دي او ليکوال په يوڅه زياته کچه، چې هرگوره استاد کهزاد په خپل زاړه تاريخ کې له څه ناڅه ندې يې د دوست ((فلالوجيکي)) تېروتنو سره له اوېستا او شاهنامې څخه راچاڼلي چې پر وړا شينواري (افغانستان په اوېستا کې) يو څو بېلگې له تاريخي ژبپوهنې سره يو څه زياتې باوري برېښي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 881 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپرکی - ۱ د وگړني يا گړني پښتو شعر جوليز رغښت ني ادب وېشنـه د هرې دوديالې (مـهذبې، متمدنې) ټولنې ادب تر هر څه مخکې پر گړني او ليک مومي: ) ادب د هرې ټولنې په هماغو لومړنيو ralupop(و)گړنی (شفاهي)، يا ولسي (فولکلوري وړتيا پکې وه چې د نورو هنرونو بشپړتيايي پړاوونو اړه لري چې ليک يې لا نـه درلود، خو دا وله او سينـه پر سينـه په څېر دغه ژبنی هنر هم وزېږوي او د نثر يا نظم په بڼه يې يو بل ته خوله پر خ ولېږدوي او له دې سره يې زېږندوى يا ويونکی د زمانې له ياده ووځي، بيا نو د اړوندې ټولنې يا ولس گډ مال شي او کوم ټاکلی يو گړى (فرد) يې پخپل نامـه نومولاى نـه شي. نو( کله چې ټولنـه د ليک و لوست پړاو ته ورگډېږي او ورو ورو پکې ليکنی ادب وده ومومي، و) گړنی ادب هم هماغومره ورو ورو له دوده لوېږي، هم د پنځونې له پلوه او هم د کارونې له پلوه. دا ځکه چې ادبي او رواني تنده يې نوره زياتره په دا دويم ادب خړوبتيا مومي او (و)گړنی ته نـه هغه يې ورسره هسې په څېرمـه ډول خپل نيمژوانده شتون پر مخ بيايي او پخوانی برم ور فرهنگي ټوک (جزء) او پاتوړې -پاتې کېږي، او په پاى کې هم د خپلې ټولنې يو تاريخي (ميراث) گرځي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 981 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کې د ښکېل انسان )مناسباتو اقتصادي -ټولنوټيزو اړيکو (اجتماعي "په ډېرو وروسته پاتې انيزو ما )ماديتوکيز (د هغه د ژوندانـه د ولولې اواندونـه ، انگېرنې )ابتدايي( ساده ډېر انگازه ده. اړتيا هغه دې ته رابولي چې وانگېري، سوچ او اټکل وکړي او خپلو رواني چاپېريال مخ). ٤٥(کرگر: څو ادبي يادونې، ".تمايلاتو ته هنري بڼه ورکړي زموږ په پښتني ټولنـه کې چې ډېرى يې په ليک لوست نـه پوهېږي، د (و) گړني ادب زېږون لا لږ و بېنومـه او نيمڅرگند) ولسي ادبي ژانرونـه ←لته تر پرمختلليو سيمو زياتره (ډېره شته دى. دغ زيات دود لري او ان تر دې چې هره خبره يې له لنډۍ يا متل سره وي او يا د کوم ولسي شاعر له يو نيم بيت سره. ه په ځينو سيمو کې خو تر اوسه، يا تر پرونـه يوازېنۍ (و) گړنۍ بڼه پاتې شوې ده. د ساري پ توگه دېرش څلوېښت کاله له مخه د پکتيا او پکتيکا په سيمو کې د ليکني ادب څرک هېڅ نـه ←لگېده او يوازې ( و) گړنی شعر و ادب او ورسره تړلی ټنگ ټکور واکمن وو، لکه واخلې، د " چې په سملاسي (فی البديهه) ډول يې له ټنگ ټکور "شييراندويم يا نيمڅرگند غوندې اړوند رونـه او بدلې ويلې او دا چې ناليک لوستی ول، همداسې گړني بـه پاتې کېدل او يا بـه د سره شع هر چا بېرته هېرېدل. په خوست او ځاځيو کې دغه راز شييران د يو لړ نويو را پيدا شويو ليک و لوست والا شاعرانو تر څنگ لا هغه پخوانی گرانښت او منښت لږ و ډېر ساتلی دى. ند د پښتو (و)گړني ادب دوه گونی وېش لپاره زموږ تر کورنيو (دوديزو) انگرېز پښتو پوها پوهانو، څه ناڅه يوه غوره تخنيکي بريد ليکه راکښلې، لومړۍ ((بېنومـه)) برخه يې، رښتينې ) نغمې، سندرې sgnos ralupopوگړنۍ برخه بللې او ورسره ورسره يې د دارمستېتر غوندې ( ). مانا دا چې له آره سندرې او s-esrev ralupopسره وگړنی شعر (نومونـه کارولې او له دويمې نغمې رانغاړي او دويمـه برخه يې پر وړاندې، هر گوره ((شعرونـه))، په بله وينا، د لومړۍ هغه رښتينې برخه وار له مخه يوه ((سندريزه)) پنځونـه ده او دويمـه وار له مخه يوه ((شعري)) پنځونـه. دغه دويمـه برخه هم يو رنگ نـه ده او د ويونکيو اکر وکر(حالت و هويت) يې بلخوا ليدل کېږي، سره توپير لري او هغه دا چې په دوى کې څوک نيمڅرگند دي او څوک پوره څرگند، نو، دېته اړ sesrev ralupop ي شعرونـهوگړن او )sgnos ralupopۍ سندرې (گړن) ووځو، په ټوليز ډول ( درو غورو ډلو يا ټوليو (کتېگوريو) ووېشو:شعر پر دوو نـه، بلکې پر
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 091 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ لومړۍ ډله هغه سملاسي (فی البديهه) لنډې نغمې راځي چې د کار پر وخت، پر لاره او ياهم له ملي اتڼ سره بولل کېږي، د وگړني شعر دا برخه زياته آره او رښتينې بللاى شو؛ زيات دوديز رنگ لري او بېنومـه ده. نيمڅرگند يا نومورکي دي او د څانگيزو سندرغاړو له خوا بولل دويمـه ډله چې ويونکي يې کېږي. په دې ډله کې، د لومړۍ هغې تر پليونۍ او اغېز لاندې ويل شوې لوبې، بدلې، بگتۍ، لنډ لنډ رزمي، بزمي ... شعرونـه راځي. خوا درېيمـه ډله هغه ده چې ويونکي يې پوره څرگندو نومور دي او د څانگيزو سندرغاړو له بولل کېږي. په دې کې مقام، رباعي، غزل، چاربيته او (پېيلی) داستان راځي چې غزل يې ، مخ) ٢٠٨هرگوره له ادبي هغه سره خورا ډېر توپير لري.)) (مکنزي خجيز سېستم راڅرخي، نو پر -څرنگه چې زموږ خبرې تر هر څه له مخه د پښتو شعر پر څپيز څه ډېر تمېږو او له دويمې نيمڅرگندې او درېيمې څرگندې همدې لومړۍ يا بېنومې برخې يو برخې سره ځکه ډېر نـه پېچېږو چې دا دواړې برخې د پښتو شعري سېستم لپاره آر بنسټ نـه، بلکې د لومړۍ آرې او نږه وگړنۍ برخې سره په گډه پر خپل خپل وار د ادبي (ليکنۍ، دېواني) کوي. دا دى، درې سره برخې پر خپل خپل وار پرله برخې ترمنځ تش د يوه پله هومره چار پرځاى پسې د مينـه والو مخې ته ږدو: لومړۍ: آره، رښتينې او بېنومـه برخه دا برخه تر دويمې (نيمڅرگندې) هغې ډېر ځېلونـه (ژانرونـه) لري. ځينې يې له آره يوازې سندريزه نځول کېږي، لکه غاړې، لوښه او کارونگ لري، يانې د ټنگ ټکور لپاره راپنځول شوې او پ سروکي، ببولالې، شين خالۍ، نيمکۍ يا د اتڼ نارې؛ ځينې يې، يوازې او يوازې ترنمي لوښه او کارونگ لري، لکه، کاکړۍ، غړانگې، د ويرساندې، د ناويو ساندې يا چغيانې، د اتڼ د بېنومـه نارې، د نکلو نارې، د ماشومانو سندرې ، د ميندو سندرې، للو سندرې يا للووې او ولسي ډلې داسې نور لوى واړه ځېلونـه؛ او ځينې يې لکه لنډۍ او لنډه کۍ شعري، ترنمي او سندريز درېواړه کارونگ ډولونـه لري. د رغښتي تخنيک له پلوه دا درست ځېلونـه د ټوليز پښتو شعر سره د پرتلې وړ دي؛ هرگوره، د ري او يا هم دسپين شعر بڼه، له ناڅيزه تول و نکلونو يو شمېر نارې چې هايکو وزمـه ازاده بڼه ل خجيز سېستم سره اړخ نـه لگوي. پر وړاندې يې پېيلې هغه تر ډېره -تال سره، بې له هغې له څپيز
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 191 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ دغه سېستم رانغاړي اويوه نيمـه نانډولي يې، لکه څنگه چې وتلي شاعر او ليکوال ((عبدالباري ه د فتح خان بړېڅ د نکل په تړاو يادونـه کړې، د جهاني، لروبر او بپاڼه)) يې د بېلگې په توگ نکلچيانو له خوا د بيا بيا راغبرگونې يا خوله پرخوله کېدنې زېږنده برېښي. ralupop په هره توگه، په ټوليز ډول د پښتو سوچه وگړني همدا لومړى پېيلی ادب ياسندرې تونيک) جوړښت سېلابوخجيز ( -د جوړښت له پلوه آرې او پخوانۍ برېښي او څپيز sgnos لري.، تر دې چې د ( پېيلي) دويم او درېيم ډول او بيا ليکني، ديواني او ازاد شعر لپاره مخبېلگه گڼل کېږي. خجيز شعري پښتو سېستم له پلوه د دغې لومړۍ وگړنۍ برخې له بېلابېلو ځېلونو -موږ د څپيز ننې لاندې نيسو.څخه دوه غوره ځېلونـه (لنډۍ او سروکي) تر سپړنې او ش ـ لنډۍ ٩ لنډۍ د پښتني وگړني ادب يو داسې شعري او سندريز ځېل (ژانر) دى چې د څومره والي، ټوليزوالي، گرانښت و منښت له پلوه ورسره بل هېڅ ځېل سيالي نـه شي کولاى. بېلابېل نومونـه ټپۍ، ټپکۍ او ستاينومونـه ، لکه لنډۍ، ټيکۍ، مسرۍ، ټپه،اواز، بدله، سندره (لايق)، (يادويگا)، غريبۍ، غرنگۍ (رفيع)، يې هم زموږ د خبرې پخلی کوي. بل ارزښت يې په دې کې خجيز)) سېستم يوه تيپيکه مخبېلگه گڼل -نغښتی چې د پښتو آر او رښتيني شعري ((څپيز کېږي. کـه د د غه توليز (وزني) رغښت له پلوه د (گړني او ليکني) قافيه وال او ازاد شعر ړي، د مسره ييزې نابرابرۍ او ناقافيه والۍ له پلوه بيا په ځانکړي ډول د ازاد شعر لپاره يو رانغا داسې پوخ بنسټ جوړوي چې پرديو پېښو او پليونۍ ته د چا پلمـه نـه پاتې کېږي او نـه څوک پر اوسني پرله پسې رادودېدونکو ازادو شاهکارونو دا ټاپه لگولاى شي. دوه مسره ييز، په بله وينا، يو بيته شعر دى. لومړۍ مسره يې نـه څپيزه لنډۍ يو داسې خپلواک او دويمـه يې ديارلس څپيزه ده چې وروستۍ ناخجنـه څپه يې يو موزيکال اهنگ رامنځته کوي. له خجيز پلوه يې له سره تر پايه پر هره څلورمـه څپه يو غوره يا پياوړى خج ټيکاو لري او تر څنگه وندو وييونو کې خپل خپل خجونـه هم ساتي، خو د هماغو غورو يا پياوړو يې نورې څپې په اړ شعري خجونو تر اغېز لاندې کمزورتيا مومي ، خو بيا يې هم کـه ويونکی يا بولونکی بېخي وغورځوي، په بله وينا، له تول و تاله يې بلهار کړي، نو د بل هر شعر په څېر دغه ټولمنلی وگړنی ې نيمگړتيا سره مخامخېږي.شعرهم له ژبنۍ او مانيز
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 291 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د اهم د لنډۍ د بې کچه گرانښت او منښت ښکارندويي کوي چې د بېنومـه (و)گړنيو شعرونو او بدلو تر بل هر ځېله يې پنځون او زېږون زيات دى او هېښنده يې لا دا چې پر نالوستو پرگنو ښتيا هم له ډېرو بېلگو سربېره پکې لوستي او بيا شاعران هم پټه او ښکاره برخه اخلي؛ او ر څخه يې دا څرک پوره لگېداى شي چې پنځگر يې بايد هرو مرو ليکلوستوال او پاخه وينا وال اوسي، نـه يوازې له هنري، بلکې ژبني پلوه هم لکه چې وايي: ديدن مې کورته پسې يووړ پر قدردان اشنامې ځان بېقدره کنـه د حميد مومند د دېوان د کومې لاسکښنې (قلمي دا بله بېلگه خو لاڅه کړې، څه کړې چې نسخې) پر دوتنـه را پاتې ده او له سبکه يې هم دا پوره جوتېداى شي چې د همدغه نوميالي شاعر رغاونـه اوسي: سينـه مې دېگ،زړگی مې غوښې اوښکې اوبه دي، بېلتون اور پسې کوينـه م د ځينو بېلگو يادونـه کېږي، او ديوې ) په نامـه ه٣۱٣٩-٨٣٣٩د امير شېرعليخان (شاهي پېر داسې بېلگې څرک يې لگول شوى چې د واکمنۍ او ژوند په وروستيو شېبو کې يې له ډېرې نـهيلۍ نـه پر خوله راغلې وه: د غم لښکرې راپسې دي د پادشاهۍ تاج مې پر سر له ملکه ځمـه وي او ورسره ورسره د دې لپاره چې) د دغه ولسي مرغلرو د ((غلا)) مخنيوى شوى ټپيزه)) ←هايکو) نـه وي ننگولې، ليکوال يې تر څنگه له پېنځيزونې (تخميس) سره ((←(( نومې شعري لړۍ را نښلولې او نن سبا يې ښايسته ډېر دود موندلی دى. )ynohpueترنگتوک ( ناخجنـه خجيز انډول سره سره پر يوه -لکه پاس چې ورته نغوته وشوه ، لنډۍ له ټاکلي څپيز موزيکاله، په بله وينا، پر يوې خوږ غږې يا ترنمي څپه پاى ته رسي. مانا دا چې د دغې خجيز انډول ترڅنگه د لنډۍ يو بل رغنده ټوک -وروستۍ (دوويشتمې) څپې خوږغږي د څپيز گڼل کېږي او نشتون يې رغښت له پوښتنې سره مخامخوي؛ د شعر په توگه يې يوه څپه کمېږي سقي پلوه (موزيکال) اهنگ له لاسه ورکوي. دغه ټوک يا توک ((ترنمي څپه)) يې يا او له مو نـه). په يو مـهال کې له دغو درېواړوڅپو څخه هره يوه د ور -مـه) او يا هم ( -) وي، يا (a-زور ( مخکې(يوويشتمې) خجنې څپې له يوڅه اغېز سره لنډۍ ته يوه خوږغږي يا خوش آهنگي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 391 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ) بلل کېږي چې ynohpueند له درو څخه هره يوه څپه هم ايوفوني (وربښي او پر همدې لاسو پښتو انډول يې ترنگتوک يا ترنمي توک کېداى شي. دغه درېگونې څپې سره د خوږ غږۍ له مـه) په دويمـه -نـه) په لومړۍ پوړۍ (درجه) کې راځي، (-پلوه پردرو پوړيو وېشنـه مومي، ( نگېري چې يوازې همدغه درېيمـه د لنډۍ پايڅپه )کې ځينې کورني او بهرني داسې اa-اوزور ( رغوي، په داسې ترڅ کې چې دا دومره ترنم نـه لري او يوازې هله يې موزيکاله لوښه ن) راغلی وي، لکه په دې بېلگه کې:-م) يا (-زياتېږي،چې ترې له مخه ( ساتمـه، -_ کـه دې هرڅو پر وطنو وگرځومـه (يا: اخر بـه خاورې شې بدنـه ه، يمـه، شمـه، خېژومـه...)ليکمـه، ځم- کـه نـه په يوازېني ځان دومره راکښون نـه لري، او ليکوال يې هم تراوسه مټې دايوه بېلگه ، هغه هم د يوه دېوگلی (پشـه يي) ملا پر حواله را يادښت کړې ده: په پېښورکې مې زړه تنگ شو _ کله بـه درشمـه پراخه دېوگله! شي، د همدغه درېيم ډول په څېر عادي ژبني توکي اوسي نـه) هم کېداى-په هره توگه، (_مـه) او ( او يا هم هسې د موزيکالو (ترنمي) توکو په توگه په پاى کې سرباري شوي وي، د ړومبي ډول بېلگې، لکه: د خوشالۍ ياران مې ډېر وه - چې ښادي ولاړه، ټولو پورته کړل لاسونـه د لېونۍ ارمان پوره شو زيارتونـه پر لاره ځي په کاڼو ولي بړستن دې واغوسته ويده شوې پر زړه دې نشته د يارۍ سوي داغونـه بس کـه چې مور دې کنځل وکړه - نامړې تاته مناسب نـه وه مينـه بلبل د زړه په غم اخته شو غوټۍ د زړه سودا کوي د زړه دننـه ظالمـه دا ظلم دې بس دى چې يو دې خوار کړم، بل دې ورک کړم له وطنـه د دويم ډول بېلگې چې ترنمي توکي يې پر ژبنيو هغو ور سرباري شوي اوسي، بېخي ډېرې دي او دلته يې پر يوڅو بسنـه کوو: د بېلتانـه په کور کې راغلم - برخې قسمت شوې، زما غم په برخه شونـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 491 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څوک مې له حاله خبر نـه شو بېلتون مې بيا پر لمن اور ولگاونـه ه ديڅوک مې له حاله خبر ن دننـه زړه مې هجران دړې وړې کړنـه څه شو کـه ناسته مې دلې ده - اروا مې ستا پر کټ منگولې لگوينـه څله ودرېږې يارمې نـه يې يار مې هغه دى چې غونچې څڼې ساتينـه باده پر باد مې سلام وايه پر هغه باد چې د اشنا پر لوري ځينـه... د لنډۍ بېلابېل کارونځايونـه ډۍ تر هرڅه له مخه يو شعري لوښه، وينگ او کارېدنگ لري او له آره د بې ليک لوستو پرگنو لن له پنځونو څخه گڼل کېږي او په ورځني ژوند کې يې زيات کارېدنگ په همدوى اړه پيداکوي. يو خواترې په ورځني گړني بهيرکې لکه وراشې (وجيزې) يا متل کار اخلي او بلخوا پرې د يوه داوار په توگه خپل ښکلاييز څوب (ذوق) او ټولنيز ارمان خړوبوي او هغه دا چې په هنري پي اواز کې يې انگازه کوي او بيا يې له سندريز پلوه له نورو سره هم شريکوي. سکالووې يې پر رزم مخ) په خبره پر مينـه او جنگ جگړه راڅرخي، د مينې او رومانس ٥٨٠وبزم او يا د يادويگا ( خالو خان (د محمود غزنوي سرلښکر) د مينې (محبوبې) لنډۍ راوړي او د رزم يې د بېلگه يې د ميوند د ملالۍ هغه. . د دې لپاره چې د ټولمنلي شعري او سندريز ځېل (ژانر) په توگه مو د لنډۍ کارونځايونـه ښه ترا پېژندلي اوسي، داسې يې ور ډلبندي کوو: ه ورځني گړني بهيرکې کار اخېستل کېږي.د وراشو او متلونو غوندې ترې پ - الف په څېرمـه توگه سندريز ډگرته ور گډېږي، هغه هم، په خپلواک ډول: -ب ) په ناخپلواک ٨) له سازاواز دواړو سره غاړه غړۍ کېږي او (٠) په اواز کې انگازه کېږي، (٩( اخلي. په دغو درو ډول له سروکيو سره د سندريز کمپوز په بشپړتيا او سمبالتياکې کارنده ونډه سرو سندريزو ډگرو کې ډېرې رنگارنگۍ راخپلوي. د اواز له پلوه بېلابېل سيمـه ييز او ټبرني او بيا بېلابېل وگړني رنگونـه رانغاړي، د ساري په ډول، کندهاريان يې يو راز انگازه کوي،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 591 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ يان بل راز او ننگرهاريان يې بل راز، او په هغوکې بېلابېل ټبرونـه، کوچيان، پوونده، سارا کليوال او ښاريان يې پسې بل راز؛ همداسې يې له ساز اواز او بيا يې په ناخپلواکه توگه له بېلابېلو غاړو سروکيو سره بېلابېل رنگونـه او ځېلونـه درواخله. لنډه کۍ چې په منگلو او ځاځيو کې دود لري او د لنډيو تر څنگ په څه ناڅه ورته سندريزه توگه اخېستل کېږي. څوارلس څپې رانغاړي، پر لومړي خج پيل مومي او زياتره يې په سمـه ځنې کار نيمايې کې سا کښل کېږي او تر پايه يې هره څلورمـه څپه خجنـه راځي، لکه: جونـه په(پر) باغ گډې شوې، تالا يې کړه گلونـه؛ ته په دا ډاول جوړه يې، کـه زه درون مين شومـه؛ ږ څپې وروسته سااېستل کېږي او ورپسې اته څپې راځي:په دغه درېيمـه بېلگه کې يې شپ وه بادشاگردي ده، ټول ياغي شول وطنونـه(علي محمد منگل، فولکلوري وږمې). ) سروکي٠ سروکي نيمگړې سندريزې ټوټې دي چې په خپلواک ډول نـه بولل کېږي، بلکې، لکه پاس چې ې رامنځته کېږي، ځينې پښتو يادونـه وشوه، د لينډيو په مټ و ملتيا ترې خپلواکې سندر فولکلورېستان يې د پخوانيو خپلواکو شعرونو يا سندرو پاتشوني انگېري. گڼ شمېر جوليز ډولونـه او بېلابېل اهنگونـه يا طرزونـه. خجيز پلوه زياتره له دوو غونډلو، په بله وينا، دوو مسرو څخه رغښت -د ژبني او شعري يا څپيز ۍ غونډلې يا مسري په بڼه وي. دا چې په يو لړ ځېلونو، په تېره مومي او لږوډېر د يوې لنډک خجيز انډول نـه لري، لاسوند يې دا -مستزاد ډوله سرو کيوکې دويمـه مسره له لومړۍ سره څپيز دى چې دغه دويمـه يې له سندريز تول و تال سره ځانته جلا (وزن يا ريتم) لري او يا هم د لارغه يي په خجنېږي. بلې خوا ته څنگه چې له ټيکيو (لنډيو) سره ويل کېږي، مسرې غوندې پر پېنځمـه څ نو هغه هم د خپل تول و تال اړوندوي. يوه مستزاد ډوله بڼه يې داده: پاس په باړه کې اوبه گډې وډې ځينـه شينوارې لونگينـه ) پيل کېږي. د سروکي -وا-ړه) او دويمـه په دويمـه خجنـه څپه ( -لومړۍ مسره په څلورمـه ( ړښت زياتره په (مستزاد) ډول وي، لومړۍ مسره يې اوږده او دويمـه يې لنډه راځي، خو څپيز جو او خجيز انډول يې تل برابر نـه وي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 691 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مگر يو لړ سروکي د (سر) چپه مستزاد جوړښت لري، داسې چې لومړۍ مسره يې لنډه او دويمـه و راز نـه وي.. اوږدې مسرې په يې اوږده وي. خو څپيز او خجيز انډول يې سره په هر ډول همېشـه ي دواړو ډولو کې زياتره د لنډۍ (دويمې) مسرې هومره اوږدوالی لري او خجونـه يې هم ورسره همداسې سمون خوري، خو وړه مسره يې په (مستزاد او چپه مستزاد) دواړو ډولو کې پر لومړۍ يا دويمـه څپه خج راځي چې چپه بېلگه يې هم دا ده: لونگ کرمـه – ٩ ه لو مې گډ کړ ياره که تا به راولمـهک لومړۍ مسره پېنځه څپيزه ده او پر دويمـه څپه باندې يې خج راغلی دى. دويمـه کټ مټ د لنډۍ د دويمې مسرې غوندې ديارلس څپيزه ده او پر څلورمـه، اتمـه او دولسمـه څپه خجونـه راغلي دي: لو دى د غنمو ياره – ٠ گېډۍ راواچوه بنگړي راغلي دينـه (ياره لو) لومړۍ مسره اته څپيزه ده او خجونـه يې پر لومړۍ او پېنځمـه څپه راغلي دي، دويمـه بيا هم د ) کې noitanotniلنډۍ له دويمې مسرې سره څپيز او خجيز سمون لري، مگر په تون (آهنگ ورسره يو راز نـه ده، دا مانا چې دلته د لنډۍ غوندې اهنگ ځوړ نـه، بلکې لوړ ځي، ځکه هنگ ا(ياره لو) راغبرگوي او اړ دى چې غاړى ورپسې پتليز د لومړۍ مسرې يوه برخه سندر د سروکيو يوه ټوليزه سندريزه بېلتيا ده. هنگ لوړوالی ساتلد اهماغسې لوړ وساتي، دغه لېونۍ (و) لاړه شـه گل راوړه – ٨ کـه دلته نـه وي له کنډوه پسې واوړه د څپيز او خجيز جوړښت له پلوه له لنډۍ سره هېڅ کوم دغه سروکی هم له سرچپه والي سره سره توپير نـه لري، مگر يو خوا د دواړ مسرو قافيه والی او بل خوا، لکه چې په لومړيو کې وويل شول، اهنگ هم خپل نقش لوبوي چې له لنډۍ سره په وزن (ريتم) کې توپير راوړي. په انتظار کې د جانان ولاړه يمـه – ٥ ماښام دى بارانـه مـه راځه دا سروکی کـه مخکې وروسته شي، کټ مټ ترې لنډۍ جوړېږي په دې شرط چې آهنگ ته يې هم بدلون ورکړل شي. کـه څه هم آهنگ په ټوليز ډول د پښتو شعر په سندريز اوډ (کمپوز) پورې اړه لري کـه نـه په عادي لوستنـه، شننـه او سکښتنـه (تقطيع) کې آهنگ په پام کې نـه نيول کېږي. نن مـه راځه جومـه (جمعه) ده – ٤
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 791 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ سبا ته راشـه چې اخره چارشنبه ده دا سروکی هم، لکه درېيم هغه له قافيه والو سروکيو څخه گڼل کېږي. لومړۍ مسره يې اوه څپيزه ده چې پر دويمـه او شپږمـه څپه يې خجونـه راغلي دي او دويمـه مسره يې د څپيز او خجيز انډول ه، نـه) -ه ورته ده، مگر دا چې، نـه د لنډۍ غوندې ترنمي توک (له مخې د لنډۍ دويمې مسرې ت لري او نـه يې اهنگ پرېوتی پاى ته رسي، نو بېخي ورسره يو راز نـه شي گڼل کېداى. سپينې باريکې لېچې تشې گرځومـه -٣ بنگړيوالې ترورې، زموږ کوڅې ته راشـه ې مسرې برابرې دي، خو د د دې سروکې دواړې مسرې د څپيز شمېر له مخې د لنډۍ له دويم خجيز او بيا موزيکالې څپې له پلوه ورسره يوازې لومړۍ دا اړخ لگوي. دويمـه ټوټه يا مسره يې ) ډېر لوړ او انگازور -وا-له موسيقي پلوه گړ سره جلا اهنگ لري: د ((بنگړيوالې)) درېيمـه څپه ( وږدي پياوړى خج اخلي، بيا ) يو نار-موزيکال اهنگ لري او د ((ترورې)) ړومبنۍ څپه (ترو لارغه (وقفه) رامنځته کېږي او ورپسې لنډه کۍ غونډله عادي خبري (نحوي) لويدونکی اهنگ راخپلوي، مانا دا چې گرد موسقيت لومړۍ مسره ((سپينې باريکې لېچې تشې گرځومـه)) او بيا پر ((بنگړيوالې)) او ((ترورې)) ورټولېږي او ښکاره ده، ورسره را نکې لنډۍ هماغسې غځونې کوي.ماتېدو بابولالې، شين خالۍ، د هوتکو نارې، د کاکړو غاړې يا کاکړۍ، او داسې نورې ورته سندرې د شعري جولې له پلوه د سروکيو په لړ کې راځي او د هماغه دود او دوى (قانون) پر بنسټ يې راځي (د پورتني اثر اړوندې رغېدنـه او شننـه تر سره کېږي، په بله وينا هره څلورمـه څپه يې خجنـه څرگندونې دې وکتل شي). مخ) له بېلابېلو ياد شويو سندرو سره د ((لنډۍ)) بېلابېل ١ - ٤لندن، لومړۍ گڼه -اتل (شمله سندريز اهنگونـه يا طرزونـه راپېژندلي، يا په سرچپه وينا، د لنډيو په تړاو يې يو لړ سروکي له مانا دا چې نوموړي ليکوال د سروکيو اهنگونـه د لنډيو له بېلابېلو اهنگونو سره راښوولي دي. اهنگونو سره گډ يا التباس کړي دي، نو کـه خبره يې دلنډيو د اهنگونو په تړاو واى، نو بيا ورته اړينـه وه چې په نومېرلي ډول همدا لنډۍ په خپلواکه او گوښې توگه د سيمو او گړدودو له پلوه ې د ويلو راز راز ((ترنمي)) طرزونـه راډلبندي کاندې. ځکه له تر شننې لاندې ونيسي او هله ي سروکيو سره د لنډيو په خپلواکو اهنگونو کې نـه راځي، بلکې د سروکيو له خوا پرې پلي کېږي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 891 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د اهنگونو کومـه شمېره هم چې ښاغلي اتل له سروکيو سره د لنډيو په نامـه ټاکلې، له آره د ده، نـه د لنډيو. هن کـه سروکی د لنډۍ په منځ کې راننوځي، يا اړوندو سروکيو د اهنگونو شمېره يې ياترې مخکې وروسته راغبرگېږي او ياورسره پخپله لنډۍ يو مخيزه يا برخيزه (قسمٌا) تکرارېږي، دا بېله خبره ده. په هر ډول، لنډۍ له آره يو شعري ځېل ياډول دى، او نور ((بېنومـه)) وگړني ډولونـه يې پر ريز ډولونـه دي. په دې توگه د دې پرځاى چې د لنډۍ اهنگونـه و نوموو، وشمېرو او وړاندې سند ډلبندي کړو، په کارده، وار له مخه د دغو نورو، سندريز ډولونـه يا اهنگونـه پر گوته کړو، ويې نوموو، ويې شمېرو او سره ويې وېشو. هرگوره، له دغو اړينو تخنيکي يادونو سره سره د بېلو سروکيو سره د لنډۍ دڅو سندريزو ډولونو يا اهنگونو يادونـه گټوره ښاغلي اتل له بېلا ارزوو او د گران مينـه والو د ښه ترا پوهاوي لپاره يې بې گټې نـه بولو. هرگوره، دلته يې له دوڅلوېښتو څخه تش يو څو بېلگې له لنډ لنډ جاج سره را اخلو: لومړى تيرايي اهنگ ز) ددواړو مسرو د وروستيو څپو يا وييو له غځولو يا کشالولو د لنډۍ دا سندريز اهنگ (طر سره رامنځته کېږي او په پاى پاى کې يې ((مرم شيرينـه ياره)) ورسره راماتېږي، په دې بېلگه: ~~~ ما د کوچي له عمره ځار کړې ~~~چې د سهار اور يې بلېږي ترېنـه ځينـه مرم شيرينـه ياره! اهنگ تيرايي دويم نځ کې د بېلابېلو سروکيو په راگډولو سره رامنځته کېږي:په منځ م ~~~ځان يې زړو جامو کې جوړ کړ ))~~~((شابه پر لوړه تيرا جنگ دى ~~~لکه په وران کلي کې باغ د گلو وينـه ((شابه پر لوړه تيرا جنگ دى.)) اهنگتېرايي يم رېد يا مشخص سروکی را پر گوته کوي)، لکه:د لنډۍ پاى ته يو سروکی راماتېږي(اتل يو نومېرلی ~~~خداى دې د رود د غاړې گل کـه ~~~چې د اوبو په پلمـه درشم بوى دې کړمـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 991 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ((لونگين تور ياري يې گرانـه)) خجيز انډول -سندريز ځينې سروکي د سندريز طرز يا اهنگ (کمپوز) د يوه ترنمي (ايو فونيک) غږ له زياتونې سره هم له منځه وړي او يايې لږ تر لږه راکموي. دا وروسته بېلگې يې خورا ښې خجيزه نانډولي بېلگې جوړوي: (وه) وه نانا وړوکې ماله د زلفانو څوکې د دې په زړه پورې سروکي ړومبی غونډ (رکن) له څلورو انگيوييونو (طبيعي صوتونو) ره يې د لنډۍ په څېر رغېدلی چې ړومبنی هغه يې سرباري کړ شوى اېسي او له دې سربارۍ س څلورم هغه خجن شوى، په بله وينا، خجيز انډول يې برابر شوى دى. خو دا چې د نورو ډېرى سروکيو په څېر يې د دويمې مسرې خج پر څلورمـه نـه، بلکې پر پېنځمـه څپه راغلی، د ماتې مسرې دريځ يې راخپل کړى دى. پر دغه پاسني سروکي باندې اوس اوس سندر غاړو نورې مسرې ور زياتې کړې او لوبه يې ترې جوړه کړې چې ځينې څانگوال يې د ولسي پانگې يو راز غلا او يا هم يوه ناروا لاسوهنـه گڼي. د دې بل سروکي ترنمي توکی د دويمې مسرې په سرکې سرباري شوى دى: بند کړه تاويزونـه ليلا - " سپينـه روپۍ دې پر وربل وهي ټالونـه"وا ""ليلا -ره اته څپيزه ده چې په لومړۍ او پېنځمـه څپه کې خجنتيا لري، کـه څه هم د پاى څپه (لومړۍ مس لا) يې هم خج اخلي، خو څنگه چې د پښتو شعر د ټوليز دود پر خلاف د څلورمې څپې په توگه خجنـه نـه ده، په بله وينا تر درو څپو وروسته نـه، بلکې تر دوو څپو وروسته خجنـه شوې ده، نو ډ ويی (ليلا) د سندريز کمپوز له پلوه وروسته ور زيات شوى وي. دا راز زياتونـه د ښايي دا غون دويمې مسرې پاى ته هم په ډاگه څرگندېږي، کټ مټ لکه (وا) د دويمې مسرې په سر کې، البته سم له لاسه (ليلا) دلته د رديف بڼه غوره کړې ده کـه نـه دويمـه مسره د لنډۍ له دويمې هغې سره او خجيز سمون لري.بشپړ څپيز ښايي دا پاس سروکی له هغو کمپېښو سروکيو څخه وگڼل شي چې د ټوليز (عام) خجيز دود پر وړاندې نادودي (بې قاعدگي) لري او هغه دا چې لومړۍ مسره يې تر دويمې خجنې څپې (وا)
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 002 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ جنـه دوې څپې وروسته خجنـه څپه (څه) لري او ورپسې بيا هم دوې څپې وروسته بله څپه (و) خ ) پيل مومي او په دې توگه د لنډۍ د -يا-راځي. دويمـه مسره يې بيا په څلورمـه خجنـه څپه ( دويمې مسرې غوندې ديارلس څپيزه راغلې او خجونـه يې هم هماغسې پر څلورمـه، اتمـه او دولسمـه څپه راغلي دي. ي او يوازې دا چې د دغه سروکي دواړې مسرې سره هم د دغه خجيز انډول له پلوه سمون نـه لر څپيز انډول يې سره سم دى، دليل يې کمپوزي توپير دى، ځکه په ډېرو سروکيو کې د مسرو دغه موسيقي ځانگړتيا يو راز نـه ده څرگنده ده چې خجيز او څپيز برابرى يې سره هم سمبالېداى شي کـه نـه، لکه هماغه تېر سروکی: پاس په باړه کې اوبه گډې وډې ځينـه شينوارې لونگينـه لومړۍ څپه د دغه بل سروکي د دويمې مسرې په منځ و ميانـه کې د دوه څپيزې (سترگې) - راغبرگېږي او په دې چم د سندريز تول و تال سره شعري دا هم سمبالتيا مومي، په نورو ټکو د ) ته -) پسې پېنځمې خجنې څپې (_سو-ماتې مسرې په توگه په رابېلې شوې خجنې څپې (ستر نـه) د خجنتياله کبله نـه، بلکې د -هرگوره دغلته د دواړو مسرو پاى څپې (لاره هوارېږي، نآ)) ويل کېږي او داچې -موزيکال اهنگ له لامله داوږده (ممدوده) الف هومره لوړېږي او (( نـه)) ته راستنېږي:-لومړۍ دابيا راغبرگېږي، بيرته خپل آر ژبني اکر (( پاڅېږه مجنونـه(نآ) ستر گې سره لاسونـه (نآ) -ورې (ستر)ليلا ولاړه ت پاڅېږه مجنونـه..... د سروکيو د نورو جوليزو او مانيزو ځانگړتياوو او پېيلتياوو په برخه کې دې د دوست وکتل شي. هم مخونـه) ٤٣-٤۱ي ادب لارې، س"د پښتو ولشينواري د وگړني شعر دويمـه يا نيمڅر گنده برخه -دويم دلې، بگتۍ، مقامونـه، چاربيتې، داستانونـه، غزل او داسې نور راځي. په دې برخه کې لوبې، ب دا برخه د لومړۍ هغې په توپير له بېخ و بنسټه شعرونـه دي، نـه سندرې. مانا يې داچې لومړى د شعر په توگه پېيل شوي او بيايې هله ټنگ ټکورته لار موندلې ده. له دې کبله د ارمستېتر، )) نومول په کار نـه دي. تر دې sgnosو پوهانو غوندې يې ((نغمې مکنزي او نورو لويديزو پښت چې تر ډېره د ديواني (ليکنيو) شعرونو غوندې د سېلابوتونيک له ځانگړتياوو سره اړخ لگوي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 102 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ او داسې برېښي چې دغه ډول دې د ديواني شعرونو په پېښو گړني شعر ته لار پيدا کړې وي. نـه د ولسي هغومره لرغونوالی لري او نـه يې ويونکي هغومره يومخيز نورو ((سوچه)) يا لومړي ډول مخ) په خبره، کېداى شي، د دغه دويم راز ((سندرو)) ٢٠٨ناڅرگندوي. داستاد مکنزي ( ويونکي ښايي پخپله هماغه بولونکي يا سندرغاړي اوسي. رانښت لري او د په دغه برخه يو لړ رزمي بدلې هم راځي چې تر بزمي هغو هم په ولسونو کې ډېر گ تاريخي لنډيو په څېر د تېرو ملي او سياسي پېښو انځورگري کوي، هغه هم د نيوکو، ستاينو، غندنو، او يا طنز په جوله او جامـه کې: نيوکه: کابل ونيوه وزيرو نن پرې ناست دى نادر خان اخ، غازي امونول خان! ستاينـه: ه:همداسې يې ستاينې او غندنې هم درواخل جواري ستا د لنگر خواږه لکه شکر خوند يې زيات دى له حلوانـه د هډې کامله ځوانـه! غندنـه: جوارى ستا د لنگر کلک پلک لکه بکر نـه ماتېږي بې سندانـه (( ماڼوکی)) غټه شيطانـه! ).١٢-٢٩-٨٠(رشيد وزيرى، کابل درېيمـه څرگنده او نوموره ډله خه د دويم (نيمڅرگندې) هغې پر خلاف آر ولسي ځېلونـه (لوبې، بدلې، بگتۍ...) دومره نـه دا بر را نغاړي او زيات زور پر مقام، رباعي، چاربيته، داستان او غزل اچوي. په پښتو کې بيا گړنی، ولسي او يا وگړنی (فولکلوري) شعر يو بشپړتيايي پړاو هم لري چې د
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 202 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ هلته په خال خال نيم ليکلوستو شاعرانو هم تړاو پيداکوي، خو بې ليکلوستو ترڅنگ دلته او دواړه ډوله ويناوال پوره څرگند او نومور وي، لکه واخلې: زرجان، سيد کمال، توکل، ميرا (ښېوه وال)، ميرا اپريدى، ډېراني، غريبي، باقي بانډه وال، ي نور احمد فراهي، کندهارى، حاج محمد نور، محمد دين، عبدالخالق، عبدالصمد، عيسی وال، صنم بړو، درمحمد ځاځی، محمد حسين شېرشاهيوال، سالم ځاځیحکيم نور، بسم الله گل، وزير گل داسې نور. هرگوره، په نيم ليکلوستو ولسي شاعرانو کې خانمير هلالي، جان، د نورو په خسرو، خاطر... بيا له ځلاندو او تلپاتې څېرو څخه بلل کېږي. خو سم له لاسه يې استازۍ د جان د هغې ټولمنلې ترانې پر ړومبني بند بس راوړو چې تراوسني ملي سروده يې لېوال او مينـه وال ډېر دي او په لويديځمېشتو افغانانو کې د هر سندريز بنډار سرخني (چاشني) گرځېدلې ده: دا زموږ زېبا وطن دا زموږ ليلا وطن دا وطن مو ځان دى فغانستان دى...دا ا (آر: دا پښتونستان دى ) مخ) هغه ليکوال او زده کړه وال ناظمان دي ٤٣ -٣٤٩نيم ولسي يا دوديز شاعران (لومړي چاپ چې د شعري يا هنري پلوه له ډېرو ولسي هغو سره د سيالۍ جوگه نـه دي، خو بياهم د پانگې)) تر اغېز لاندې له شعروشاعرۍ داوې کوي او نور شاعران او ليکوال يې هم د ((منځ ولسي هغو لوړ بولي! پر وړاندې يې بيا، نـه يوازې د يادشوو نيمليکلوالو، بلکې د کندهاري ل) په څېر پوره ليکلوستوال او زده کړه وال، له خورانامي ٢٣٨٩-٢٠٨٩عبدالخالق صادق ( ه گڼه)م٤٠شعرونو سره هم په ((ولسي)) شاعرانو کې شمېري! (صالح محمد صالح، الفت موږ د داسې څه ناڅه پخو شاعرانو لپاره چې له ولسي او نيم ولسي شاعرانو او ناظمانو سره يې توپير شوى وي، د ((دوديزوال)) نومونـه غوره کړې ده. په دې ډله کې ډېر نور مړه او ژوندي، ان شوى وو، لکه شېراحمد شيدا چې د حبيب اله خان په دربار کې د ملک الشعراء په نامـه نومول
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 302 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ هم راځي. هرگوره، له جوليز او نظمي ځېلونو او کالبونو (غزل، بوللې، دوييزې، څلوريزې، ترکيب بند، ترجيع بند...) له پلوه يې کلاسيک يا کلاسيک وال هم په دې بللاى نـه شو چې بيا يې د کلاسيک پېر له سترو سټو، لکه خوشال، حميد، شيدا او نورو نومياليو سره ټکر راځي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 402 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپرکی -٣ د دېواني يا ليکني پښتو شعر جوليز رغښت پر وړاندې دېواني يا ليکني esreVralupoPپه اروپايي نومونپوهنـه کې د (و)گړني) شعر " وايي.esreVyraretiL"ادبي شعر شعر ته د پښتو شعر دغه ډول کـه څه هم زياتره د پارسي هغه په پېښو د پښتو ادب کلاسيک پېر ړوي، مگر رغښتي تخنيک يې په بنسټيز ډول تر ټوليز پښتو (سېلابوتونيک) دود او دوى جو لاندې راځي، نو له دې پلوه تر گړني (شفاهي) يا وگړني (ولسي) هغه زيات پرله پېيلی (منظم) دى. له گړني او وگړني شعره يې رواځنی توپير په همدې کې دى چې هېڅکله (قافيه) او تر يوې (رديف) له لاسه نـه ورکوي او د همدغو دوو توکونو له مخې يې د پارسي يا عربي په زياتې کچې غزل بوللـــه (قصيده)، دويزه، څلوريزه، پېنځيزه... پاړکۍ يا قطعه، -لاروي بېلابېل ډولونـه منځته راوړي دي. په دغو ډولونو کې يوازې (مستزاد) ډول له پښتو –مستزاد، ترجيع بند... رو ځېلونو سره اړخ لگوي چې ديوان والا يا پوره ليک و لوست والا شاعرانو سروکيو او نو ورسره دومره لېوالتيا نـه ده ښوولې. له دغو ټولو قافيه والو ليکنيو يا په بله وينا دېواني (تقليدي) شعري ډولونو سره زما نور څه پيز) آرونـه تر څېړنې څ -کار نشته او يوازې يوازې يې د پښتو شعر ټوليز سېلابوتونيک (خجيز لاندې نيسم. هغه ډول شعر (که له دغو پورتنيو ډولونو څخه هر يووي) چې هره مسره يې په لومړۍ خجنـه -٠
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 502 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپه پيل مومي، په لاندې بېلگو کې وړاندې کېږي: تـــــــــــــــوره چې تېرېږي خو گوزار لره کنـه زلفې چې ول ول شي خو خپل يار لره کنـه (خوشال) غزل په ديارلس څپيزه مسره پيل شوې او دا چې وروستۍ څپه يې خجنـه ده، نو د پښتو شعر د دا يوې بلې سېلابوتونيکې ځانگړتيا له مخې يې (غير مصرع) يا بې قافيې مسرې يوه يوه خپه زياته راځي. خجونـه، پر لومړۍ، پېنځمـه، نـهمـه او ديارلسمـه څپه راغلي او په دې توگه غير مصرع مسرې يې د مصرعو هغو غوندې پر خجنو څپو پاى ته نـه رسېږي، بلکې وروسته ور زياته شوې (څوارلسمـه) څپه يې ناخجنـه پاتې کېږي او څنگه چې تر خج وروسته څپيز انډول په دويمـه پوړۍ کې راځي، نو د شعر په ټوليز تول و تال يا وزن او ريتم کې کومـه وټه نـه راځي، لکه: کلو نظر مکوهولې راته وايې چې پر ښ سترگې چې پيدا دي خو ديدار لره کنـه... يا: سترگې دي کـه وروځې کـه يې زلفې کـه وربل دى څـــــــــــو تورې بلا دي چې مې زړه پکې قبل دى چېرته بـه خلاصېږي دا بلا تر زړه چاپېره ښه کـه يــې ته گورې لا په سرو لمبو اور بل دى او پر لومړۍ، پېنځمـه، نـهمـه او ديارلسمـه څپه خجنتيا دغه غزل يو مخيز څوارلس څپيز دى لري. ... گڼې غزلې هم درواخله.٣٣٥او ۱٩٥، ٥٢٥، ٥١٨، ٢٨٩همدا راز د خوشال هر هغه شعر چې هره مسره يې پر دويمـه خجنـه څپه پيلېږي، لکه: -٨ پــــــــــه زړه تر يار ځارېږم د پتنگ غوندې پېرې کړم کې کـه په خوله ورته ښېرې کړميو راز دى په دا کار دا غزل هم د پاسني هغه غوندې له يوې مخې پېنځلس څپيزه دى او دا چې د سر کړۍ او نورې قافيه مسرې يې په ناخجنـه څپه پاى مومي، نو په بې قافيه مسرو کې يې د بلې کومې سربارۍ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 602 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د خوشال له کلياتو څخه ناخجنې څپې اړتيا نـه ده ليدل شوې. د پوره څرگندتيا او جوتتيا لپاره مخ) را اخلو چې د لومړي بيت دواړه مسرې او نورې قافيه والې مسرې يې ١٠غزل، ٩۱٥( ) مو چې ٥-٠څوارلس څپيزې دي، خو دا نورې يې پېنځلس څپيزې راغلې، ځکه لکه پاس ( وويل، لومړى، په بله وينا، قافيه والې مسرې يې په خجنـه څپه پاى ته رسېدلې دي: نـه چې جدا شم، په ناکام پر ورځ وشپه له که تا نـه وب نـه مې خوراک دى، نـه ارام پر ورځ و شپه بل خيال فکر يې نـه وي بې د يار له رويه مويه د زړه پر حال خبر يم زه مدام پر ورځ و شپه له مخينۍ بېلگې سره د دغې بېلگې ورتوالی همدا دى چې دلته هم پر دويمـه، پېنځمـه، نـهمـه او څپه خج راغلی او نا ورته والی يې په دې کې دى چې د ړومبني شعر ټولې مسرې ديارلسمـه پېنځلس دي او د دغه شعر مسرې څوارلس څپيزې او نورې پېنځلس څپيزې دي. همدارنگه ... گڼې غزلې هم درون واخله.١٣٥، ٤٠٥، ۱٣٨، ٥١٨، ٩٨٩ ۍ خجنـه څپه پيلېدونکي ما تر اوسه د رحمان بابا په ديوان کې تر اتو غزلو پورې په لومړ شعرونـه موندلي دي، لکه: سل ځله کـه وخوري ناصحان ځيگر زما... - تېر شو په دا تمـه پر درون ستا عمر زما... - سر زما، سامان زما، ځار شـه تر جانان زما... - چېرته د يار شونډې چېرته غم د دل و جان... - ).٥٣٠هر چې خپلې مينې خوار کړ خوار يې مـه گڼه... ( - ).۱٣٠مست د هغه مخ يم چې مستانې لري سترگې...( - ).١٨٩څه شو کـه خاموش يم ستا د عشق له آه سرده... ( - ).٨٥٩وخت د نوبهار دى زه جدا له خپله ياره...( - هر هغه شعر، چې مسرې يې په درېيمـه خجنـه څپه مومي او ورپسې نورې څپې له ټوليز دود -٥ خجنې او څلورمې څلورمې خجنې راځي.سره سم درې درې تر منځ نا دغه راز شعرونـه په ټول کلاسيک او ان ننني قافيه وال او ازاد شعر کې بېخي ډېرښت لري. د
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 702 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ رحمان بابا، حميد مومند، قلندر اپريدي... نژدې ټول هغه په درېيمـه خجنـه څپه پيل مومي او ې ما تر اوسه نـه ده موندلې. د د دويمې هغې بېلگه ي -چېرې يو نيم يې په لومړي هغه پيلېږي خوشال خټک زياتره شعرونـه هم په درېيمـه خجنـه څپه پيل شوي دي، خو په خوا کې يې د لومړۍ او دويمې هغې بېلگې هم ښايسته ډېرې موندل کېږي. دا دى اوس په درېيمـه خجنـه څپه پيلېدونکې شعري بېلگې په وروسته توگه وړاندې کېږي، ليکني او دېواني شعر ډېرۍ برخه رانغاړي، پر يو څو لږو هغو يې بسنـه داچې داراز خج د پښتو کوو: الهي د محبت سوز و گداز را )؛٩په دااور کې د سهي سمندر ساز را(حميد اى مدام د نس په زېرمـه مبتلا ځانته ولې ويښوې ويده بلا دانايان له دښمنانو سلا نـه کا ؛)٢٢٥ته په څه کوې د نفس شيطان سلا(حميد نن بـه شپه زما د يار پر کوم مکان وي )؛٢٢٥(حميد جلوه گر بـه پر کوم هټ پر کوم دوکان وي چې په مـهر يې نن مخ زما پر لور کړ )؛٣٠هم هغه مې په کور پورې د غم اور کړ (قلندر نشته ما څخه نور توان ستا د جفا ستا رضا کـه اوس جفا کړې کـه وفا يم خراب شوى ستا په غم کې هسې رنگ )؛٠چې مې نـه شي کړاى عرب عجم دوا(قلندر هېڅ مې نـه زده نـه پوهېږم دا څه پېر شـه )؛٣٤٩(رحمان چې دلدار مې د اغيار په شکل و څېر شـه چې پخته شي اشنايي تر ميان وځي جدايي و طالب و ته وفا شي )؛۱٣٠د مطلوب بېوفايي (رحمان
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 802 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ هغه يار چې ښايسته دى تر افتابه را څرگند کا له نقابهمخ بـه کله بېلتانـه په زړه زهير کړم بې حسابه يو سبب وکړې يا مسبب الاسبابه )؛٣۱٠چې زما ملاقات وشي له احبابه (رحمان صورتگر چې ښه صورت پر دېوال ساز کا )؛٩کل عالم يې په صفت زبان دراز کا (خوشال حقيقت راته ښکاره شو د هر چا نا،باور نشته پر اشنا، پر نا اش چې پر سر دې سوگند خوري ورځنې ډار کا ).٠٩يوه ورځ بـه ستا د سر وکا سودا (خوشال په ديواني شعرو کې د ولسي (گړنيو) او اوسنيو قافيه والو او ازادو شعرونو پر وړاندې پر - ٤ څلورمـه څپه پيلېدونکي شعرونـه ډېر لږ دي. کـه څه هم دا د ټوليز پښتو سېلابوتونيک شعر بريد دى. مانا دا چې دا هېڅ ډول پښتو شعر پيل تر څلورمې خجنې څپې وړاندې نـه دى وروستی ليدل شوى او کـه وليدل شي، تور و تال (وزن) بيا هډو نـه شي درلوداى. په کلاسيک پېر کې يوازې مات يا لارغه يي (وقفه يي) شعرونـه او هغه هم زياتره لس څپيزې، څلوريزې پر څلورمـه ې د مات شعر له دود سره سم يې ورپسې خج پر نـهمـه څپه راځي. دا ځکه چې خجنـه پاى مومي چ تر لارغي وروسته له دويمې نيمې مسرې سره بدلېږي او د لومړۍ نيمې غوندې پر څلورمـه خجنـه ) د ورته لارغو له لامله دغه خجونج راښيي.څپرکې-۱←څپه پيل مومي؛ زياتره سروکي ( ر څلورمـه او نـهمـه څپه خجنـه کېږي په دې وروسته ډول دي:) لس څپيزې ماتې څلوريزې چې پ٩( ) ٩( کله بـه راشي پر هند پراته کله بـه کښېني ماته مخ راته څو ته را درومې پکې ډيوې ږدې )٩٩٥" ميراته(حميد: "حميدغم بـه کا خونـه د و چا بـه " راغلی وو ا"ما" يو څپيز لوستل پکار دي، کېږي چې له آره بـه يې پر ځاى "حميددلته
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 902 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پکې دا ونجون راوستی وي! )٠( د خداى لپاره د دوست په روى دې وه د وفادارو ښکلو په خوى دې وه د رنځورانو په هاى و هوى دې وه ... د لومړۍ څلوريزې څلور واړه مسرې لس څپيزې دي او د دويمې له آره يوولس څپيزې دي، مگر يزه ده. ځکه لکه څنگه چې وويل شول، په درېيمـه (غير مصرع يا بې قافيې) مسره يوولس څپ خجپاى شعر کې بې قافيې مسرې يوه څپه زياتوي. دغسې په چپه ډول په دوو ناخجنو يا (درو ناخجنو) پاى څپو کې يوه (يا دوه) څپې غورځېداى هم شي بې له دې چې تول و تال ته کوم ليد ى زما وطنـه) په درېيم بند کې تر وړ زيان ورسېږي. د ساري په توگه د غني خان قامي ترانـه (ا خجنې څپې وروستی غونډى دوې څپې کمې دي، مگر د موسيقۍ په پردو کې نـه ننگېرل کېږي، تش سندرغاړى خپل آهنگ يو څه اوږدوي. د قلندر اپريدي هغه ټولې څلوريزې چې په څلوريزو کال چاپ) کې راغلې دي، د حميد مومند د پاسنيو دوو ٣٤٨٩اوسني ديوان (د کابل د غوندې ماتې يا لارغه يي دي، په بله وينا په څلورمـه خجنـه څپه پيل شوې او د لومړي او دويم خج واټن يې هم څلور څپې دى، مگر د څپو د شمېر له پلوه يوازې د حميد له لومړۍ څلوريزې ډېرو سره سمون لري او دا هم باوري برېښي چې د همدغه استاد پر لاره تللی دى کـه څه هم نورو شاعرانو هم دغه ډول څلوريزې ويلې دي د قلندر څلوريزې په لاندې ډول دي: )٨( زه دې د وصل په تمـه گرځم هجران دې وسوم له غمـه پرځم کـه مې وصال وي له خپل مينـه قلندر پر بل لور گرځم )٥( زه دې له هجره تل امان غواړم بې له که تا زه مـهر د بل نـه غواړم و ماتهکه دې نظر وي ميرا زه قلندر دې په درون کې ژاړم
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 012 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )٤( زه په هجران کې دې مبتلا کړم غريب همېش دې په واوېلا کړم د رب لپاره جفا نور پرېږده زه قلندر دې ميرا جليا کړم )؛٤٤٩(قلندر: د کامگار خټک په ټول ديوان کې هم غزلې يو مخيزه په درېيمـه خجنـه څپه پيل شوې دي او د حميد او قلندر هغو غوندې په څلورمـه خجنـه څپه پيل مومي چې يوازې څلوريزې يې هماغسې لس څپيزې مسرې لري او دويم خج يې څلور څلور څپې وروسته راغلی دى. )٣( زما دلبره دتا له درده سترگې مې سرې دي گونـه مې زرده دا هومره جور پر ما تل مـه کړه وېره مې وکړه له آه سرده )۱( ړې هجره خونخوارهمـه کړه په څه ک چې دې جودا کړ کامگار له ياره يو ځل مې بيا کړه له ياره وصل کـه نـه وي مرمـه د رب لپاره ).٨٣٩(کامگار: ) د ماتو (لارغه يي) لس څپيزو، دوييزو (مثنويو) بېلگې پر څلورمـه خجنـه څپه پيل مومي او ٠( ول لکه:هغه هم د پورتنيو څلوريزو غوندې په ورته څپيز او خجيز انډ )٩( کـه يون دى يون دى، مخکې بېلتون دى لهې غره څخه، ځي خرښبون دى
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 112 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کـه وروره وروره ،خرښبون وروره ته چې بېلتون کړې، زما ويرته گوره چې ځې مرغې له تورې کرغې له )٢٩-١همزولي پاته، ځي څه برغې له... (پخ ه يي (وقفه يي) يا مات ډول په " کيسه هم په همداسې لارغ"ليلی او مجنوند حافظ نظام د دوييزه بڼه ويل شوې ده، لومړى خج يې ډېر څلورمـه او دويم يې پر نـهمـه راغلی او د پښتو دوييزې له ټوليز دود سره سم يې ځينې بيتونـه نـه څپيز هم راځي، تر دې چې لومړى پيل يې هم په نـه څپيز بيت شوى دى: )٠( وايي ويونکی د دې قصې و د ښې هوسۍ چې تل يې ښکار چې د عربو د ملک يو مرد وو خجسته نام و په عقل فرد وو متاع يې ډېره له هره بابه څوک په حساب و څوک بې حسابه )؛١٤(هماغه اثر د خوشال دا دوې لس څپيزې بېلگې هم درواخله: بلبل هر چا ته، دا خبرونـه کا - وخت د بهار شو، غوټۍ گلونـه کا...، نـه خپل کاوگړي واړه، کارو - مردان هغه دي، چې کار د بل کا؛ تر څنگ يې بيا، دولس څپيزه ماته څلوريزه هم لري: څوک چې ارام گټي، د نېکو نام گټي... . ) د زينب هوتکي شپږيزه (ترجيح بند) ويرنـه (مرثيه) په ماته بڼه نـه، بلکې د عادي شعر په بڼه ٨( ).٤دا راز د بابا هوتک سندره هم درواخله (پخ). هم٨٢٩پر څلورمـه خجنـه څپه کښل شوې ده (پخ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 212 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ښويېدنې او تېروتنې: ي" ځانگړتيا پر بنسټ کي"سېلابوتونديواني يا ليکني شعرونـه لومړى د پښتو شعر د ټوليزې تر کره کتنې لاندې نيسو او بيا يې د قافيه والو شعرونو په توگه د قافيې او رديف د عربي کې يې ټاکنـه او پېژندنـه شوې ده. ځانگړتياوو له مخې چې په پارسي او ل ړنگېدنـه : د څپيز انډو٩ دا په دې مانا چې د يوه ليکني قافيه وال شعر کومـه مسره يا مسرې تر سر مسرې، په بله وينا، سرکړۍ (مطلع) څپيز کموالی يا ډېروالی ولري او دغه کمـی يا زياتی خجيز انډلو ته هم وټه -موړې مسرې يا مسرو څپيز انډول ړنگ شوى، په بله وينا، څپيزورسوي، نو بيا وايو، د نو خجيز ويار (عيب) لري. هن، کـه د پاى له درو کېدونيو (ممکنـه) څپو څخه يوه، دوه يا درې واړه وغورځي او ورمخنی خج کمزورى نـه کړي، نو کوم ويار نـه گڼل کېږي. د ساري په توگه کـه يا پاړکی (قطعه)، بوللـــه (قصيده))... چې لومړۍ مسره (غزل)، درېييزه، څلوريزه، پېنځيزه... يا بيت پر وروستۍ خجنـه څپه پاى ته رسېدلی وي، ورپسې بې قافيې (غير مصرعي) مسرې يوه يوه څپه زياته راتلاى شي، تر دې چې کله کله ددغې يوې څپې، نـه زياتوالی شعري آهنگ يو کې: څه کمزورى کوي هم، لکه په دې وروستيو بېلگو ستا له خوا نـه بېلېداى نـه شمـه زه ستا له مينې صبرېداى نـه شمـه زه چې نيولې مې ده ستا د وفا لار(ه) له دې لارې کږېداى نـه شمـه زه نا اميده ستا د سترگو له ککو (نـه) لکه اوښکه څڅېداى نـه شمـه زه يم رنځور ستا د پېغلوټو شمو (چې) بې وصال دې رغېداى نـه شمـه زه اده مينـه زياره ستايم هغه از (يمـه ستا هغه ازاده مينـه زياره) چې په جېل کې ځايېداى نـه شمـه زه )؛٥٠(زنداني نغمې، هر مطرب چې غوږۍ تاو کا د رباب
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 312 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ په دا تاو کې زما زړه کاندې خراب چې سامع يې په نغمـه په ترانـه (شم) ديوانـه شم گرېوان څيرې مست خراب )؛۱٨(رحمان: دير کـه مسجد گورې کـه واړه يو دى نشته غير يو مې بياموند په هر څه (کې) چې مې وکړ د زړه سير )؛ ٤٣ټوک ٩(خوشال: ک. اى مدام د نفس په زېرمـه مبتلا ځانته ولې ويښوې ويدې بلا دانايان له دښمنانو سلا نـه (کا) ته په څه کوې د نفس شيطان سلا مخ)؛ ٨(حميد: شوم په دام د زلفو بند ه مې واخيست پندښه چې ن عشق دې اور وو زه ورگډ شوم پاکوبان لکه سپند مخ)؛ ٥٨(کامگار: کـه خبر واى له دې هسې رنگ خوارۍ ما بـه نوم اخېستی نـه وو د يارۍ ستا د غم په درياب ډوب يم تر مرۍ بې که تا نـه لرم هېڅوک د دستگيرۍ مگر ته خپله لاس راکړې همدمـه )؛٣۱٠(رحمان:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 412 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ له ډېرې ستومانۍ خوب بـه نـه ورځي بوږنوي بـه يې د ملو بد گومانۍ نـه بـه وړاندې ځي زړور په ښادمانۍ نـه په بېرته شي راتلاى له پښېمانۍ له هر سپي بـه په اميد د امانۍ چپړوسي کا د نمړۍ په مـهمانۍ چې دې يار پېڅي دا هسې نرمـه گرمـه ته په کومـه حيا روغ گرځې بې شرمـه )٠٢٥(حميد: ى کوم درم د يارۍدا کوم شرم د دا پيوند دى بد نما تر وېزارۍ چې مې يار پر توده ځمکه د خوارۍ کښېني پاڅي خوار حيران له ناچارۍ او زه ښوى ښېرازه گرځم سپين سپېڅلی )؛۱٥(حميد: سنـه زر سل پېنځه شپېته ده چې رحلت وکړ کامگار بعد له دې نـه په دې کاله پلار دده وشو نامدار ؛ )٤٣٩(کامگار: خراب زړه مې هوسېږي ستا جمال مې ډېر يادېږي کـه نظر دې پر ما کېږي فرياد رس يا مصطفی (احمد شاه بابا: د غورچاڼ پاى)؛ د فلک له چارو څه وکړم کوکار
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 512 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ زمولوي هر گل چې خاندي پر بهار هر غاټول چې پر بيديا غوړېده وکا رېژوي يې پاڼې کاندي تار پر تار... (اسعد سوري،پخ)؛ وايي دا چې صحبت کاندې يو له بله ډېر اثر پر کلو دې مصاحب شوم ستا صحبت نـه کړمـه خر )؛٠٤٩(محمد عمر: پخ صحبت ډېر اثر کا گوره منکر نـه شې له اثر ته دمخه هغه شی وې اوس انسان سولې بشر )؛٠٤٩(محمد طاهر: پخ زړونـه خوښ کړه دا نېکي ده د رښتيا جفا مـه کړه چا باندې تېرنـه په د خداى کور مـه ورانوه په ستمو د خداى کور وگڼه زړه چې وي صفا )؛٣٤٩(محمد اياز،پخ همدغه ډول څپيز کمـی زياتی په دوييزه کې هم راځي، په همدومره توپير چې دلته لومړى بيت بنسټ نـه ټاکل کېږي، په بله وينا، دغه کمـی زياتی د لومړي بيت له مخې په پام کې نـه نيول بلکې دلته دود داسې دى چې پر خجنـه څپه پاى کېدونکی بيت (د دواړو مسرو په پام کېږي، کې نيولو سره) تر هغه بيت يوه څپه کم راځي چې پايمخه څپه يې خجنـه وي. په دې ډول يوه يوازېنۍ دوييزه کې اته څپيز او اوه څپيز بيتونـه راتلاى شي او همدارنگه نـه څپيز او لس څپيز؛ ولس څپيز؛ يوولس څبيز او دولس څپيز؛ ديارلس څپيز او څوارلس څپيز؛ لس څپيز او يو پېنځلس څپيز او شپاړس څپيز، لکه:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 612 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ساقي پاڅه پياله راکړه مرور يار مې پخلا کړه... چې يو دم سمـه ازاد ناښاد زړه مې سينـه(سي نـه) ښاد )؛٣٣-٥٣(زرغون خان:پخ زړه د حسن له غمونو اوس بري سو لمر او مشتري سوهمقترن دوى لکه زړه ويل شکر ده مقصود زما حاصل سه ما چې عيش نـه لاره اوس مې عيش کامل سه شکر شکر ده حاصل سه زما کام سوى حال راته وصال د دل ارام حسن هم په شکر چې کړ وا زما زبان شکر يې وکړى په درگاه چې د سبحان بيا دې زړه ته وويل چې شادماني کړه نۍ، ته کامراني کړهدى هنگام د کامرا )؛٥۱(مسافر مروت: حسن ودل، ږغ سو چې ورور تېر له دنيا سونا قندهار واړه په ژړا سونا زړه مې په وير کې مبتلا سونا چې شاه محمود له ما جلا سونا اصفهان پاته تاج نسکور عالمـه چې شاه محمود سو نن په گور عالمـه د پښتون لمر سو تياره تور عالمـه ښمن بـه کا پېغور عالمـهراته د چې پاچا ولاړ پښتون گدا سونا قندهار واړه په ژړا سونا... )٠١٩-٣٣٩(زينب هوتکي،پخ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 712 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د زينب هوتکي په شپږيزه (ترجيع بند) کې د دغو دوو بندو دوه وروستۍ راغبرگېدونکې نې مسرې تر مخنيو څلورو مسرو يوه يوه څپه لنډۍ راغلې، په بله وينا، د دواړو بندو مخک څلور مسرې تر نور ټول شعر څخه يوه يوه څپه زياتې دي. له دې څخه دا پايله لاسته راځي چې تر وروستي خج څخه وروسته تر درو ناخجنو څپو پورې کموالی يا زياتوالی موندلاى شي او کوم ويار نـه گڼل کېږي. (پېنځلس څپيزو) د غني په دې لاندې ترانـه کې د وروسته بند درې واړه مسرې تر نورو ټولو مسرو دوې دوې څپې کمې دي او سندرغاړى يې د آهنگ په لوړولو او غځولو تشـه ډکوي: يه زما وطنـه د لالونو خزانې زما ستا هره دره کې دي د تورې نښانې زما ستا سر چې وي ټيټ، نو زه بـه شان او شوکت څه کړمـه ته چې خوار و زار يې، زه بـه مال او دولت څه کړمـه وران ويجاړ يې، زه بـه خوب او راحت څه کړمـه ته چې يا بـه دې زه سيال کړمـه وطنـه د جهان (..) يا بـه ستا په پښو کې تورې خاورې کړمـه ځان (..) ځان بـه دړې وړې کړم خو که تا به کړم ودان (..) نر يمـه، پښتون يم، تاته يادې افسانې زما يه زما وطنـه د لالونو خزانې زما .)٣٠٨٩(غني: کليات د خوشال خان غوندې سترو شاعرانو په دوييزوکې له دغه راز اسانتياوو څخه هم ډډه کړې او په څرگنده برېښي چې په اگاهانـه توگه يې څپيز کموالی روا گڼلی نـه دى. د ساري په ډول يې د بيته دوييزه کې هېڅ داسې بيت راوړى نـه دى چې يوه يا دواړې مسرې بـه يې ٩١٨سواتنامې په جنـه څپه پاى ته رسېدلې وي او په دې توگه يې له پيله ترپايه هماغه دولس څپيز کالب پرخ کارولی دى. په غزلو او نورو ډولونو کې لکه څنگه يې چې پاس يادونـه وشوه، خوشال بيا هم د نورو ټوليزه لار نيولې او په ياد شويو ځايو کې يې د څپو کموالی او زياتی رامنځته کړى دى. يز انډول ړنگېدنـه :: د خج٠
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 812 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ لکه څنگه چې بيا بيا ورته نغوته وشوه، د پښتو شعر په سېلابوتونيک سيستم کې خج او څپه ټاکنده نقش لوبوي او په دواړو څيزونو کې بيا خج په لومړۍ پوړۍ کې راځي او په درو واړو په لنډ ډول، د وزن (گړنيو، ليکنيو او نويو ازادو) شعرونو کې پرې لکه شا تېر د تول و تال او يا ټوله وداني ولاړه ده، له همدې لامله د څپيز انډول ړنگېدنـه، په بله وينا، بېځايه کېدنـه او غورځېدنـه د هر ډول شعر د بې تولې لامل کېږي او له شعري چو کاټه وځي. څنگه چې سم له لاسه مو خبرې پر ليکنيو شعرونو دي، نو له ديوانونو څخه يې رابېلوو: بېلتانـه ده پهر پهر کال پر ما شوشپه د بانگ دى د چرگانو په هزار هيله سبا شو رابه شي گلزار ته وار پر وار ننداره کاندي پيغام راوړي د وصل عجب ښه راځي په سهر هُد هُد د يار له لوريه، نن پر ما باد صبا شو پر وخت د مشغولا له گلو کله اواز کاندې چغار توتا شوچې درومي له گلزاره په چغار په درست عمر يې مُهر د سکوت پر خوله وهلی زما د زړه توتي دى چې نن گورمـه گويا شو زنگ چې باندې پرېوځي اينـه د زړه تبۍ شي زړه د خوشال گوره! له هر رنگه مصفا شي مخ)؛ ٣٣٩ټوک، ٩(خوشال: ک، رامنځته کړى دى: لومړۍ خوشال خان په دغه غزل کې د خج د دريځ په بدلون سره دوه ډوله وزن درې مسرې او وروستۍ دوه هغه يې پر لومړۍ خجنـه څپه او په منځ کې يې پرله پسې اووه مسرې پر دويمـه خجنـه څپه پيل کړي دي او له دې کار سره يې څپيز انډول هم ړنگ شوى دى؛ څپه هغه دا چې پر لومړۍ خجنـه څپه پيلېدونکې مسرې يې څوارلس څپيزې راغلې او پر دويمـه غزلې همدغه نيمگړتيا لري. ٥٨٣او ٠٢٥پيلېدونکې هغه پېنځلس څپيزې. همدارنگه د خوشال په دغه لاندېنۍ وسمـهالې بېلگه کې چې د اردو شعر منظومـه ژباړه ده، قافيه او د مسرو (دولس) څپيز شمېر يې، له کومې مسرې نيمې پرته، تر پايه په پام کې نيول شوى دى، مگر دا ر خپل خپل ځاى نـه دى راغلی، په بله وينا، پر بېلا بېلو خجنو څلور څپيزو ستنو چې خج پ ياکوتانو)) د ←(رکنو) نـه دى وېشل شوى، نو جوله يې هېڅ راز شعر ته ورته نـه ده، بلکې د (( سندرو غوندې په هماغو پښېلو يې ورته پېيلې جامـه ور اغوستې او يو بېخونده نثر دى:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 912 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ه هم دربان واىد فرنگي کـه يو وخت ز نو ژوند کول بـه راته څومره اسان واى بچو بـه زما کړى تعليم په امريکا کې اوړى گرمي بـه زما پر انگلستان واى په انگرېزۍ ږغېدا بـه مې روانـه کـه څه هم له اصله څخه اردو زبان واى په ټيټولو د سر چې واى سر شوى نو بـه ليډر هم تيار يو عاليشان واى بـه وو زما هره صوبه کېمځکې جايداد والله چې صدر خو زه د پاکستان واى (جرگه:... گڼه). نو کـه موږ وغواړو ، د څپو په اوډون سره يې خجيز انډول داسې رامنځته کولاى شو: د پرنگ کـه يو وخت زه هم (کوم) دربان واى نو بـه ماته ژوند کول څومره اسان واى کړاى بچو بـه مې تعليم په امريکا کې گرم اوړ ى بـه زما پر انگلستان واى په روانـه انگرېزۍ بـه غږېدلم کـه له اصله هم سوچه اردو زبان واى واى سر شوى بـه د سر په ټيټولو رانـه جوړ بـه يو ليډر څه عاليشان واى جايداد ځمکې بـه مې وې هره صوبه کې والله صدر بـه زه هم د پاکستان واى! له کلاسيکه ترنوي غز له ک يا زاړه غزل سره د نوي غزل بريد ليکه د څو جوتو توپيرونو له مخې ټاکل کېداى له کلاسي شي، لکه: ښکلاييز زبېښاک ته پايټکی اېښی او د پليونو -عربي ژب -) په ټوليز ډول يې د پارسي٩ پاتشوني او پاتوړي (وارثان) يې ښايي له گوتشمېره تېرى ونـه کاندې؛
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 022 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ، په بله وينا هنري ارمان يې تر ډېره له ټولنيز هغه سره غاړه غړۍ ) نږه جوليزواله (فورمالېزم)٠ کړى دى؛ ←افقي انځور)) بسنـه نـه کوي، بلکې ((←) د کلاسيک غزل پرخلاف اوسنی دا يوازې پر ((٨ ازاد شعر غوندې ورو ورو -څپرکی)) هغه هم راخپلوي. مانا دا چې غزل د نوي -٤صعودي، وې ټاکلې پلات، سوژې، اند و واند(انديشـه و خيال) او يوه تمثيلي او کيسه يي کېږي. د ي پيغام پر بنسټ پيلېږي او پېيل کېږي. هر هر بيت يې هم په جلاډول او هم د د درست غزليز زنځير د يوې کړۍ په توگه تر ارزونې لاندې راځي؛ ه د ) دا چې نوى غزل د يوه ناشننوړي شعر دريځ راخپل کړى او د پېښوريانو په نومون٥ ((مسلسل غزل)) بڼې ته راوښتی، نو ((غزل)) نوم ورسره هم نور اړخ نـه لگوي او په کارده، د دغه ((متحدالمال)) سرليک پرځاى په يوه ټاکلي نامـه ونومول شي. نورې نړۍ ته دا خورا هېښنده برېښي چې يو شعر دې يو جلا او نومېرلی (مشخص) نوم و نـه لري ؛ دود نـه دى موندلی، خو په مقطع کې د نوم راوړنې دود تر استاد ) کـه د مطلع حذف دومره٤ حمزه راوروسته نور له نشته برابر شوى دى؛ ) لکه په څلورم څپرکي کې چې يادونـه وشوه، د مسرې لنډترين بريديې له پېنځو څخه تر دوه ٣ و پورې؛پېنځه څلوېښت څپ -څپيزو رسېدلی اواوږد ترين هغه يې له شپاړسو څخه تر څلوېښت ) د ناقافيوال يا ازاد غزل دود چې په نژدې ((تربرې)) پارسي ژبه کې له څو کلو راهيسې ۱ رانښلول شوى، په پښتو کې هم نن سبا ازمايل کېږي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 122 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپرکی -١ اوسنی ازاد پښتو شعر بشپړتيايي د خپل ازاد فولکلوريک او بيا کلاسيک شعر بڼه ر د يو شمېر نورو ختيزو ژبو پر خلاف د اروپايي ازاد شعر پېښې يا د اچې وايو، پښتو ازاد شع کاپي نـه ، بلکې د خپل ازاد (و) گړني او لر غوني (فولکلوريک او کلاسيک) هغه بشپړتيايي ) يوازې بېقافيه نـه، esrev eerfبڼه بلل کېږي، غوره لاسونديې دادى چې اروپايي ازادشعر( نـه هغه پخوانی )څخه پخشو دى؛nrettap lacirtemالب (بلکې له هر راز شعري قانون يا ق نـه هغه ټاکلي ژانرونـه او څومره والی (کميت) يا کچ و مېچ او نـه دود سمبالوي ټاکلی مسره ييز سپين شعر )) په څېر ←هغه کلاسيک تول و تال يا ريتم په ټوله مانا رانغاړي. تر ډېره زموږ د (( ناپېيلي= منثور)) هغه سره پوله او بريد ←دې توگه يې له (( وزن و قافيه دواړه نـه لري او په پښتانـه بيا د اردو ژبې په (موزيکال) اهنگ له مخې نومېرل کېږي. د پښتونخوا ← زياتره د پېښو ازاد شعرته ((مبرا)) او سپين ته ((معرى)) وايي. رابېلوي چې له همدارنگه له عربي او بيا پارسي ازاد شعر سره زموږ دا خپل بريد په دې پښېليزې (قافيي) ازادۍ سره سره نور عروضی آرونـه په پام کې نيسي او د مسرو لنډوالی او اوږدوالی يې هم د ((مفاعيلو)) اړونديا تابع دى. د nemhtyR eierf، جرمني esrev erevel)، فرانسي esrev knalbاروپايي سپين شعر( ه، بلکې زموږ له نيم ازادو ډولونو، لکه ازادو کالبو سپين شعر نومونـه له اروپايي نومونې سره ن اومونډي شعرونو سره سمون لري.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 222 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د نورو اروپايي ژبو غوندې په المانۍ کې د دغه راز شعرونو پيلامـه تر اتلسمې پېړۍ پر شا ځي. " تر نامـه لاندې د يوه "د پسرلي جشنکال ١٤۱٩کلوپ شتوک د يوه الماني شاعر په توگه پر وړاندې کولو سره پر سپين شعر بشپړ لاسبرى وموند او ورپسې گويتې همدغه لار شعر په " شعر يې لومړۍ بېلگه وه. همدا راز د "گرځندوى توفاني سندرېکال د ٠۱۱٩ونيوه، چې د "دراين کال يې ويلی وو. ورپسې د هويلدرين ۱١۱٩" چې پر "شپې ته سرودونـهنوواليس "... د همدې لړۍ شعرونـه بلل کېږي. "شمالي سمندرگی "، د هنرين هاينييوازېنۍ سندرې نيچې، رېلگي، شتېتلر، ويرفي او داسې نورو هم دغه لار نيولې ده او ورته بېلگې يې راپرېښې ).٠۱١٩لويديز المان، -مخ ٤٣دي. (اوتوبېست: د ادبي جاجونو لاسليکي، د پښتو له نيم ازادو شعرونو او بيا په هره توگه، هغه څه چې په اروپايي ژبو يې ازاد شعر بولي، ازادو کالبونو سره سمون خوري، لکه واخلئ د غني، اجمل، لايق، زيار، پيوند، سنگر، کاوون، خاموش، رفيع... يو لړ شعرونـه چې پخپله خوښه يې ځانته يو ډول يا بل ډول کالبونـه په مسرو څخه رغښت مومي او لږ و کار اچولي دي، هر بند يې له يو څو لنډواو يوې يا دوو اوږدو ډېر له قافيو او رديفو څخه هم کار اخلي، يا يې لږ تر لږه د بندونو پايلې په همقافيه مسرو پاى ته رسېږي. په اروپايي نومونو بيا دغه راز خپل خوښيو ازادو قالبونو ته ازاد بيتونـه وايي: فرانسي يو الماني پوه (اوتوبيېست، esreV eerF، انگرېزي esreV eierF، الماني erbiL esreV مخ) د دغه راز شعر پېژندگلوي داسې کوي: ٥٣ هغه ډول شعر چې د مسرو يا ټوټو اوږدوالی يې پخپله خوښه وي، مگر له يو راز قافيې او څپيز يې استازى دى، را وروسته دغه راز شعر د څپو شمېر سره، چې گليرت، ليسين، ويلاند... " شعر سره يې يوازې په قافيه بېلتون "سپين" يا "ازاد وزنيکوي او له برابري هم له لاسه ور راغلی دى. حال دا چې له ازاد پښتو شعره زموږ موخه هغه توليز (موزون) شعر دى چې له ناپښېليزوالي (بېقافيه والي) سره سره يې مسرې د لنډوالي او اوږدوالي له پلوه کومـه ټاکلې کچه نـه لري او له پېنځه څلوېښتو څپو رسېداى شي. -ي څپې) نيولې تر څلوېښتيوفونيم ←( سرباري کول په دې موخه دي (صفت)" ستاينوم "اوسني" يا "نوي" سره د "ازادله په پښتو کې " گډون "ازاد شعر" ازاد شعر سره د اوسني يا نوي "وگړني (ولسي)" يا "گړني (شفاهي)چې له کې ازاد ډول تر قافيه وال هغه ډېر پخوانی برېښي او آره را نـه شي. په پښتو گړني يا وگړني شعر اوېستايي) شعرونو ته رسي، لکه لنډۍ ، زياتره سروکي، ببولالې، -يې لرغونو اريايي (ويدي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 322 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ شين خالۍ، د هوتکو نارې،د نکلونو نارې، بدلې، لوبې، بگتۍ، لنډکۍ (د ځاځي ميدان)، متلونـه چې زياتره مقفی نـه، بلکې (متوازن) انگۍ (کاکړۍ ساندې يا ستاينې) او يو گڼ شمېر خجيز (سېلابوتونيک) تول (وزن) لري. دا نور قافيه وال -مسجع دي، په بله وينا، څپيز ډولونـه، لکه: غزل، داستان، څلور کړيزه (چاربيته)، کاکړۍ، دوبيتي... يې وروستنۍ او ولسي رنگ لري او د لوبو، پرمختيايي بڼې دي. د پښتو ليکني شعر لومړۍ پيلامې هم زياتره بگتيو، بدلو او ځينو سروکيو غوندې په نيم ازادو کالبو کې راڅرگندېږي. ورته اروپايي هغه د مـه پېړۍ کې رانښلول کېږي. په پښتو کې دغه ولسي ډوله نيم ٣٩" په نامـه مټې په "سپينو شعرو " "ديوانيله قافيه والو ازاد شعرونـه له امير کروړه (اتمـه زېږدې پېړۍ) نيولې تر ننـه پورې شعرونو سره اوږه پر اوږه را روان دي. زېږدي ١٩ -٤٩" شعرونو څخه موخه هماغه شعرونـه دي، چې په منځني ادبي پېر ("ديوانيله پېړۍ نيمايې) کې د عربي او پاړسي شعر په پېښو په بېلابېلو کالبو (غزلو، بوللو و دوييزو، او راوروسته يې په نوي پېرکې هم لږوډېرې پېښې شوې درېيزو، څلوريزو...) کې کښل شوي " بېلگې پرته "مصنوعيدي. نوموړي شعرونـه له لومړيو دوو دېوانونو او بيا يوې نيمې عروضي نـه، بلکې په سېلابوتونيک تول کې ويل شوي دي. دا هم اړينـه نـه ده، چې د دغه . هرگوره، لومړي دوه او " کچې او بڼې ته رسېدلې وي"ديوانيمـهالپېر گرد شعرونـه دې بياعروضي ډوله پښتو دېوانونـه په لسمـه لېږدي پېړۍ کې د (روښاني) غورځنگ پياوړو شاعرانو ارزاني او انصاري رامنځته کړي دي. " کې چې سم له لاسه له دويمې لېږدي (هجري) پېړۍ څخه تر زرمې ټاکل شوى دى، "زاړه پېرپه مړ) بولــله (قصيده)، د محمد هاشم ٤٠٥ېخ اسعد سوري (" ډوله شعرونو څخه د ش"ديوانيله هـ ق) ۱٢٣-٩۱۱هـ ق) له عربي را اړولی پاړکی (قطعه)، د اکبر زمينداوري (۱١٠-٨٠٠سرواني ( شاوخوا مړ) پاړکی او ٤١٨شاوخوا) او د امير نصر لودي ( ٢٤٨غزل او يا د شېخ رضي لودي ( داسې نور د يادونې وړ دي. ازاد پښتو شعر چې يې کـه څه هم په ښکاره ډول د اروپايي ازاد شعر تر اغېزو او په اوسنۍ بڼه لسيزو راهيسې دود موندلی دى، بيا هم لکه پاس چې وويل شول، له خپل ٤-٥پېښو لاندې له دوديز ازاد گړني شعر سره تړاو لري او د سېلابوتونيک وزن پر بنسټ ولاړ دى. کـه يو نيم شاعر د ايي تقليد په لومـه کې ښکېل پاتې دى او خپل دوديز تول و تال يې پکې سمبال هماغه وچ اروپ " شعر ته رسېدلې ده. تول (وزن)، يا په اروپايي نومونو "سپينکړى نـه دى هرومرو يې خبره
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 422 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د شعر بنسټيز شرط دى، کـه په قافيه وال شعر کې وي او کـه بې قافيې (ازاد) کې. له "ريتم" سپينشعر" نومونـه جوړېږي. پښتو (( "سپين(بې وزنـه) شعر سره د همدې کبله له بې آهنگه د نـه د پارسي ((شعر سپيد)) په څېر د (بې تول و بې اهنگه شعر) په جاج رادود شوى، شعر)) ې په جاج چې يوازې د ازادو کالبونو او څه ناڅه بې قافيې شعرونو يې اړه مونواروپايي ن ېزړ درلوده. درېيمې -اروپايي جاج، ازاد او نيم ازاد کالبونـه د شلمې پېړۍ له دويمې په پښتو کې په هماغه لسيزې راهيسې رادود شوي دي. په دې ډول مخفي، فدا، صالح محمد کندهاري، عبدالحی حبيبي، عبدالاکبر اکبر، عبدالاکبر خادم، قيام الدين خادم، فضل احمد غر، کمالي، ميا احمد ، لايق، عبدالرحيم مروت... يې له غورو او مخکښو استازو شاه، اسير، خيال، اجمل، بېنوا څخه گڼل کېږي چې بې له شکه يې له ولسي يا وگړنيو (فولکلوريکو) هغو څخه الهام اخېستی دى. همدارنگه مونډي يا سر پرېکړي (د قافيې له پلوه) شعرونـه چې عبدالرحمن پژواک يې پر کال د عبدالعظيم ٩٨٨٩يښی دى او ورپسې پر کال په (کليمـه داره روپۍ) سره بنسټ ا ۱٩٨٩ ساپي ورته نظمونـه (رفيع: زرينې څانگې) او بيا په پېنځوسمو او شپېتمو لمريزو کلونوکې د سيد بهاؤ الدين مجروح د (ځانځاني ښامار)، يا (نا اشنا سندرې) او نور چاپ او نا چاپ هغو ته رسوي. شعرونـه خپلې جرړې ولسي شعر په پام کې ونـه نيول شي، نو هال ونډيازاد کالب والا، نيم ازاد يامخو کـه دغه وروستی ورسره د بشپړ ازاد (هم له قافيې او هم د مسره ييز انډول له پلوه) پيلامـه په لره پښتونخوا کې لگوو او دا هم کومـه هيښنده نـه ده چې لر پښتانـه تر برو وړاندې له نويو ټوليزو او فرهنگي مخامخېږي او له دې سره پښتو ادب هم هلته وار له مخه نوي بشپړتيايي پړاو ته بدلونونو سره ورگډېږي. دا هم جوته ده چې له ديالکتيکي پلوه هر انديز (فکري) نويوالی له ځان سره جوليز (شکلي) نوى والی راوړي، په بله وينا، هره نوې مفکوره او منځپانگه (محتوا) د يوه وړنده جولې غوښتنـه کوي.(مناسب) کالب او د فورم او محتوا د ديالکتيک له لارې کېداى شي، شعري نوښت او نوښتگري په ازاده (ژبنۍ، هنري او تخنيکي) جوله کې ښه ترا رامنځته شي. قافيه د شعر د تخنيکي جولې په توگه نـه ې پر يوازې د دغو نورو دوو (ژبنيو او هنري) جولو پر مانيزه خوا زيات بنديز لگوي، بلک همدغو دوو جوليزو اړخو هم خپله واکمني چلوي او زنداني کوي يې. يا په ساده وينا، په قافيه ښکلاييز) اړخ سمبالېداى شي او نـه منځپانگيز -وال شعر کې نـه ژبني او هنري (ژب
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 522 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ (محتوايي). سره په هغه شاعر د قافيې او د ورسره اړوندو توکيو (رديف او مسره يي انډول) له سمبالونې -لوى لاس پر ځاى دا بنديز لگوي چې د شعر له پېنځگونو رغنده ټوکو (متشکله اجزاوو) (ژبې واند او ولولې) څخه، له آهنگ پرته دا نور څلور سره سره ټوکه پوره په پام کې ونـه -اند -آهنگ سره شي نيولاى او دويم، درېيم او څلورم ارزښت ورکړي، له ټولو نوښتگرانـه هاندوهڅو سره " او ولوله خيالواند، "ترې هرومرو دا يا هغه ټوک کمزورى پاتې کېږي. کـه له آهنگ سره " په "ژبه(عاطفه)سم سمبال کړاى شي، نو ژبه او اند ترې کمزورتيا مومي او کـه له آهنگ سره پام کې ونيسي، نو بيا ترې انداو واند ژوبلېږي او همداسې تر پايه. ال شعر کې د نوښت سمبالتيا د ازاد شعر په پرتله يو څه زيات کړاو لنډه دا چې په قافيه و ولوله) همزمان او هم -اندچ واند -آهنگ –غواړي، مگر په ازاد شعر کې پېنځه واړه توکه (ژبه انډوله په پام کې نيول کېداى شي او په دې توگه يې د هراړخيز نوښت لپاره لياره هواره ده. چې قافيه واله مخينـه له ازادې شاعرۍ سره ډېره مرسته کوي، خو په دې کې خو هم شک نشته په دې شرط چې دغه مخينـه رښتيا شاعرانـه مخينـه وي، نـه ناظمانـه. سره له دې هم ډېر ځوان شاعران وينو چې مخکې له مخکې يې په ازاد شعر پيل کړى او په څو بېلگو يې جوته کړې ده ه هم ښايي د وزن له پلوه يو څه نيمگړتياوې ولري، مگر " پر لاره روان دي. کـه څ"شعريتچې د په ډېره لږه لارښوونـه او کړاو پر دغه تخنيکي اړخ لاسبرى مومي. " د تور لگونې خبره شي، بيا هم ښايي په ازاد شعر کې هماغومره يو ډېرښت او "پېښوکه د لکه پاس چې وويل شول، د پايښت ونـه لري، لکه په قافيه وال هغه کې. قافيه وال شعر زياتره، " سره دود موندلی دى، حال دا چې اوسنی پښتو ازاد "ديوانسازيعربي او پارسي په پېښو له " ښکارندويي کوي، يا په بله وينا د خپل آر ولسي او نيم "رنسانسشعر د بيا را ژوندي کېدنې زاد فورم کې کړې واى، ولسي شعر يوه بشپړتيايي بڼه ده. کـه حمزه او اجمل دا دومره شاعري په ا " درلوداى،"احمد شاملو" او نادر نادرپور"بې له شکه په اوس پښتو د حمزه او اجمل پرځاى .ښت او نرو دا هومره انقلابي نـه واىدگارسيا، برتولدبرې کـه څه هم گونو ټوکونو څخه لږ تر لږه ژبه او آهنگ پېنځ په دې توگه د پښتو په اوسني ازاد شعر کې له له توره پخشو(فارغ) دى. پاتې شول (اندو واند) چې کېداى شي، يوڅه په دغه " "پېښون) د (وز چه او جاج (مفهوم) وي، بلکې کپه تور تورن شي، خو دومره هم نـه چې يومخيز د ((پېښو))
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 622 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ لکه په تېرو او په ځانگوې توگه په شپږم څپرکي کې يې چې لري. بـه " رنگ"الهاميزيات سمبولونـه، لکه: ←" په تړاو، يو لړ نوي يا په نوي رنگ کې رنگېدلي يال"خيادونـه وشوه، د لمر، سپېدې، باد و باران، توپان وسيلۍ، سيند و سمندر، سبا او سباوون، ورځ و شپه، تياره، اسطورې،لکه زيوس، پرومېتوس او داسې نور ←باروت، پولاد، سرپ، مرجان، ياقوت...، يا ړۍ په شعر کې دود شوې دي، نو ايا پښتون شاعر او هغه هم د ژمن ورته انځورونـه نژدې د ټولې ن او ازاد شعر استازى ترې ډډه کولاى شي؟ مفکورې" يا منځپانگې (محتوا) له پلوه ملي، ټولنيزې، انساني او اند يا ← "همدارنگه د ټوليزې جهاني ربړې مسالې، لکه: سوله، جنگ، پرمختگ او شاتگ، گډ سوله ييز ژوند، ) چې د الماني ازاد و نوي شعر ٣٤١٩ -٣١٣٩نيزنياو او داسې نور درواخله. برتولت برېښت (ټول له سترو نومياليو څخه گڼل کېږي، د ازاد شعر په تړاو وايي: هېڅ منځپانگيز نوښت بې جوليز نوښت شونی نـه دى. او څو اويا کلن نوميالي انتي فاشيست ليکوال هاينريښ بل چې د نوبل کی دى، په اتيايمو کلونو کې د يوې پوښتنې په ځواب کې څرگنده کړې وه: جايزې وړون ليکوال په توگه يې لرم همدغسې چې ښوونکي او چې د يوه هه خپل اند و ازمېښتل"زما کالب يې هم وړاندې کړي، مانا د خلکو لپاره يو پيغام لري، بايد وړنده (متناسب)پنځوونکی دارمـه، په ستېج ننداره، په رومان، په لنډ داستان، په تکل...کې دا چې په شعر، په راديويي نن بايد ځان پر خپل ليدونکي يا اورېدونکي او يا لوستونکي ور ونـه تپي، بلکې کالب هم د پيغام کال را وروسته بنسټيزه بېلگه الماني ژبه وه چې له اخلاقي پلوه کورټه ٤٥١٩اړوند وبولي. له (عوام فريبانـه) او د دروغو او ريا په يوه کرغېړن کالب کې وړاندې کرغېړنـه شوې وه او د يوې کېده... داسې ډېر څيزونـه شته چې ومې نـه شو ليکلاى، ځکه کوم کالب مې چې ورسره ښايېده، پيدا کړى نـه دى،... کله چې ما د يوې موخې (مطلب) لپاره چې څرگندول يې غواړم، کالب نـه دى مخ). ٠٤ -٤ -٩ل: وي" (هاينريښ بهم نـه ده موندلېموندلی، هرومرو مې منځپانگه ، د پښتو "الماني ژبه له اخلاقي پلوه کورټه کرغېړنـه شوې وه" -د دغه الماني ليکوال خبره " شعر پر ژبه، په يوه بل ډول د کارونې (تطبيق) وړ ده او هغه دا "ديوانيکلاسيک ادب او بيا عربېزم او پا رسيزم له پلوه بېخي له ځانـه پردۍ چې د دغه پېر پښتو تر ډېرې کچې د بې خرته شوې ده. په زړه پورې بېلگه يې د کاظم شيدا د ديوان سريزه ده چې کـه کوم يونيم آر يا مرستيال کړ( دى، وو، شته، شـه، شو، کړ...) يا سربل او وستربل (د باندې، په، کې...) ترې لرې شي، د هغه مـهال
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 722 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ي او دا د لمر غوندې روښانـه ده چې په پښتو قافيه وال شعر او بيا يو نږه پارسي متن ترې جوړېږ د غزل په لنډ تنگ کالب کې هغه راز گډوله پښتو لا تر اوسه لږ و ډېر دود لري: لبان، چشمان، دهان، دلبر، دلربا، گلرخان، گلرويان، هجران، جانان... غوندې زاړه وييونـه خو، لا څه کړې چې د " لاندې نور نوي هغه هم پرې ور زيات شوي او لا ورزياتېږي. "جبرتر وزن، قافيې او رديف د نوي او زاړه يا قافيه وال او ازاد شعر تر منځ ديالکتيکي تړاو ښايي دومره (مطلقيت) ونـه لري او په کار ده، د دواړو ډولو پلويان يو د بل پر مطلق او يو مخيز رد ټينگار ونـه کړي او د دواړو پام کې ونيسي. سمـه ده چې نننی پښتو غزل يو شمېر نوښتونـه لري او ازاد دا هم ډولو نوښت په يو شمېر کرغېړنتياوې، خو بيايې هم يو دليل دا دى چې يو پر بل اغېز ښندي. نوى لا له دادومره پرله پسې پرمختگ سره سره د زاړه په زولنو کې راښکېل دى. ې په پرتليز ډول يې پېنځگوني شعري ټوکه همزمان د قاليه وال شعر او بيا غزل غورې بېلگې چ سمبال کړي وي، د اسحاق ننگيال د ازادې بېلگې پر ځاى، ښايي دغه لاندې پښېليزه بېلگه رښتيا نوښت ولري، لکه: تنديه ماتوم دې، ټيټومـه خو دې نـه پر وره د سنگدلانو، سولومـه خو دې نـه چې سود مې د زړه نـه شي، نو وجود لمبه کومـه وندونـه بې له ياره، تېرومـه خو دې نـهژ په سرو وينو ليکاى نـه شم، د جبر قصيدې قلمـه پرېکوم دې، خرڅومـه خو دې نـه پېرزو دې کـه پر ما نـه وو، ښوول دې راته څله باداره! راکوې به، پرېږدمـه خو دې نـه زه ليکې د قسمت، ((فنا)) کوم د خپلو لاسو تقديره ختموم دې، بدلومـه خو دې نـه نا، د کوهاټ د لاچۍ خټک)(ف له " کې د کرغېړنتيا لپاره ښايي د ننگيال (اخبار هفته، دولسمـه گڼه)شعر "ازادپه دا بله خوا " وي، "ازادهخوا د کمال مستان راوړې بېلگه د دغه پاس غزل هومره نوښت ونـه لري، د چا خبره چې له مخکنيو خبرو سره سم مانا يې دا " هم وي. ى"نو" بايد "ازاد شعر" نـه، کنـه "نوېمگر ازاده جوله، خو په هر ډول نوې جوله ده او نوې جوله بايد نوې هنري جوله او بيا نوې منځپانگه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 822 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ يا پيغام ولري. دلته د قافيه وال فورم غوندې مخينـه او تجربه له ياده اېستل په کار نـه دي. د کړى، تر همزولو قافيه والو کمال مستان غوندې ځوان شاعر چې پر ازاد شعر يې نوى پيل شاعرانو بيا هم زياته او نژدې نوښتگرانـه راتلونکې په مخ کې لري. (د زياتې څرگندتيا لپاره د " شعري غونډ او اړونده سريزه). له هغې کره کتنې څخه په "د لمر شغلو تهکمال مستان ياي پړاوونـه وهلي او راوروسته دوه دوه نيمو لسيزو کې رښتياهم زموږ شاعر پرله پسې پر مخت نن سبا په څو گوتشمېرو نوښتگرو کې راځي. " يوه ازاده بېلگه وړاندې کړم "فاروق فردادلته يې د هماغه مـهال يوه بل هالي ځوان شاعر چې له يو څه اوږدې مخينې او تجربې څخه يې سرچينـه اخيستې ده او د هېڅ راز کرغېړنتيا يا نـه اى نـه شي:شعريت گوته ورته نيول کېد زما شېبو! زما شـهيدو شېبو " يو څپيز راغلی)"زمازما شـهيدو ارمانو د رژېدو شېبو (دلته تاسو کې ښخې شوې زما د مورکو هيلو د غوټيو سرې نازکې پاڼې نن بـه زه ستاسې د سپېرو خاورو سپېرې غېږې ته وسپارمـه او خپلې هيلې بـه له سره له سپېرو خاورو نـه وټوکوم. شاعر هم له هغه راهيسې تراوسه ښايسته ډېر نا لاسبري ستونځونـه را لاندې کړي دي. دغه ازاد پښتو نوى ازاد شعر ټيک له هما غه راهيسې کې له ټولو خنډونو سره سره ورځ پر ورځ پراختيا او پرمختيا موندلې او خپل بشپړتيايي بهير يې په چټکۍ سره وهلی او لا وهي يې، له بلې خوا غه شعر مخکې له مخکې د انتقاد منونکی دى او نوې ميتوديکه علمي کره کتنـه يې څنگه چې د پرله پسې سپېڅي او سوانوي ، نو هرومرو زموږ د وروسته پاتې ادبي فرهنگ په وچ زاړه کالبوت کې د نوې سا پوکولو لپاره بې اغېزې نـه پاتې کېږي او نوې هيلې ورسره ملگرې دي. عر او نوى شعر سره په يوه مانا رااخلي، کومـه هيښنده خبره نـه ده، دا چې ځينې ليکوال ازاد ش ځکه اوسنی ازاد شعر لکه د مخه چې وويل شول، تر هر څه د مخه ((نوى شعر)) دى، يا په بله وينا ازاد شعر د نوي شعر په بهير کې رازېږېدلی دى. ى راتلاى شي او هم دواړه سره ازاد)، هم يو د بل پرځا -له همدې کبله دا دواړه ستاينومونـه (نوى
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 922 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ را غبرگېداى شي او له خپل ستايلي (موصوف) (شعر) سره د (نوي ازاد) شعر په توگه يو ستاينوميز تړنگ (توصيفي ترکيب) جوړوي، خو څنگه چې په (ازاد شعر) کې (نويوالی) بې له اوړ شي او له هغې نغښتی دى، نو غوره بـه وي چې پر همدغه وروستۍ نومونـه (ازاد شعر) بس ر نورو ستاينومونو، لکه: (نوى) يا (بې قافيه) څخه ډډه وشي. هرگوره، په لويو سرليکونو کې ورسره له زاړه دوديز (ولسي) ازاد شعر يا ((سپين شعر)) څخه د بېلتيا لپاره (اوسنی) ملگري -وىکول يوڅه اړين برېښي. هسې خو ښايي، يو وخت دا درې واړه ستاينومونـه (صفتونـه) (ن اوسنی) خپل ارزښت بايلي. ځکه هر ستاينوم د خپل ستايلي (موصوف) پر وړاندې يوه -ازاد پرتليزه (نسبي) لوښه (خصلت) لري. د نن (نوى) د سبا (زوړ) او د سبا (نوى) د بل سبا (زوړ) دى. دلون يا لکه (ښه) او (بد) او داسې نور درواخله چې جاج (مفهوم) يې له مـهال او چاپېريال سره ب مومي يا کورټ يو پر بل اوړي او يا خو پکې لږ تر لږه تنگوالی او پراخوالی راځي. سره د يوې نوې قافيې، ازاد شعر) بې "لههمدا نن سبا چې زموږ ځانساتي او زاړه پال پښتانـه لا (بې ښکارندې په توگه ډغرې وهي، په نوره نړۍ کې لا څه چې دلته را نژدې په ايران کې بيا وخته "وزن د وزنـه ازاد شعر) تر ويينې گروېږنې لاندې نيول شوى دى. د ساري په توگه احمد شاملو د " خبره رامنځته کوي او د لويديځيانو په لار وۍ پر دې ټينگار لري، شاعر ذهن بې لارې کوي دې لري (پهوزن و " "مانيزيا "ی"دنننچې بېوزنـه شعر کولاى شي، د بهرني جوليز وزن پر ځاى او مې گڼې او د همدې بدلمېچ اړوندې سکالووې). ۱٤او ٥٤باب اړوندې ليکنې: اخبار هفته لکه په اووم څپرکي او اړوندو څرگندونو کې چې وليدل شول، د پښتو ډېرى گړني شعرونـه (لنډۍ، سروکي...) پښېلې او لړونـه (قافيې او رديفونـه) نـه لري او د بېلابېلو ټوټو (مسرو) تر د څپو شمېر هم تل برابر نـه دى، مگر يو ټاکلی انډول لري لکه لنډۍ چې لومړۍ مسره يې منځ يې نـهه څپيزه او دويمـه يې ديارلس څپيزه ده او په دې توگه په لومړۍ پوړۍ (درجه) خج (فشار) د " بنسټيز ټاکونکی دى او ورپسې څپيز انډول زير و بم، "وزنريتم تول و تال يا په لنډ ډول د غاړه (لحن)... چې د خج په استثنأد ژبې د نازنځيري يا((عروضي)) توکو (فونيمونو) اهنگ، په توگه د قافيو او رديفونو غوندې په څېرمـه ځانگړتياوو کې راځي (دغلته ((عروضي)) د غږپوهې د نومونې په توگه کارول شوې ، نـه د شعرپوهې هغې په توگه). په خجيزه برخه کې دا عده) ده چې مسره پر لومړۍ، دويمـه، درېيمـه يا څلورمـه خجنـه څپه پيل مومي يو ټوليز دود (قا او بيا پسې هر څلورمـه خجنـه راځي. البته ډېرې لږې بېدودي (استثناوې) تر دغه منځ پېښېږي چې په تېرڅپرکي کې يې يادونـه وشوه.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 032 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ خپل اړوند ولسي په دې ډول، لکه چې پرله پسې وويل شو، په پښتو کې بې قافيه يا ازاد شعر د وگړني يا گړني (فولکلوريک) او ليکني يا ديواني شعر يو په زړه پورې گډون او ستنيز دى، نـه د اروپايي يا پاړسي شعر پېښې. هر بې قافيه شعر چې د پښتو د ټوليز سېلابوتونيک سيستم له " ولري، هغه ازاد شعر دى او پښتو شعر دى."وخې کني پښتو شعر غوندې د اوسني ازاد شعر بېلابېلې ډلې او بېلگې تر دا دى دلته د گړني او لي سپړنې (شرحې) شننې او سکښتنې (تقطيع) لاندې نيسو: لومړى: نيم ازاد شعرونـه ) ازاد کالبونـه٩ دغه راز شعرونـه، کـه گړني ډولونـه او د لرغوني پېر (له امير کروړه تر ارزاني) په پام کې ونـه ړۍ له نيمايې راهيسې پيل شوي دي او د لومړي ځل لپاره يې له زړو نيول شي،د شلمې پې کلاسيکو دوديزو شعري ځېلونو (غزلو، څلوريزو، دوييزو، بوللو، پېنځيزو، شپږيزو او " شعر غوندې يې مسرې لنډې او "سپيناووييزو...) سره يوه بريد ليکه راکښله او د اروپايي دونو په سر و پاى کې کارول کېږي.اوږدې کړې او يوه نيمـه قافيه يې د بن مخ) د ازاد کالب څو غورې بېلگې را اخلو: ٨٠٠-٥" ("يادونـه او درمندونـهدا دى دلته د لايق له غوږو کې مې شرنگېږي بيا نغمـه د نوي جنگ. ته گوره دا بـه څه وي! يا مينـه لېونۍ شوه کتنـه ځنډنۍ شوه (يا) .راغلي مې په زړه کې ارمانونـه په غورځنگ رگو کې مې خوځېږي د جانان د حسن څړيکې زما په وينو ليکي پيغام د نوي ژوند زه اخلمـه ترې خوند وږمـه د يار د څڼو خوښوي زما پالنگ. بېگا په مدرسه کې ملا وتاړه کتاب را وايې خېست رباب
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 132 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پر بزم باندې سم شو له رند سره محرم شو زاړه يار پر سر راواړول د نوې مينې بنگ. اسوېلی مې اوس د يار پر مخ لگېږي رټلی صورت مې ټول رپېږي څرخېږم له مستۍ لاهو مې کړه بېړۍ را رسي په بوسو کې د ژوندون نوى آهنگ؛ ... پر مخه راغله جاپانۍ نجلۍ، سپينـه هيلۍ نجلۍ. ودرېده مسته ما سلام ورکه په خندا شوه نجلۍ، په کټه ها شوه نجلۍ. ماته شوه شاته، ""کوني چيواراته وويل په تبسم يې ""د وزويو روشيکر له خندا ورانـه شوه... ما ورته وې په رب کـه پېږم نجلۍ، بدمرغه کېږم نجلۍ، په ځان پوهېږم (نجلۍ). د پښو پر څوکو شوه رهي هوسۍ، د جزيرو هيلۍ، زه شومـه پاتې... د مخ په لمر يې ورېځې راغلې د غم، سترگې درياب شوې د نم، ه شوه...له ژړا وران ما ويل پوه شوم لږ ستنـه شـه نجلۍ، يه زما ښکلې شـهۍ! "."اى اى اىدې ويل
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 232 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مخ)؛ ٣٢٠ – ٣٠(هماغه اثر ... په دې تيارو کې، په اوږدو شپو کې، په دې غمو کې، اندېښنو کې... زړه ته مې رسي يوه نوې دمـه، روښانـه ښکاري د سبا بڼه. ).۱٣٩(هماغه شي... چې راوي په کم خمار د نوښار لنډۍ کې کم سينده څه، سينده بهېږه! سينده څه، سينده بهېږه! د هر سيند وي خپلې لارې، هر يو خپل کور ته روان دى. د هر يو خپلې دشوارې زه (ځه) چرې چرې شـه اور چې دې غاړې شنـه پټي شي او باغچې او چمنونـه. مخ). ٨٠٥(د غني کليات، ... دا مې اوښکې ورټې ورټې وټکېږي او بهېږيراخ د لېمو له سر چېغو نـه پر بارخو باندې مخ کښته کـه بهير دى رانـه لېږدي د نيمگړو ارزوگانو! دا زما بېلتون ځپلې، ارمانژلې، ځورېدلې... سر تر پاى ناکامـه مينـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 332 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ اوبو وړې شانې هيله په ارمان د يوه څرک د چا د مخ د رڼاگانو! ).٥٩٩(سوزونـه او سازونـه، وي مې... گرځ چورلوي مې لالهاند و لولنگر پر ميرو د بېلتانـه او د شـهيدو تاند لبانو ارمانو پر هديرو د اسرو په کربلاوو د لرغن ويرژلي ژوند دغه ستا نارامـه سينـه دغه ستا اواره مينـه )؛٩٣٩(هماغه ... يه زما گرانـه وطنـه ته زما يې او زه ستا يم ته ډيوه ډيوه ډيوه تنگزه پتنگ پتنگ پ له هر څه يم بې پروا مست په مينـه يمـه ستا ته مې شته ته مې هستي يې ته مې پت يې ته مې ننگ )؛٣٣(محبوب سنگر: زوږ، ... ملالې سترگې لنډې يې څڼې سرې پستې شونډې ښکلې مخوله.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 432 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ... ليندۍ يې وروځې باڼه يې غشي سره بارخوگان يې غټ غټ تيونـه )؛۱۱(هماغه اثر، شاعر يم شاعر... زه هم يو رنځېدلی، کړېدلی شاعر يو ځورېدلی، سوځېدلی شاعر يو دردېدلی شاعر غمو خوړلی شاعر )؛٨٣(هماغه ... زما پر وچو شونډو پر دې سپېرو خزان وهلو پاڼو د وينو شعر لکه بېباکه نسيم اوړي را اوړي او چلېږي پسې او دا شرقي ذهن مومي لکه د سرو گلو رنگينـه باغچه ه شنو يادونو نـه تشېږي پسېلک )؛٣٥٩(کاوون: سپرغۍ، ... زموږ د خلکو د غورځنگ غږ پورته شوى په وړاندې ځي په وړاندې ځي په وړاندې ځي په وړاندې ځي دغه کاروان په سختو لارو کې روان د تورتمونو پيروان
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 532 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ هر قدم غواړي امتحان د همتونو او د جنگ )؛٣٢٩(خاموش: مزلونـه مزلونـه، ... له يمانـه تر امانـه له خپل واک تر جمـهوريته چاته نـه يې تسليم شوى ازادي دې خپل قانون دى تل په وياړ يې اوسېدلی سرلوړي دې ټول ژوندون دى )؛٥٨(رفيع: د جمـهوريت وږمې نـه بـه خوب، نـه بـه شوخي شم... نـه بـه شور، نـه بـه مستي... نـه بـه ناز، نـه کرشمـه شم... نـه په کنج، ه مکېز...نـه ب نـه بـه شوق، نـه بـه خندا شم... نـه سترگک، نـه بـه ادا شم... نـه بـه مـی، نـه په غمزه شم... نـه نشـه، نـه بـه خمار... نـه په اوښکه، نـه ژړا شم...
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 632 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ نـه په رم شم نـه بـه تراه... نـه بـه مېشت لکه رانجه شم، ستا د سترگو په ککو کې! ).٠٢٩ -٩٢٩... (وينـه او مينـه، ره ښييد کړکۍ هېندا د بڼ بڼه الوتې ترې ماليار دى لېږدېدلی نـه گلان شته نـه خاجوڼي له هر څه وتلې سا ده نـه ښورېږي نـه کښېږي... )؛٥٨(سوزونـه او سازونـه، ورپسې نور بندونـه هم پر همداسې ورته قافيه لرونکيو دوو مسرو پاى ته رسي. دا وږمـه د پسرلي ده کـه د نوي ژوندون سا ده ددې ځمکېتش گوگل ته کـه دى زېرى غرو رغو ته وچ چمن سپېرو باغو ته د غاټولو سرو گلونو چې ټوکېږئ نن سبا چې غوړېږئ نن سبا... )؛٣٥(هماغه لمبېدلی رنگېدلی په سرو اوښکو د ځبېښلو په سرو وينو د سرتېرو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 732 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د هېواد د شـهيدانو... )؛٣٣٩(هماغه اثر، ستا د سرو شونډو د شعر پاڼو په رگ رگ کېد وييونو د گل سره د وينو د مينو ارمانونو زما ناڅي )٤٥٩(اور او وينې، ددې شعر نور بندونـه هم په ورته قافيه پاى ته رسي؛ تېره بـه دا شپه شي او رڼا بـه شي بڼه د وطن بـه شي بدله په خندا بـه شي را بـه شم صنم زما محوه بـه شي غم زما درد زما ماتم زما ځنې وړي دي زما بـه شي.څه چې استبداد را شپه ډېره تېره ده لاره ټوله کږلېچونـه دي هر قدم خطر دى، هره لوېشته کې دامونـه دي دا لاره مزل غواړي جنگ غواړي تکل غواړي منډې او يرغل غواړي هغو بـه پرې درومي چې پاخه يې ايمانونـه دي مخ)؛ ١(کاوون سپرغۍ، وطنـه ستا گلونـه او ستا د دښتو اغزي ېرې ډبرې خړې لوټې، لمر وهلې دښتېسپ او بې پروا بادونـه د ستر امو او اباسين ستم شکنـه څپې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 832 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ او د هلمند د توپاني څپو بېباکه سرود باد و باران، برېښنا او تندر و څپاند سيندونـه )؛٩٩(هماغه يه ښکاري اشنا درته سلام کوم! پرېږده چې دا سپينې مرغۍ والوځي گلونـه شي لاړې شي جوړې جوړې ښکلې شي، ښايسته شي، امېلونـه شي واخلي په وزرونو کې تنکي بچي وموښي سينو کې گلالي بچي سپينې سرې مښوکې زرکني بچي. پام کوه! پام کوه ماشې ته گوتې مـه وروړه! )؛٤٨٩... (ننگيال: هغه شېبې هغه کلونـه، يارانو گورئ، له تندې مرمـه، د ساقي خوا کې، د مينا څنگ ته. هېڅ نـه پوهېږم، دا ويرانـه ده، کـه ميخانـه؟ مخ). ٠٩ورپسې نور بندونـه هم په ورته قافيه واله مسره پاى ته رسي (خزان: د سحر په غېږ کې دلته زندان دى زندان اسمان يې ووړ دى ووړ دى پکې څو ستوري ښکاري او سترگکونـه وهي واړه ځلېږي او موجونـه وهي )؛۱٤(محبوب سنگر: بنده کړيکه،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 932 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ خلکو ته وطن ته انقلاب ته بـه د کار هيله، پالم بـه يې، گالم بـه يې، سخته د ايثار مينـه. دا(ها) چې له دردونو وچو دښتو او له غرونو راوتلې ده ).٥١-٨١(خاموش: مزلونـه منزلونـه د کښېنيو شاعرانو په استازۍ د اجمل خټک او ډاکتر امين الحق امين د ازادو کالبونو په لگو بس راوړو:بې له يو ملا نـه مې تپوس وکړلو ما وېل ملا صاحب جنت بـه څه وي هغه په گېډه لاس واهه ويل يې: ""تازه مېوې او د شودو رودونـه خوا کې کتاب ته يو طالب ناست وو ما وېل ته بـه پکې څه ووايې؟ د زلېخې کتاب يې پټ غوندې کړ ""ښايسته حورې او شنـه خالونـهوې چې )؛٤٤چغه (د غيرت دا يو مضبوط دېوال، چې له صدو نـه ولاړ، چې له مودو نـه ولاړ، دا د غلام په وينـه، هم په هډوکو د ده، د ده پخڅه خوشته (خيشته) شوه د ده رده پخه شوه. مخ). ٣۱(امين الحق امين:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 042 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ي. داسې " هم لږ و ډېرې دود شوې د"يو ډول شپږ کړييزېد نويو او نيم ازادو کالبونو په لړ کې چې لومړۍ څلور مسرې يې يوه څلوريزه جوړوي او وروستۍ دوې يې همقافيه راځي، لکه: دا نسيم د پسرلي دى، کـه الهام د نوي ژوند دى! دا اواز دى د بلبلو، کـه پيغام د نوي ژونددى! د سپين غر له ننگرهاره، له کونړ همېش بهاره! )؛٩٠(وينـه او مينـه، زهروستا لويه گېډه ډکه له پکې پرته ده د خلکو وينـه زما په سر کې د ښکلو عزما په زړه کې د انسان مينـه کـه دا هم ته يې دا دې اسلام دى، زما نو دواړو ته بس سلام دى! ).٨٠، ٣٣٨٩(اجمل خټک: ژوند او خوند، کابل زه اجمل خټک دغه ډول ته نوره هم پراختيا ورکړې، داسې چې لومړۍ مسرې يې يوه څلوري جوړوي او څلور نورې يې درېييزې. (وگورئ هماغه اثر). " بيا په ځانگړې توگه د دې لړۍ له ښکلو بېلگو څخه گڼل "پښتون ته خطابد رحيم مجذوب کېږي چې دومره پر ياد راپاتې ده: ((... که تا ليدلی خوشال خان دى، زه ليدلی همايون يم ن يم...))ته پښتو يې، زه پښتون يم، ته پښتو يې، زه پښتو " (زنداني "زنداني کارگر تهمونډيو شعرونو په لړ کې ←د ليکونکي د دا راز نيم ازادو، يا "، "ماته گران دى هېواد"، "مين ارمانونـه)، ٥٢٩" (سوزونـه اوازونـه، "نوې نړۍ، ٩٣نغمې، " نـه مري "اتلان" او "ښاڅ"... (هماغه اثر)،ويمار سهار "د"، "اواره مينـه"، "سره رپيه د افغان ) د يادونې ۱٨٩" (سپرغۍ، "د وينو شعرمخونـه) او د کاوون توفاني ٢٣٩او ٤٥٩(اور او وينې، وړ دي. ننگيال، پيوند... او نور نوښتگر شاعران هم لږ و ډېرې ورته بېلگې لري.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 142 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ) مونډي شعرونـه٠ نـه لري او نور مونډي (يا سر پرېکړي) شعرونـه، هغو نيم ازادو شعرونو ته وايي چې قافيې و مسره ييز او سېلابوتونيک انډول يې سره برابر وي. دا ډول شعرونـه د قافيه ماتوونکي او ازاد شعر له لومړنيو بېلگو څخه گڼل کېږي، مگر دا چې د مسرو، خجو او څپو د يو برابر انډول له نوم ږدو، لکه " "مونډيکبله ورته بشپړ ازاد نظم يا شعر ويلاى نـه شو، نو سم له لاسه پرې د واخلې، د صاحبزاده ادريس، امين الحق امين، ايوب صابر، د سايل، ساهو، کاروان... ځينې کال ليکنـه) او يا د بهاوو الدين مجروح ۱٩٨٩بېلگې؛ د عبدالرحمن پژواک (کليمـه داره روپۍ د د شمېر له د ځانځاني ښامار او راوروسته د نورو ټولگو ځينې برخې، چې البته زياتره يې د څپو پلوه ټاکلي (څلور مسره ييزې، اته مسره ييزې، دولس مسره ييزې او شپاړس مسره ييزې مسرې) ډولونـه لري او په دې توگه يې زياترې بېلگې په ازادو کالبونو پورې اړه نيسي. د اوسنيو ازادو شعرونو په ترڅ کې هم دلته او هلته ځينې مونډۍ بېلگې په سترگو لگي، لکه: مني مازيگر دى،يو د يوه د مينې ننداره. د يانوش خزاني ونې، لکه څلی د سرو برېښي... )؛۱١٩(سوزونـه او سازونـه، لمر وو، نوى څرک وهلی د درو او غرو له څنډو پلوشو يې برېښولې لکه زر واورينې څوکې... )؛٨٠٠(هماغه اثر، بيا د گلونو پر نازکو شونډو - راځي زموږ د کور پر خوا يو زوږ بيا د ساقي د سرو پيالو په کړنگ کې د دغې ورانې دنياگۍ پر لېمو... (خالق رشيد، يو ناچاپ شعر)؛ ) د يوه اوږده شعر((درقد)) لومړي دوه بيته:٢٩-٠-٨٩او داهم د استاد شپون(برېښليک
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 242 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ستا پر قبر بـه لاله زرغون وي خو زما دا خبره مـه هېروئ کې چې هلته لرې د سيندونو غېږ يو تور ځنگل دى د اغزنو ونو... . ) کېنتوز او سانت٨ د (کېنتوز) يا (سانت) په نامـه دوه شعري ډولونـه چې ښاغلي هاشم بابر د اروپايي شعري ډولونو په نامـه، له يو ټاکلي شمېر څوارلسو اووه څپيزو او اته څپيزو مسرو سره په پښتو کې ، کوم نوى ازمېښت يا نوښت بلل کېداى نـه شي، بلکې د ازمايلي او څو ټولگې يې ترې رغولې ازاد شعر)) په لړ کې، له لږوډېرو قافيو او ←)) او زموږ د ((esrev knalbسپين ←اروپايي (( مونډي شعر)) يوه گډوله برېښي، ←رديفو سره د قافيوال او (( کېنتوز يې، لکه: وړاندې هم يوازې وم وروسته هم تنـها شومـه الا شومـههر ځاى کې ت هر ځاى کې تالا شومـه هر څه مې کـه خوښ شولو (هر څه کې دوکه شومـه) نـه څوک راسره شولو نـه زه (له) چا سره شومـه ته له ښاره لاړلې زه هم پر بيديا شومـه تم رانـه جدا شولې زم درنـه جدا شومـه دغسې ژوندون کې زه دغسې لگيا شومـه او دا يې هم د سانت بېلگه: ستي دهدا هستي زما ه او کـه ستا د سترگو عدى دا مستي زما مستي ده
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 342 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کـه دا ستا د حسن دى گنې ځان چې ځان کې گورم په تياره کې تالا کېږم خپله سا راته بلا شي له وجوده يې بوږنېږم (دا چې دا خو زه يم) دا زما د هستۍ راز دى دا زما د جنون پوهه دا زما بېوسه چيغه لیدا زما او ستا يووا د ازل شته شوى ساز دى پېنځمـه گڼه؛ همدا راز د رحيم مروت، د ((دار ٠٣٨٩د -مخ ٢٠ -١٩(زرين انځور، ژوندون، الاوهام)) اړونده سريزه هم پاموړ ده ). )ukiaHهايکو ( )٥ هايکو تر بل هر بهرني نيم ازاد شعر په دې وروستيو کې زموږ له دې سره ښه ترا اړخ لگولی او خجيز تول وتال سره برابره کړې ده. -يې بيا دا چې ډېرو، په تېره برو شاعرانو له خپل څپيزغوره په لومړيوکې د لرې خوا ځينو ((ناظمانو)) د عربي وييونو(رياح، ناف، رقاص...) په مټ کورټه مصنوعي بڼه ورکوله. ليکوال په يوه کره کتنـه کې د قاسم محمود(بنوي) د هايکوگانو ((لومړۍ ښتو)) ټولگه په دې لاسوند تر نيوکې لاندې نيولې وه چې پښتو او جاپاني غږپوهې سره پ ځمکه او اسمان هومره توپير لري او کـه شعر هرومرو د دغه شعري ځېل پېښې کوي، په کار ده خجيز رغښت سره سمون ورکړشي. -چې له پښتو څپيز ۍ يې هم راباندې ډېره درنـه خرڅوله، نو د بيا چې ځينو پرې لنډۍ را ننگوله، په بله وينا، تر لنډ ټپيزې)) سوچ را پيدا شو چې گوندې له هايکو څخه د پېښاووانو پام دې خپل نيم ←(( نيم ادبي ځېل ته راواوړي.؛ ځکه هايکو هم د جاپانيانو همداسې يو شعري ځېل دى او -وگړنی رسېدلې، نو د يوه نړيوال شعري زياتره د ليکلوستوالو پنځونـه ده. اوس چې د نړۍ تر گوټ گوټه ځېل په توگه يې جوړوونکي بياهم زده کړه وال، په بله وينا، ليکوال او شاعران دي. په هغه مې پېړۍ پر شاځي، خو تر نولسمې پېړۍ ، نـه دومره دود وه او نـه ٣٩هېواد کې يې مخينـه تر دومره زياته پاموړ.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 442 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ طبيعي يا موسمي تجربې خيال په شعوري بڼه دا يو لنډ شعر دى چې په انځوريزه ژبه د يوې لېږدوي او له انساني اکر بکر سره تړاو ورکوي. په دې توگه پښتانـه شاعران هم د ټپيزو له رادودېدو سره سره، د هايکو له سيالۍ هم را پر شانـه م شول او د اغلې غوټۍ خاورې په خبره ((مېلمنـه څادري کوربنـه شوه))، مانا دا چې په پاى کې ه ټپيزې رادود شوې او هم هايکو راخپله شوه، هغه هم، د آر جاپاني رغښت د هو بهو راخپلولو پرځاى چې ړومبۍ مسره اووه څپيزه وکاږي، دويمـه پېنځڅپيزه او درېيمـه اوولس څپيزه، په ټوله ماناراپښتو کړ شوه او گړ سره يې د يوه نيم ازاد شعري ځېل په بڼه د پښتو شعر يو ټوک درېيزې)) ځېل له رادودېدو سره زموږ د ←. بلخوا، د دغه نيم ازاد يا مونډي ډوله ((وگرځېد ازاد شعر بهير هم چټکتيا او پراختيا وموندله او ښايسته ډېر ناباندې قافيه وال او بيا -نوي غزلبول، لکه ((ح.زړه سواند)) يې دېخوا ته رامات کړل. وې، خوسم له لاسه يې پر دوو لاسته راغلو هسې خو ډېرې ښکلې ښکلې هايکووې راپنځول ش خجيز توپير يې سره همدومره دى چې د لومړۍ درېواړه مسرې -بېلگو بسنـه کوو چې څپيز پايخجې) مسره لس څپيزه راغلې او ورپسې ←يوولس څپيزې دي او د دويمې بېلگې لومړۍ ( دوې نورې يوولس څپيزې: چا راته وېل چې د سپرلي ورځو کې رې گرځي ساگو پسېهغه ترې ل ځکه پټي کې مې شړشم وکرل گڼه) ٠٨/٥(د هزارې سيمې شاعر اسماعېل گوهر، نړۍ - - - پر بام ناسته وه هلال کميټي موږ يې په تمـه وو چې مياشت بـه گوري هغوى دوربين کې جينکوته کتل (هماغه اخځ). بشپړ ازاد شعرونـه يې په لومړۍ خجنـه څپه پيلېږي: ) هغه ازاد شعر چې مسرې يا بېلا بېلې برخې٩ تېر بـه شي - دا منی نور، را بـه شي څړمنی نور،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 542 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ وبه چلي سا په مړو رگو کې د گلپاڼو د سرو گلو د گلبڼ د برم ويلاړ زما مخ)، ٠٠(اور او وينې، دا پاس بند پر دوو مسرو وېشنـه مومي لومړۍ له درو ټوټو جوړه ده او دويمـه له شپږو يا په بله ومړۍ درې ځايه شوې او دويمـه شپږ ځايه؛وينا ل وتره ده - نن وتره ده د ذهن کرونده زما وتړه ملا وتړه مالياره نن وکره څه وکره نـه چې د غرض خاوند زما په وتره ذهن کې تخم د شک وکري مخ)، ٣٥(خزان: د سحر په غېږ کې، لورمـه له دوو او پېنځمـه د پاس شعر لومړۍ مسره له درو، دويمـه له دوو، درېيمـه له يوې، څ (وروستۍ) له يوې ټوټې جوړه ده؛ بيا مې د هوس د وچو شونډو پر پترو باندې - تاو د تبې راغی ما وېل وسومـه ځکه مې په زړه کې د تيارو دنيا خوره شوله ته چې له باغوانـه لرې لرې شوې پاتې په بيديا کې شوې اوس بـه نو په سرو وينو سرو سترگو ژړا سره وويل چې ته راځې چا
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 642 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ زه دې پسرليه له گلانو نـه پوه شـه (د انسان د وينو بوى اورم) مـه راځه تر څو چې له باغوان سره يوځاى نـه شې، هلته چې يو ځاى شوې پسرليه له باران سره، ستا بـه د لمنې سره گلونـه د هغه سپينو لاسونو د تڼاکو په اوبو باندې، ووينځل شي، پاک بـه شي... نو زموږ د ولسونو پسرلی راشي(آر: بـه شي)،بيا بـه ستا بـه په وږمو سره، شي زموږه د سپېرو شونډو للمي پترې اوبه (به) شي گل بـه شي وطن زموږ سور بـه وي چمن زموږ مينـه وي دنيا دنيا خوند بـه دې وږمو کې وي خولې بـه وي خندا خندا هله بـه سپرليه زموږ زړونو ته ډېر ښه راځې! مخ). ٤٥٩ -٨٥٩ردا: د گلپاڼو پرخې، (فاروق ف دغه پاس شعر له آره په لومړۍ خجنـه څپه پيل شوى او پاى ته رسېدلی دى. کـه دلته هره جلا ليکل شوې ټوټه په لومړۍ څپه کې خج ونـه لري، له تېرې ټوټې يا ټوټو سره په يوه يوازېنۍ مسره کې راځي او ځانته جلا مسره جوړولاى نـه شي. بېلگه چې هره مسره يې په لومړۍ خجنـه څپه پيل شوې ده:دا هم يوه مـه وژنـه - ما مـه وژنـه، زه يم بېگنا ماشوم، زه د فلسطين يتيم، زه د دير ياسين يتيم،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 742 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ زه يم د صبرا يسير، زه د شطيلا يسير، که تا بې پلاره کړى يم، که تا بې موره کړى يم، که تا بې کوره کړى يم... يه ازار گټليه، !!!يه مختور نتليه مـه وژنـه، ما وژنـه... ل)؛٩٣-۱-۱مخ ٩٤٠(سوزونـه او سازونـه، کله چې راورسې - تر وره پورې، شي دې بيا لاسونـه د دعا پرتم! سترگې دې ويرنې بيا د سوي ايره شوي ښار... )؛٥١-٣-٢٨مخ ۱٣(زما نړۍ، تلو دې ددې خلکو خندنی کړمـه، - ره لېونی کړمـه،.تلو دې بيا له س تلو دې پر زړه وويشتم، زخمي يې کړم نتلی او ناخواله لکه تل... دويمـه گڼه). ٣٣(اصف بهاند: ژوندون، : هغه ازاد شعر چې لومړى خج يې د هرې مسرې پر دويمـه څپه راځي او د نورو ډولونو غوندې ٠ :ورپسې خجونـه درې درې څپې وروسته راځي، بېلگې يې په لاندې ډول دي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 842 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ما وليدله سپينـه - خوځېدله د اسمان په اننگو کې، چا ويل د ورېځو مور ده اوس بـه وژاړي په کوکو، نـه پېغله ده د لمر تر سيوري لاندې .خرڅولوچې اورښت يې مخ)؛ ٩٤٩-٠(فردا: په کور کې، - په کار کې، په کلي کې، - په ښار کې... کـه هر چا سره ناست يم، م،له هر چا سره ناست ي کـه ځم په کومـه لار کې، ته ما سره ملگرې، زما وينـه کې گډه، زما روح و روان يې مخ)؛ ٤٩٩(خاموش: دا ستا د سپېڅلتيا د کليسا له کنگرو نـه، زما د پاکې مينې د برخليک بېگناهي انگازه کېږي... څنډونـه د ايمان د لمر د هسک مې، وړانگن په پلوشو د سرکو وينو، په بدرگه مې،چې الوځي د سا د نور د ابدي جنت پر لوري... زما له وچه هډه، زما د مصلوب پژي له رگ رگه. / / /
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 942 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ نو، مـه تويوه اوښکې ورټې ورټې گرانې مورې، زما په وير ويرژلې، " درنې مورې!"سپېڅلې / / / زه وينم چې را درومي دې له عرشـه، د نمانځنې، د وياړنې، ارکۍ ته!د امن و ډاډېينې پرښتې مب او ږدي دې پر زخمي مورني زړه باندې، پټۍ د لورېينې! ل). ٣٣-٢٩-٩٩مخ٣٩(گلولې : هغه ازاد شعرونـه چې تر اوسه په درېيمـه خجنـه څپه ويل شوي دي، د ديواني قافيه وال هغه ٨ غوندې ډېرۍ برخه جوړوي او دا خبره د هېښتيا په دې نـه ده چې ازاد شعر ليکونکيو لومړى ځل ه د همدغو ديواني شعرونو تر اغېز لاندې له قافيه والو شعرونو څخه راپېل کړې او تر يوه زياتر اوږده کړاو او پړاو وروسته يې ازاد شعر ته مخه کړې ده او څنگه چې خج د پښتو شعر لومړى بنسټ جوړوي، نو دوى يې هم زياتره هماغه درېيم دريځ په پام کې نيولی او يا په بله وينا، په نيم آگاهانـه توگه يې پر دغه دريځ ډېر زور اچولی دى. هر گوره څلورم دريځ يې په دويمـه او لومړى دريځ يې په درېيمـه پوړۍ کې راځي، مگر دوې هغه يې، لکه پاس يې چې بېلگې راوړل شوې، بېخي کم ليدل کېږي. د دې لپاره چې په درېيمـه خجنـه څپه پېلېدونکي ازاد شعرونـه خورا ډېر د رنگارنگۍ په پام کې نيولو سره يې لنډې لنډې بېلگې را اخلو:دي، نو نرۍ لار زموږ له کوره، د شنو (شوو) په ځنگل کې د پستو وښو له پاسه ان تر سينده رسېدله.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 052 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ تروږمۍ وه يو څو سيوري راپسې شو، له کوره تر گودره زموږ مخ)؛ ١٨(پيوند: سيلۍ، دلته سوړ د زړه نغرى وو - ا گوگل کې.د زړې ايشي د سړو سړو سيليو، د ناخوالو، ناتارونو، د نادودو، ناورينونو. مخ)؛ ٣٢٠(هماغه اثر، پرېږده پرې - سوى ستي شم، لولپه مکوټ الوى، په اورو کې، انگارو کې، په لمبو کې دوزخو کې د سرکښو گناهونو )؛٢٥(زنداني نغمې څومره وياړ و سر لوړي ده، - د هوډونو، ښکو په سرو پرخو،د سرو او د سرو هيلو د گلپاڼو مخ پرېونـه... )؛٩٣-٢٩-٩٩مخ ٥٣٠(سوزونـه او سازونـه،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 152 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ له ورتېرو بېلگو سره د دغې بېلگې توپير دا دى چې دلته پر څلور څپيزو او اته څپيزو مسرو سربېره وروستۍ هغه دولس څپيزه راغلې ده. د دغه شعر د نورو بندونو وروستۍ مسرې يا يزې دي او يا هم ان شپاړس څپيزې دي:دولس څپ ازاد شعر دى هماغه، - چې ازاد وي د زړو او د پردو ړندو پېښو له بنديزونو. ماتې کړي زولنې د قافيو، او اتکړۍ د رديفو او د رويو، راوتلی له زندانـه د عروضو د خليل بن احمد. نـه بېځاى زړې پېښې د ميا شرف او " د بهايي او "جزئيات سمندر" د بدرشو..." بې گودرهيا چټي خوشې خوارۍ د )٩(اور او وينې، پاس بېلگه په يوه اوږده شعر اړه لري چې د مسرو رنگارنگي پکې يو څه زياته ليدل کېږي، څلور څپيزې، اته څپيزې، يوولس څپيزې، دولس څپيزې، شپاړس څپيزې او نولس څپيزې دي؛ اوه - چې څومره ده اوچته، اوه څومره ده گرانبيه، چې ستا د مينې وينې بيه، د بې بډ ښايست ښکلا، د واده د ولور بيه... چې يې نـه شي اداينـه، په هېڅ توگه پوراينـه، په هېڅ ډول بساينـه! )؛٣٩(هماغه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 252 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ په دغه پاسنۍ شعري ټوټه کې دا ټکی د پام وړدى چې د (اوه) يا (او) غوندې يو څپيزې ټوټې خپلواکې مسرې کېداى شي چې شعر په لومړۍ خجنـه څپه پيل شوى وي، يوازې په هغه ډول کې مگر په دغه اوسني ډول او دوو نورو (په دويمـه او څلورمـه خجنـه څپه پيلېدونکيو) ډولو کې دغه ځانگړې يو څپيزې ټوتې بايد له مخنۍ يا وروستنۍ ټوټې سره د يوازېنۍ مسرې په جوړونـه کې برخه واخلي؛ ه شپه دهد کړنگ ژمي سړ - بربر خېژي د پنډغالي د کېږديو د سړې سيلۍ له کوکو او شور ځوږه چې راځي له ارتو ويړو سپېرو دښتو پر اوږو د تورو خاورو، زږو شگو بړبکيو... )؛٠٣(هماغه درېغه درېغه - چې نور نـه سپړي گلونـه، گلغوټۍ دې د موسکاوو د ښايست د سباوون په نارنجباغ کې... ز)؛۱١-٠٩- ١مخ ٩٥نوې پېړۍ او نوې زرۍ( ستا د سترگو د ککيو د هېندارو - په رڼوب کې، په زرگونو انځورونـه د هستۍ پر ځلېدو دي... )؛٤۱-٥۱(هماغه دا لاندې شعر تر پايه له څلور څپيزو، اته څپيزو او شپاړس څپيزو مسرو څخه رغېدلی دى. په تېږي چې نـه يوازې د څپو کمـی زياتی کوم نقش لري او نـه يې لنډوالی او دې بېلگه کې ښه ترا جو اوږدوالی، بلکې همدا خجونـه دي چې د څپو شمېر د ځان اړوندوي او هغه دا چې تر لومړي خج وروسته چې خپل خوښی (اختيار) دى، نور ورپسې درې درې څپې وروسته راځي او څنگه چې ر دريو ناخجنو څپو راتلاى شي، همداسې تر وروستي خجن تر لومړني خج دمخه له يوې نيولې ت
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 352 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ وروسته همدومره ناخجنې څپې راتلاى شي، يا په سرچپه توگه غورځېداى شي. يه څپانده سمندره! - مېړنيه، لېونيه! ډک له شور و له غروره، له سکونـه ناخبره. يه مين مدام پر تللو، له يوې لورې بل لور ته. ،ته د لمر سمندر وينې د اسمان پراخه غېږ کې، د تيارو پر لور بهېږې؟ مخ)؛ ٥٣(عارف خزان: د سحر په غېږ کې، ساړه باد پر مخ اخېستې، خاورې، دوړې او خځلې. رېږدوي څانگې د بوټو، رژوي پاڼې د ونو. )؛٢۱(هماغه ننگرهاره، ننگرهاره! يه زموږه د ننگونو، د پلرونو، د نيکونو. ه!يه د سرو گلونو باغ يه له سرو وينو نـه جوړه که تا نـه زر وار درون وارى شم... )؛٨٣(فردا: د گلپاڼو پرخې، لا سنگر دى، لا سنگر دى، لا سنگر دى د برمونو،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 452 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ لا سنگر دى د ننگونو، لا سنگر دى د بريو، د بريواو برياوو. لا سنگر دى نـه نړېږي، ټينگ ولاړ دى نـه غورځېږي... )؛۱(هماغه ستا خبرې مې - د ذهن په کوڅو کې، د انگۍ غوندې خپرېږي، تکرارېږي. ته چې يو ځل -مينـه - ياده کړې صنمـه، نو غبرگون يې اورم: مينـه، مينـه، مينـه! )؛٨٠٩(خاموش: د کڼې دنيا په ذهن کې - د شنو چغو کرښې کاږم - چې: د سره تاريخ په پاڼو کې تلپاتې ترانې شي، زمانو ته افسانې شي. ). ٣٣-۱-٨٠ان: هېواد ورځپاڼه، (کمال مست : هغه ازاد شعرونـه چې تر اوسه په څلورمـه خجنـه څپه ويل شوي دي، تر مخني ډول وروسته په ٥ دويمـه ډېرښتي کچه کې راځي د يو څو شاعرانو لکه کاوون، ننگيال، فردا، خزان، خاموش، برېښي چې يو د بل تر اغېز ياري، رشيد... زياته هڅه هم همدې ډول ازاد شعر ته ده، دلته داسې لاندې تللي وي، کـه نـه په دوديز ډول او بيا په ځانگړي ډول ديواني شعرونـه زياتره په درېيمـه خجنـه څپه پيل شوي دي او د دغه بل ډول ډېرې لږې بېلگې ليدل کېږي او هغه هم زياتره په لس
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 552 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ نيم ازادو کالبونو کې څپيزو څلوريزو کې. په وسمـهالو شاعرانو کې اجمل خټک په نظمونو او لومړى ځل هڅه کړې ده. بشر نويد يوڅه زياته ازاده بڼه ورکړې، لکه: زما د سترگو د رنجو دوه لويې لويې لکۍ زما د سر د وېښتو غوړه غوړه نېغه کرښه زما پر غونډ مونډ سکڼي مخ باندې نرى خال زما پر وروځه د خړپوسو د يو زخم خاپی کوتی زما په زنـه کې يو اوږد زما اوږده او هسکه دنگه غړۍ زه خپل تصوير د ماشوموالي گورم مخ)؛ ۱٥٩(نويد: مشالونـه، دلته د مرگ د غرو رغو له کومي - دلته د جنگ له جل وهلي ستوني - لمبې فرياد د نوي ژوند راخېژي - د مرگ پر گور د ژوند ډيوې بلېږي - سوله پر جنگ پياوړې... - زه يم ژوندى مورې )؛٠٥٩اور او وينې: ( يه سرغړانده تورتمـه پيره، د ناورينونو د ناتارونو. مـه نغاړه پښې مې په زولنو کې د تورتمونو، د سرو لالونو او مرجانونو د بهيرونو... )؛٨٤٩(هماغه اثر
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 652 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پرې - چې دې ښکل کړم دا لمرين لاسونـه، دا د لمر خداى ته پر دعا هسک، دا دسپېدو د سپېدارو ښاخونـه، په لاسبري کې د ناپايه بوږنوړي تورتم... مخ)؛٠٣ -٢٣(زمانړۍ هغوى - په ټوله تورزړۍ زما د بڼ د وروستي چوڼي مرۍ ومروړله او په خپل ټول وحشت يې، وروستۍ نغمـه د ژوندانـه ورځنې وتروړله. )؛٤۱(هماغه ه مـهالهغ - چې بېدياني گلونـه، په خزاني چوپتيا کې ساورکوي، او غر د ښار د زړه تنگۍ کيسې کړي، زه ستا د سترگو په ورشو کې وينم فال د سبا...
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 752 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )؛٣۱ -٣۱(هماغه خدايزده - د شپې په کومـه توره پولادي کلا کې باد بندي دى، و څرک د کوم پيغامچې نـه ي نـه د رڼا لگېږي، او سوړ سمخ چاپېريال، کړي د تلپاتې ناورينو خبرې... )؛ ٨١ -٠١(نوې پېړۍ او نوې زرۍ کـه زما وينې بهېدلې نـه واى - کـه زما غوښې سوځېدلې نـه واى او کـه سينـه مې په گوليو سورۍ شوې نـه واى رژېدلې نـه واى او د ناکامـه ژوند غوټۍ مې نو دغه سره او ښايسته گلونـه دغه تنکۍ او نازولې غونچې په دې سپېره بيديا کې پر دې ښوره او سوځوونکې ځمکه راټوکېدلاى نـه شوې... )؛١٩٩(کاوون: سپرغۍ، زه او ته - دواړه په گډه سره، ولاړو د وينو پر لار. شپه توپاني غوندې وه، او لاره ډېره پاتې. يو وچو دښتو کې نڅا کوله،سړو سيل ځنگل ډوب شوى وو د وېرې او سکوت په سين کې...
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 852 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )؛٣٠٩(هماغه اثر، زما پر وچو شونډو پر دې سپېرو خزان وهلو پاڼو د وينو شعر لکه بېباکه نسيم اوړي را اوړي او چلېږي پسې... - )؛۱٨٩(هماغه اثر، سحر اوشو - د تيارو لمن يې څيرې کړله، نيو وږمو،او سپرل د دې شينکي اسمان په دښتو کې په سرو منگولو، باغ د نارنجو جوړ کړ. او د دې لوى درياب په غاړه کې د حسن پر کور، د شنو اوبو د سپينو سپينو آيينو له پاسه، د سرو لمرونو .طلايي ماهيانو ولامبلې )؛٩(ننگيال: هغه شېبې هغه کلونـه، زه بـه د شعر غوټۍ، - اوښکو گلان،زه بـه د زه بـه مسرې د غزل، زه بـه دا ماتې ماتې مړې مړې د زړگي خبرې، دا ځورېدلې هيلې، دا رټل شوې اسرې، د پسرلي په مرمرينو اوبو ومينځمـه. )؛٨٠٩(هماغه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 952 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د سبا سپين لاسونـه، - په تورو تورو اتکړو کې د شپې، هسې لا ښکېل پاتې وو. چې لمر راوځلېده، ،او اتکړۍ اوبه شوې د تورې شپې غوټه هم پرانېستل شوه! )؛٢۱(فردا: د گلپاڼو پرخې: شپونکيه وخانده او - ښه وخانده، خانده ورشو کې له رمو سره دې چې پسرلي کې يه شپونکيه د خندا ورځې دي! )؛١۱(هماغه زه د تورتم له غېږې - سوى سکاره، تندى مې مات او غاښ وتلی راغلم و کې سورسر تر پښو يمـه په وين له ډېرې تندې خپلې وينې څکمـه )؛٨٠(عارف خزان: د سحر په غېږ کې، زما د سترگو اوښکې - چې مې د زړه وينې دي د خوږ جانان په نظر څو د باران څاڅکي دي )؛٩٥(هماغه د زمانې قاصده، - زما غږ ورسوه:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 062 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د دغې گردې دنيا، د بشريت غوږو ته! لکه سپېدې چې: -د رڼا - د سبا د راتلو زېرى راوړياو پر دې ښوره او سوځوونکې ځمکه دغه پاس بېلگه له اتو مسرو رغېدلې ده، د سر او د پاى هغه له دريو، دوو، او منځنۍ شپږ واړه له يوې ټوټې څڅه جوړې شوې دي. په درېيمـه مسره کې (او) زياتي راغلی او د اتمې مسرې يات شي، تول و تال يې پر ځاى کېږي او د نورو مسرو (زما) کـه يو څپيز ولوستل شي يا (تا) ز غوندې يې لومړى خج پر څلورمـه څپه راځي. زما د وريتې مينې سوې سينـه چې د چا ناز او د خندا په خاطر د توپاني غم د لمبو تنور کې تاوه راتاوه شوه او وريته شوله ستا د نوښت د سمندر له تله ستا د قلم د څڅوبي له ليکو د حساس له توپاني زړگي نـهستا د خپل پرهر د رغېدو په خاطر د خپل ستي عشق د خوښۍ په اميد دارو درمل غواړمـه دارو درمل غواړمـه! (اسماعيل يون، ناچاپ). که تا کې زما د شعر غوټۍ وخندل که تا کې حيا د پښتونوالې وينم که تا رپولې ده شمله د ځلمو که تا د وطن د ناوکۍ پر ټنډه نو نـه خال ايښی دىله خپلو سرو وي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 162 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ (صفيه صديقي: زما لوپټه)؛ ما د سپېڅلې پاکې مينې له بڼ - راوړي که تا لره ځولۍ گلونـه. بيا مې گېډۍ له سرو گلونو جوړې، ستا په پټکي او خپل وربل کې ږدمـه. (هماغه اثر)؛ زما شـهيدو اوښکو - په سره ډولۍ په سره کفن کې مې نن د يار د کلي پر لور پکې دننـه يمـه خوا ناوکۍن د اسمان حورې پر اوږو گرځوي (هماغه)؛ سمـه ورانوه دا نيم ودانـه ځاله - پکې پراته دي څو بې څوکه کوچني مـه سوځوه يې د اميد جونگړه پکې ژړېږي بورې ورارې مېندې (ياري، ناچاپ؛وروسته چاپ شو)؛ آ د زردشت د کور لرغونی نغرى - پټ د باروتو په سکروټو کې سو د خيام د جام د شونډو پر سراو د وينو سره پتري له ورايه ښکاري (هماغه شاعر)؛ زه دې تصوير جوړوم، - د تصور په قلم،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 262 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د زړه د تخت له پاسه، د محبت په گوتو، پخپلو وينو باندې. خو په دې نـه پوهېږم چې ستا مغرور ښايست ته، د يو بېوزلي زړگي، دا يو نيمگړى انځور، کـه نـه!وړه ډالۍ شي (هماغه شاعر)؛ پرېږدئ - چې دا ناغوړېدلې غوټۍ، وږمې ته خوله پرانيزي. لکه پخوا په شانې، زما د پاکو ارمانونو غوړگه، د ستر توپان له لاسه وژغورل شي، شي پر کلک ښاخ بدله... او د ساړه سيوري ترلاندې يې بيا، شي کاروانونـه دمـه. )؛٣٣-١-١٩(مواج: پامير، ې د شوق ترڅنگ د سوېلي پښتونخوا (ژوب) د ازاد او بيا لنډ شعر مخکښ ښاغلي په پاى ک محمود اياز پر څلورمـه خجنـه څپه بېلگه وړاندې کوو.چې ټول ټال دوې مسرې لري، لومړۍ درې ټوټې رانغاړي او دويمـه يې دوې ټوټې. دا چې دواړې يې پېنځلس پېنځلس څپيزې دي، بشپړ ى)) شعر دى :مونډ←نـه، بلکې نيم ازاد (( گڼې وريځې چې د هيلو ويلې ويلې شولې،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 362 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د فکر زاڼې دې په زوره زوره چيغې وهي. )esrev detartsullI(شعر انځوريز تمثيلي شعر له خورا هنري ډولونو څخه گڼل کېږي، ←ازاد شعر او بيا -انځوريز شعر د نوي ه، منظره... رانغاړي. څنگه چې کټ مټ د يوه انځور يا تابلو غوندې يوه يوازېنۍ سکالو، پېښ ليکوال د نورو اغلو او ښاغلو بېلگو ته لاسرسی ونـه موند، نو خپل تور توتان د مينـه والو مخې ته ږدي: د انځوريز شعر بېلگې، لکه: د لاسونو وچ ډاگونـه مې خړوب ستا د وېښتانو په باران شول او د ژوند زمولې شېبې مې ستا د مخ په بڼ کې تاندې... خو بيا هم، دا يو ارمان مې دى لاهسې پر زړه پاتې چې مې ستا تر پلونو لاندې ها کرلې سترگې نـه شوې رازرغونې! ما خپلې سترگې وکرلې - په تگلوري کې ستا په دې اسره، چې بـه راشنې شي ستا د ناز خرام تر پلونو لاندې... خو که تا –له بده مرغه - کړ خپل تگلورى بدل و زه همغسېا -دپخوا په شانې - درته يومخ سترگې پر لار پاتې شوم!
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 462 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )؛ ٤زما نړۍ ( ډېر کلونـه راغله، لاړه... خو زما برخليک لا هسې دى په تمـه ستا د سترگو په دوتر کې، ستا د يو کتو لاسليک ته!!؟ (ناچاپ)؛ باران - کښي په پستو گوتو، رې،څه پستې پستې سند څه خوږې خوږې بدلې... خو، د باد دې غبرگ لاسونـه چورلټ مات شي چې يې څومره زړه راکښونکې مينـه وړې ترانې راولوټلې(ناچاپ). ! )meop esnesnoNنامانيز شعر يا مـهمل سرايي ( او په ازاد کې شاه په پښتوکې قافيوال هغه استاد حمزه له اردو شعرسره د سيالۍ لپاره ازمايلی سعود. کـه رښتيا خبره وي،د زياترو ناريالېستي (اېمېجنېستي، اکسپرېشنېستي، اېمپرېشنېستي، سېنسوالېستي او د پوست مودرنېزم د نورو اېزمونو او بهيرونو) لارويانو شعرونـه په همدې ډله کې راځي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 562 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپرکی -٢٩ په پښتو شعر کې ښويېدنې او تېروتنې -) څپرکي کې وړاندې کړل، دلته غواړو، د ((څپيز٥افيوال شعر دوديز ويارونـه مو په (د ق خجيز)) سېستم له پلوه قافيوال اوازاد شعر دواړه ډوله د نورو څېرمـه رغښتي توپيرونو، لکه د مسرو اوږدوالی او لنډوالی او... په پام کې نيولو سره تر کتنې لاندې راولو. خجيز ويار (عيب) :٩ خجيز) آر چې د پښتو شعر ټوليز (عام) بنسټ بلل کېږي، په ازاد شعر -سېلابوتونيک (څپيز کې بيا په ځانگړي ډول بنسټيز ارزښت لري. کـه څه هم دلته څپيز ويارونـه (عيبونـه) يا څپيز زياتی يوازې او يوازې د خج په تړاو تر پام لاندې راځي. دا يوه ديالکتيکي اړوندې بلل کېږي. د بېځايوالی هرومرو له څپيزې نانډولۍ يا کمي زياتي څخه سرچينـه اخلي او دغه راز په خج سرچپه ډول څپيزه نانډولي يا کمـی زياتی له خجيزې نانډولۍ يا په بله وينا کمي زياتي او بېځايوالي څخه رازېږي او هغه دا چې له پيل او پاى څخه پرته هر چېرې بايد درې درې څپې کومې خجيزې نانډولۍ او بېدودۍ چې په گړنيو شعرونو يا په بله وينا وروسته خج راشي. گړنيو شعرونو کې پېښېږي، د ليکني هغه غوندې په ازاد شعر کې هم پېښېداى شي نـه شي او کومـه بښل کېدونکې گنا نـه گڼل کېږي. ځکه بنسټيز آر (وزن) ته وټه رسوي. وگړنی شعر ځکه نـه مات شعرونـه) او ←(مسرې) يې بېلابېلې لارغې يا وقفې (تاواني کوي چې بېلابېلې برخې بېلابېل سندريز ډولونـه (طرزونـه) لري، په بله وينا، له آره شعرونـه نـه، بلکې سندرې دي. په قافيه وال ليکني شعر کې هم کېداى شي خجيزه يا په غوره وينا وزني نانډولي په قافيو او
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 662 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ئ يا کوتاني (د پخواني شوروي تورکتوکمي) رديفو کې يو څه سپکوالی ومومي، لکه واخل شعر چې په لوستلو او بوللو (خواندن) کې ټول زور پر قافيه اچول کېږي او د چا خبره وزني تشې او نيمگړتياوې پرې ډکوي. زخه :٠ " د نويو دودېدونکيو ازادو شعرونو يو راز ويار (عيب) گڼل کېږي. دغه راز بې وزنو "زخه داسې منځته راځي چې شاعر يې دلته او هلته د زخهشعرونـه وايي. "ن"زخويارجنو شعرو ته بېلابېلو وړو وړو ټوټو په بڼه، د چا خبره، د معترضه ټوټو په توگه د ځينو بندونو په پيل کې بې له کومې ژبنۍ اړتيا اچوي او بې له دې چې د وزن له پلوه ورته له نورو مسرو سره خجيز يا په بله " او کله څو څو "نو..." "خو..." "او...سمون ورکړي. دا ټوتې کله يو څپيزې وي، لکه وينا توليز څپيزې وي، لکه پرېږده، تر څو چې، لکه وطن مې... خو کـه وغورځول شي، شعري متن او مانا او له دې سره وزن ته کومـه وټه نـه پېښوي. کـه پېښه شي، هغه بيا زخن نـه، بلکې ويارجن شعر دى. ېلگې يې په لاندې ډول دي:بېلابېلې ب ...ته گوره دا بـه څه وي! يا مينـه لېونۍ شوه کتنـه ځنډنۍ شوه... (يا) د لايق په دې يو مسره کې (يا) يوه زخه ده او په غورځولو يې سمون مومي. (او...) ځينو د وينو په سرو ستورو ""توره شپه وويشته چې... زه او ته دواړه په گډه سره ساحل ته وورسېد مخ). ١٠٩(کاوون: سپرغۍ، د پاسني شعر ړومبی (او...) يوه زخه ده ځکه، نـه ځانته مسره جوړولاى شي او نـه له وروسته
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 762 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مسرو سره يو ځاى کېداى شي. نو په کار ده، يا وغورځول شي او يا ورسره لږ تر لږه درې نورې څپې زياتې شي چې پر څلورمـه يې خج ځاى ونيولاى شي. " سره يوځاى کېداى او ورسره څلور "زه او ته" له ورپسې ټوتې "چې...يمـه ټوټههرگوره، درې څپيزه مسره جوړواى شي. مخ) کې چې د هغه ړومبني غوندې پر څلورمـه ٤٨٩د کاوون د هماغه اثر په يوه بل ازاد شعر ( ې" بلل کېږي:"زخ" غبرگې ټوټې "وطن مېخجنـه څپه پيل مومي، د (وطن مې) هرجنـه تورهد امريکا په ز زخمي شو او په وينو ککړ (وطن مې) دا قهرمان او غيرتي وطن مې (لوى شيطان) د نيرنگونو په اورد د سرمايې په سوځوونکو لمبو سوى ستي شو لکه سوى ويتنام. "، نو خپلواکې مسرې ځنې "بيا" پورې يوه خجنـه څپه نښلولې واى، لکه "وطنکه دلته يې په ل شعر سره برابرېده.رغېدې او تول يې له ټو هم زخه بلل کېږي. (خو...)د همدغه شعر د ورپسې بند په سر کې خو... دا سوځېدلی او زخمي وطن مې " بيا هم "وطن مې" بيا له اړوند بند سره يوځاى کېداى شي، مگر دوه ځلې نور "خو...ورپسې بل خن او ويارمن دى. خو کېداى " پاتې کېږي. په دې توگه دغه ټول شعر د تول وتال له پلوه ز"زخه شي دغه زخې ترې ايسته وغورځول شي، بې له دې چې پاتې شعر ته کومـه ستره وټه پېښه شي. په دې وروسته بېلگه کې (او) زخه ده، خو دوه ځلي ((دغسې)) د خج اخېستنې لپاره يوې يوې ی (زما) دوه څپيز ژپې، لکه (ته) او (تا) ته اړتيا لري او همداراز کـه د ورپسې مسرې سروي خجيز) ويار -څپيز←کارول شوى وي، نو له يوې زخې (او...) او غبرگو (دغسې) سره گرد شعر ( راخپلوي: ) لکه لمر چې:او( خپروي خپلې زرينې وړانگې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 862 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ):تهدغسې ( زما د ژوند په شپو کې وځلېدې )،تادغسې ( زما د ځوانۍ دنيا روښانـه کړه، توده دې کړله مخ). ٨٩٩(هماغه اثر، مخ) کې، کـه څه هم (او) له يوې اوږدې ټوتې سره يو ځاى کښلی، ٢٠٩خاموش په خپل يوه شعر ( مگر بيا هم (زخه) بلل کېږي او په ټوليز ډول په څلورمـه خجنـه څپه پيلېدونکی شعر په دغه برخه خجيز ويار لري: -څپيز←کې بې وزنـه کوي. درېيمـه ټوټه يې بيا ښکو(او) که تا هم په خپلو او د شنډې ځمکې سخت رگونـه نرمول د گلبوټو اوبه خور دې کاوه. لايق چې شعرونـه زياتره له درېيمې خجنې څپې سره کاږي، د يوه ازاد کالب په يوه مسره کې يې ((يا)) زخه راغلې ده: ...ته گوره دا بـه څه وي! يا مينـه لېونۍ شوه (يا) کتنـه ځنډنۍ شوه... زخه ده:تمثيلي) شعرکې ځانته راغلې (هغه) ←د جيلاني جلان په لاندې ( (هغه) هغه پورې شين بخونـه غونډۍ گورې...؛ - - - ( ټيک) - چې بـه زما پر تندي پرېوت په وار وار بـه مې راښکل کړ لکه يار، لکه بورا چې خپل وزر پر گل راخور کړي،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 962 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ هلته جوړ د مينې شور کړي، له رقيب سره په جنگ شي کړياوسيلۍ ته ښېرا و داسې ده بـه خال له پاسه د برېښناوو لښکر جوړ کړ... گڼه)؛ ۱٩(عارفه عمرلور، هيله - - - ... او ستا د شعرونو او غزلو مضمون- زما د ذهن په کتابتون کې سپين کاغذ پاتې نـه شو زه بـه داسپين کاغذ، د شعر په نامـه د کومې کونډې خورکۍ د يتيمانو خوشالتيا لپاره ن شوي کليد کوم ورا په کوم ادرس کې ليکم )؛٢٣٠عنايت الله پويان (منصوري چغې په دې ښکلې شعري ټوټه کې لومړى (او) زخه راغلې او په ورپسې دوې مسرې سره کـه جلا شي، يو څپيز لوستل په ښه تر ښه ،که نـه د يوې مسرې په توگه بېتولي لري، همداراز يې (ذهن) کاردي؛ زموږ د کلي... - تنگو او په خړو کوڅو په دې چې تاو راتاو دي (وې)، غاړه وتي دي يو بل ته سره او د پرون د څو سرکښو او ياغي اسونو، په وحشي منډو او ځغستلو سره په سپېرو دوړو او گردونو کې لا ښکاري (ېږي)... نورې هم تنگې او سپېرې مخ)؛ ١٠(هماغه اثر، ه يوه مسره رغولاى شي، خو ((کوڅو)) چې بايد په پاسني شعر کې لومړۍ ټوټه له دويمې سر (کوڅې) راغلې واى، د اهنگ د ښه تراجوتيا لپاه يوې څپې ته اړتيا لري، نو سمون يې داسې راتلاى شي:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 072 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ (زموږ د کلي هسې تنگې کوڅې)؛ همداسې يې کـه د وروستۍ مسرې ((ښکاري)) پر سره ښه ترا سمبالېداى شي. ((ښکارېږي)) واړول شي، څپيز انډول يې سمېږي او اهنگ ور خجيز ويارونـه -: څپيز٨ ازمايښتي" کْړاوونو (مشقونو) کې "ټوليزسېلابوتونيک ويارونـه چې د ازاد شعر په ځينو ليدل کېږي: (زه) لکه ازاده مرغۍ له قفسونو او دا مونو لوړ بـه الوتم او پروازونـه مې کړل او د ښکاري گوتو ته نـه ورتلمـه ينې تور کې ښکېل کړم اخر(او) زه دې د م ).٠٢٩-٩٢٩(خاموش: " "زهدغه شعر د شاعر د زياترو ازادو بېلگو غوندې په څلورمـه خجنـه څپه ويل شوى دى، مگر د " په ور زياتولو او د دويمې مسرې تر وروستي يو څپيز ويي له مخه (به) يې د "اواو وروستي او له ژبني نا اوډونۍ (ضعف تاليف) سره درېيمې مسرې د پوره کولو لپاره بېځايه لېږدولې شعري دا هم رامنځته کړې ده. په کار خو دا وه چې (به) تر (لوړ) له مخه راوړې واى او د ورپسې مسرې تشـه يې په يوه بل وييکی، لکه ((تل)) ډکه کړې واى چې ژبنی او شعري اوډون دواړه پر " په غورځونـه مانيزه پرله غښتيا (انسجام) "او" او "زهځاى کېدل. دا چې په همدغه بېلگه کې د خجيز ويار بلل -" نـه، بلکې څپيز"زخهله منځه ځي او څرگندني ځواک يې هم نيمگړى کېږي، نو " هغه ډول ويار (عيب) دى چې په غورځېدنـه يې د شعر وزن ته وټه ونـه رسي."زخهکېږي. ځکه " کـه څه هم د نورو شعرونو غوندې ځي "په وړاندېد همدغه شاعر په يوه بله ازاده بېلگه کې " لري، خوکه ورپسې يوه، دوه يا درې ناخجنې څپې ور زياتې شي، دغه "ځيڅلورمـه خجنـه څپه " يا داسې نور."نن سباخج بـه نور هم پياوړى شي، لکه واخلې تولونج -٥ ځينې په بل تولونج (وزني بدلون) داسې چې په يوه يوازېني شعر کې ځينې مسرې په يوه وزن او وزن ويل شوې وي، لکه د پيوند دا شعر چې ټکور يې ځينې مسرې موزونې او ځينې يې بې وزنـه بللې، بې له دې چې ووايي، ځينې مسرې يې پر څلورم خج راوړې او ځينې يې پر درېيم، لکه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 172 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ دغه دوې مسرې: سينـه په (پر) خړو خاورو مږي کنډواله وه د پېړيو ويمې يو سمون داسې راتلاى شي:دغلته له لومړۍ سره د د ((دا د پېړيو کنډواله وه)). ")."و(پيوند: سيلۍ، د سريزې د شـهسوار سنگروال او حنيف بکتاش په پخوانيو ازادو بېلگو کې دغه راز گډون او گډوډي ډېره ليدل کېده. د هماغه يوه شعر يوه مسره په څلورمـه خجنـه پيلوي او بله يې په درېيمـه، دويمـه ومړۍ.يا ل بې تولي (بې وزني) -٤ په دغه لړ کې هغه ازاد شعرونـه راځي چې ځاى ځاى له توله (وزنـه) وتلي وي لکه د غني د مخ) نومي شعر کې چې نژدې سم نيم بې توله دى. د ټولو پخونو تر څنگ دغه راز ٣٥پيدايش ( بېتولي د غني په قافيه والو او نيم ازادو بېلگو کې هم لږې نـه دي. ه دغسې ځايونو کې چې د خج د لا جوتتيا او پياوړتيا اړه رامنځته کېږي د څپو کمـی زياتی يو پ اغېزمن نقش لوبولاى شي کـه نـه تش څپيز انډول ځانته گوښې له بنسټيزو اړتياوو څخه نـه گڼل کېږي. د دې لاندې شعر د سر درې ټوټې له پاتې ټوټو يا مسرو سره چې پر درېيمـه خجنـه څپه راغلې، خجيز وزن نـه لري: -کوم څپيز (سبامې دوى مړى کلي ته وړي) کليوالو هديره کې ځاى د قبر معلوم کړى پلارمې نن چا خبر کړى... (ومان نيازي، تاند اوبپاڼه)؛ د دې لاندې شعر څلورمـه، پېنځمـه او شپږمـه درې سره ټوټې بې توله راغلې دي: هره ورځ زموږ د کلي -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 272 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ښو کېد ښايسته پېغلو په پ يو تېره اغزى چوخېږي (او له سره ى د اوبو ډک يو شين غاړى منگی رالېږي...) (خانمحمد سيند، هماغه اخځ)؛ پر څلورمـه خج د دې لاندې راپيل شوي، اوږده شعر د پېنځم بند په يوه مسره ((بيامې د ټراين ېتوله راځي. (عاشق (تر) تمځايه پورې)) کې د (تر) غورځېدنـه چاپي تېروتنـه برېښي، کـه نـه، ب گڼه)؛١٠الله غريب، ښکلا د ښاغلي عادل اڅکزي په ورته خج ديوه بل پيل شوى، خو لنډ ازاد شعر په شپږو مسرو پسې نورې شپږ هغه بېتوله شوې او سپين شعرته اوښتې او د پاى په راغبرگه شوې مسره(سوزمن له ورته نيوکې سره مخامخېږي. انځور نقش کړي) کې هم، کـه نقش دوه څپيز نـه وي کارېدلی، نو (هماغه اخځ) : د مسرو تر منځ د بريد تتوالی ٣ په ازاد شعر کې کله کله د مسرو بريدونـه په اسانـه نـه پېژندل کېږي، د دې لپاره تر هرڅه له مخه د ) کارونـه اړينـه برېښي، کـه نـه تتوالی هرو مرو رامنځته کېداى شي،لکه د کاوون (.،؛! ؟ليکنښو ندې ټوټه کې:په لا تن بـه مې اورونـه راوړي سر بـه مې شورونـه راوړي وينې بـه مې سرې شي دا سرې وينې بـه گلونـه راوړي بيا بـه نو دا سره گلونـه ستا مينـه ژوندۍ وساتي ته بـه رانـه هېره نـه شې ).٢١(سپرغۍ په بله وينا، کـه دلته څلورمـه مسره له درېيمې سره يو ځاى ونـه لوستل شي، تول يې سم نـه راځي، خپلواکه مسره کېداى نـه شي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 372 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مخ) شعر کې د مسرو بريدونـه په دې تت برېښي چې نـه ٤همدا راز د ننگيال په پيغام نومي ( ورسره ژبنی (گرامري) يو والی سمون لري او نـه پکې له ليکنښو کار اخېستل شوى دى: شپه بيا په خپلو تورو وينو لامبي ساحل ته ووته د شپو شپو نو بېړۍسفرو او ځنگله په شنو وږمو کې د زيتونو نيالگي د لمر باران ته د بلبلو پيغامونـه لېږ(د)ي. پاس لومړۍ دوې ټوټې سره، هم د وزن له پلوه يووالی جوړوي او هم له پښوييز (گرامري) پلوه، ځکه يوه غونډله (جمله) ده. خو درېيمـه او څلورمـه مسره سره يوازې توليز(وزني) يووالی جوړوي او پښوييزنـه، ځکه نابشپړه غونډله ده. همدا راز ورپسې درې ټوټې هم درواخله. وروستۍ درې ټوټې بيا، هرگوره، د لومړيو دوو ټوټو غوندې هم وزني يووالی لري او هم گرامري. له همدغه کبله ډېرو لوستونکيو ته چې له نوي شعر سره نابلده يا ناباندې دي، دغه لاى نـه شي، نو له دې کبله يې سم لوستلاى هم نـه شي او د بې وزنـه شعر په توگه بريدونـه سره بېلو ورته گوته نيسي. همدا بريد تتوالی دى چې انځور پخپله سريزه کې د فردا دغه وروسته شعر د وزن له پلوه نيمگړى ښوولی دى: شپونکيه وخانده او ښه وخانده خانده ورشو کې له رمو سره دې ه شپونکيهچې پسرلي کې ي د خندا ورځې دي. کـه نـه په دغه ټوټه کې د وزن نيمگړتيا هډو هېڅ نشته مگر دا چې په ليکنـه کې يې په ښکاره توگه بريدونـه سره تت برېښي، ښايي ډېر لوستونکي په شک او اړنگ کې واچړوي هسې خو په
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 472 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څلورمـه، دويم لږ ځير سره ليداى شو چې دغه شعر ټولې درې مسرې جوړوي، لومړى خج يې پر يې پر اتمـه او درېم يې پر دولسمـه څپه راغلی دى. کـه د ازاد شعر بهير ورځ پر ورځ پر مخ ولاړ شي بيا کېداى شي دغه بريد تتوالی، کوم تتوالی ونـه گڼل شي. البته سم له لاسه هر ازاد شاعر ته په کار ده چې د بېلابېلو شعري ټوټو په اوډون کې نښو له کارونې سره سره پکې ډېره پېچلتياهم رانـه وړي.پوره پام وکړي، د ليک د خزان په يوه شعر کې کـه دا لاندې درې ټوټې سره گډې کړاى شي، پر يوه مسره بدلېږي او په دې ډول يې توليزه نيمگړتيا ايسته کېږي: ستا د هر نثر د الفت وږمې (او) ستا د ياغي ستوني د چغو فرياد (د) يوې لسيزې له شا دغه درې واړه ټوټې پر يوه مسره بدلې نـه شي، يوازې لومړۍ مسره خپلواکه مسره پاتې کـه " له کبله خجيزه ويجاړتيا رامنځته کوي او وزن له "د" او "اوکېداى شي او ورپسې ټوټې د لاسه ورکوي. دلته داسې برېښي چې شاعر درې واړه ټوټې جلا جلا مسرې گڼلې دي، کـه نـه لږ تر " ته ورکړى "اولومړۍ ټوټې پاى ته ننگښی (ويرگول) نـه کېښ او د هغه ځاى بـه يې لږه بـه يې د " ځانته کښلې واى، همداسې د درېيمې ټوټې سرباري "دواى او يا خو بـه يې دغه سرباري څپه " "يوې" هم درواخله. هر گوره درېيمـه ټوټه په يوه بل چم خپلواکه مسره کېداى شي چې "دڅپه څپيز وکارول شي او ولوستل شي. په وردگي گړدود يو د همدغه يوه شعر دوې نورې ټوټې هم د شاعر له خوا د ننگښو په کارونـه جلا جلا مسرې انگېرلاى شو، حال دا چې کـه دواړه د يوې مسرې په توگه يوځاى ونـه لوستل شي، يوازې لومړۍ ټوټه خپلواکه مسره کېداى شي او دويمـه هغه بې برخليکه پاتې کېږي. " په يوه شعر کې چې په څلورمـه خجنـه څپه پيل مومي، يوه دوه څپيزه ټوټه "سپرغۍکاوون د د )) درې ځلې د بندونو په سر کې راغلې، بې له دې چې خپلواکه مسره ورته وويلاى هغوى و(( شو او يا يې له نورو مسرو سره ملگرې کړاى شو، همداسې بې برخليکه پاتې کېږي او د (زخې) غورځونـه هم ژبنۍ څرگندتيا ويجاړوي، په دې ډول شاعر بايد هغه د سرليک په توگه يې " په بشپړه بڼه کارولی واى، لکه څنگه يې چې يوځل د پاى بند په سر کې "هغوى شپږه وو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 572 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ " بلل کېږي. کـه څه هم په "زخه" بيا هم "نوهمداسې کارولی هم دى. په دغه بېلگه کې يې (انسجام) يو څه ويجاړتيا مومي.غورځونـه يې متني پرله غښتيا نو ما ته له هر څه گران دى زه يې نمانځنـه کوم د زيار اېستونکي دردېدلي انسان مخ)؛ ٠٩(کاوون: سپرغۍ، ..بيا بـه نو زموږ د ولسونو پسرلی راشي ستا (به) په وږمو سره، شي زموږه د سپېرو شونډو للمي پترې اوبه (به) شي... گل بـه شي وطن زموږ ور بـه وي چمن زموږس مينـه وي دنيا دنيا خوند بـه دې وږمو کې وي خولې بـه وي خندا خندا هله بـه سپرليه زموږ زړونو ته ډېر ښه راځې! مخ). ٤٥٩ -٨٥٩(فاروق فردا: د گلپاڼو پرخې، ، خو شاعر په دې اټکل چې له ((به)) پر خپل ځاى راغلېد پاسني شعر په دويمـه مسره کې ه ييزې) درېيمې مسرې سره تخنيکي اړيکی نـه لري، نو دغلته بيا راغبرگه ورپسې (دوه ټوټ کړې؛ له دې ناخبر چې له غونډله پوهې له پلوه دواړې مسرې يوه غونډله ده او دا پخپله يو ويار دى چې يونا خپلواک ژبنی يوون (واحد) يې يو خپلواک شعري هغه گرځولی، ځکه له رلودن ورکوي او (د مسروترمنځ تتوالی) رامنځته کوي. دا لوستونکي او بيا کره کتونکي لا نادوده کار د شاعر په نورو شعرونو کې هم ښايسته ډېر ليدل کېږي. : په ناپښېليز شعر کې ناببرې پښېلې۱ د بشپړ ازاد شعر مانا دا ده چې شاعر پرځان باندې په لوى لاس قافيي بنديزونـه لگوي او يا هم د بېلابېلو مسرو څپيز برابرى، کـه نـه په نا آگاهانـه يا په بله وينا، په مونډي شعر غوندې د
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 672 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ناويلاړيزه (غير ارادي) توگه يوه، نيمـه هم څپيزه او قافيه واله مسره کوم ويار نـه گڼل کېږي. کله کله يو ازاد شعر د دې لپاره پر يوه قافيه وال بيت يا څو مسرو پاى ته رسول کېږي چې شاعر م او يا غوښتنې ته لوستونکي ښه ترا را وڅکوي او له دې سره سره د ټول شعر غواړي خپل پيغا بې کچه پېچلتيا او پوښلتيا يو څه بربنډه کړاى شي، خوکه په اگاهانـه توگه پکې زياتوالی راشي، بيا نو په نيم ازاد کې راځي. د ناببرۍ بېلگې، لکه: يو د هيلو پسرلی په ټوکېدو دى پر لمنو، غاړو مورگو هديرو، غر او ميرو کې يو سور پړک د سرو غاټولو د رپيو يو بهير د شاځلميانو د جنډو دى! مخونـه)؛ ٩۱-٢۱(اور او وينې: جوړه بسپنـه په لاس د گوډاگيانو ""کفر آباده" له "ناپاکد "امريکني مسلمانانو! -"چينيد مخ)؛ ٣(هماغه اثر: ... هو، هېڅکله شوى نـه دى ارهسې شان ناشونی ک چې په يو گل پسرلی شي ټول جهان پرې گلالی شي!!؟ ).١٩(هماغه يوه څنډه د جنت د نوراني اهورايانو يوه کنده د دوزخ د تاغوتي اهريمنانو! )؛٤٠٩(هماغه له بې امانو پاڅونونو سره له سرو پاټکيزو غورځنگونو سره! )؛٩٥٩(هماغه چې سکڼې له خپلو سرو شـهيدو وينو نـه کفن خپل پرېوې ځان په زمزم د رڼو اوښکو د وطن خپل! او
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 772 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )؛ ١٥٩(هماغه زه بـه هم خلکو سره خاندم، ترانې بـه ليکم د خپلې مينې د دردونو افسانې بـه ليکم ).٩٢٩(کاوون: سپرغۍ، کېداى شي، په ازاد شعر کې د ارادي يا نا ارادي قافيو ځاى يوازې رديفونـه ځاى ونيسي. : تکرار او کرغېړنتيا ٣ په ازادو شعرونو کې کله کله دا هم پېښېږي چې لکه د دوديز ((ترجيع بند)) د سر يوه برخه، يا بند پاى ته بيا راوړل شي، يا د لوستونکي او اوروونکي له خوا په خپلسري توگه تکرار شي. دغه کارونـه يوازې ويار (عيب) نـه گڼل کېږي چې شعر لا خوندوروي او اغېزمنوي، لکه: شيتېر بـه دا منی نور را بـه شي څړمنی نور وبه چلي سا په مړو رگو کې د گلپاڼو د سرو گلو د گلبڼ د برم ويلاړ زما!!! مخ). ٣٠-٥٠(اور او وينې، تکرار او کرغېړنتيا (ابتذال) په دې مانا چې يوازې ازاد شعر بايد له ژبني، هنري (انځوريز) او غورل شي، جاج او جوله (مفهوم او شکل) هسې بېځايه منځپانگيز پلوه له هر راز کرغېړنتيا وژ بيا بيا راغبرگول له کرغېړنو زړو کالبونو نظمونو سره د نوي ازاد شعر بريد او پوله بېلواى نـه شي. په نوي ازاد شعر کې تل پر دې ډېر زور اچول کېږي چې لومړى د ژبني او هنري جولې او بيا ي سمبالتيا له مخې پر هر ژبني توک او آرو معيار د منځپانگې تر منځ د بشپړې ديالکتيک (نورم) انځور او خيال مانيز او ولوليز (عاطفي) اړخ پوره پوره غور وشي او د چا خبره يو ټکی هم بې مسووليته ونـه کښل شي يا و نـه ويل شي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 872 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ لچين) د ازاد شعر لاروى بايد تر نورو زياته بډايه او کره ژبه ولري او تل پکې سم غورچاڼ (گ وکړي او پر خپله لنډه تنگه گړدودي پښتو بسيا پاتې نـه شي. نـه يوازې د وييونو له تکرار ډډه وکړي، بلکې له معياري، درون وينگو، بدلگيو او بد آهنگو هغو څخه هم بايد تل ځان وژغوري. په کرغېړنو (مبتذلو) پور وييونو کې يوازې حسن و عشق، هجر و هجران، فراق، وصل، ، وصلت، ديدن، ديدار، نگار، گلبدن، گل اندام، دلارام، صنم، پري، محبوب، محبوبا، وصال شيدا، معشوق يا معشوقه، عاشق، عشاق، جگرخون، خون جگر، چشم، چشمان، رخسار، زلفې، کاکل، گل و بلبل، لاله او سنبل، جانان، دلبر، دلدار، يار دلازار، خرام، ناز و ادا، نخرې وفا، مجنون او ليلا، ساقي، پيمانـه، جام، ، خم، خمار، مخمور، نشـه او کرشمې، جفا او او داسې نور ورته وييونـه راځي چې له پېړيو پېړيو راهيسې يې پرې عربي، فارسي، پښتو، اردو... شعرونو شخوند وهلی او نور يې خوند بايللی دى. ژوند اړيني او گټور اوسني علمي او تخنيکي يا سياسي ژورنالېستيکي او بياد نن سبا جاجونـه او وييونـه د نوي ازاد شعر له ژبې سره هله اړخ لگولاى شي چې خيالولې، سمبولېزه، انځوريزه او ان اسطوره يي جامـه ورواغوستل شي، نـه دا چې پخپله همدغه وييونـه کټ مټ راوړل شي، لکه په دې لاندې ليکلړ کې: کارغالی (ورکشاپ)، ريکه ياکارخونـه، کارځی،ماشين، کمپيوټر يا سولگر، کنفرانس، فاب گاډى (موټر)، تېلېفون، تلويزون يا لروينون، حکومت، سياست، قانون، اقتصاد، تجارت، کور، ډوډۍ، کالي، توليد، صنعت، سپورټ، ورزش يا خپل و پردي جرافيايي نومونـه، ليکلړ جنگيلی، جگړه مار، گر، انقلاب، اوښتون، پاڅون، غورځنگ، جنگ، (لست)، او يا کار سوله، ولسواکي، ديموکراسي، پرمختگ، پرمختيا، پرمختللی، ابادي، مېړانـه، غيرت، پت، ننگ و ناموس، پښتون، پښتو، پښتونوالې، پښتونواله، پښتونولي، رښتينولي، وروري، برابري، کتاب، پوهه، فرهنگ، پوهنـه، زده کړه، ښوونـه روزنـه، ليک و لوست، د، ولس ، ټبر، لويه جرگه... .مبارزه، وطن، هېوا په دغه لاندې ازاد شعر کې (د سولې سولې) پرله پسې راوړنـه ډېره بېخونده برېښي، ځکه تش وزن يې پرې پوره کړى دى:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 972 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ... اوس روان شوي يو ځو له سرو گلونو سره له سرو گلونو سره د سولې سولې کور ته د سولې سولې ښار ته د سولې سولې ورا ته سولې خوا ته د سولې مخ). ٠٣ -۱(خالق رشيد: گلبانگهايی براى صلح و سپيده، په ازاد شعر کې بايد ژبنۍ رنگارنگي هېڅکله هېره نـه شي، په دغه لاندې بېلگه کې راغلی تکرار هم دومره خوندور نـه برېښي: اوس زما د وطن کاڼي اوس زما د وطن بوټي اوس زما د وطن غرونـه ...هم سيندونـه د وطن مې مخ). ۱٠٩(فردا: د گلپاڼو پرخې، " سره انځوريز راکښون او "صنموگورئ، دغه وروسته ازاد شعر يې په يوه کرغېړن پور ويي انديز نوښت زيانمن کړى نـه دى؟ ستا خبرې مې - د ذهن په کوڅو کې د انگۍ غوندې خپرېږي -تکرارېږي - ته چې يو ځل -مينـه - ياده کړې صنمـه! اورم: نو غبرگون يې مينـه، مينـه، مينـه... ).٨٠٩(خاموش: مزلونـه او منزلونـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 082 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ " غوندې يو بل کرغېړن پور ويی په دغه لاندېني شعر کې څومره بېخونده برېښي:"جانانيا د زما د سترگو اوښکې چې مې د زړه وينې دي " په نظر"جاناند خوږ څو د باران څاڅکي دي اوښکې نـه دي اوس کومې اوښکې توى کم؟ " په نظر"جانانچې د د باران څاڅکي نـه وي! ).٩٥(خزان: د سحر په غېږ کې او يوه داسې بېلگه چې هم يې ژبه خوږه او نږه ده او هم يې اند و واند رنگين او پياوړى: ستا پر مخ د سرو ياقوتو د باران له څو څڅواکو، کاڼی زړه د نـهيليو د سارا هم لکه موم شو. د مـهالپر څنډو د اننگيو را ورغښتلې، ستا له برندو برندو سترگو مينـه وړو د خوښيو مرغلرې، ستا د لمر مخ پلوشو تر سيوري لاندې لکه پرخې د گلپاڼو پر وښکيو... څه کـه رغړي او را رغړي پر بستر د سباوون د گلکڅو زما د شعر، ستا د سرې سپينې کوکۍ د خواږه خيال سورکي خالونـه، کې په دوتر زما د زړه جوړ د وينې او د مينې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 182 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ خوبولي انځورونـه! پرنوى ازاد شعر د دې تورتپنې پرځاى چې گوندې د قافيې او رديف په ايستنـه غورځونـه يې له خپل خپلې ژبې، فرهنگ او تاريخ سره اړيکې شولې دي، ولې داسې ونـه وايو چې د پښتو شعر ه يې ازاد کړ، هو،هغه څه چې زموږ له پښو څخه يې د پردي ښکېلاک زولنې ماتې کړې او بېرت په تاريخ او فرهنگ پورې رښتيا اړه نيسي، هغه ژبنۍ انځوريزه او انديزه خوا ده، لکه په پاسني شعر کې (برندې سترگې)، (سره سپينـه کوکۍ)، (سورکي خيالونـه)... کاڼی زړه موم د شعر کې پر سېمبولو، کېدل، پر بستر... رغښتل را رغښتل او داسې نور. کـه څه هم په نوي ازا انځورو او اسطورو ډېر زور اچول کېږي، مگر زياته هڅه کېږي، لومړى ورته له خپل تاريخ او فرهنگ سره پيوند ورکړشي او بيا له گډ نړيوال هغه سره. د اهوار او اهريمن تر څنگه يوناني " نومـی شعر ار"کاغذي ښامزيوس، پرومېتوس يا د اراکولا ته ځاى ورکول کېږي، د ليکونکي مخ) همداسې يوه بېلگه کېداى شي. ٣٤٩"اور او وينې، محبوب سنگر په قافيه والو، ازادو او نيم ازادو شعرونو کې د تول پوره کولو لپاره له غبرگون او تکراره ډېر کار اخېستی: سينده سينده کونړيه راتاوېږه راتاوېږه وغړمبېږه وغړمبېږه مـه چوپېږه مـه چوپېږه ې زړه خوره ته دې زړه خورهته د ماتوه يې ماتوه يې نړوه يې نړوه يې چې راويښ شي چې راويښ شي مخ). ٤٩٩-٨٩٩(هماغه اثر: هسک سپېڅلی او تک شين و او تک شين و تک سپين لمر پکې وړانگين او وړانگين. رنگينې يې لمنې او لمنې...
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 282 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مخ). ٣٩٩-٣٩٩(هماغه اثر: البته کله کله د ازاد شعر عاطفي خوا ډېره پياوړې کوي او لا زيات ښکلی غبرگون (تکرار حسن) راکښون وربښي، لکه: وڅنډئ څانگونـه مو پرانيزئ وزرونـه مو والوزئ را والوزئ والوزئ را والوزئ... مخ). ٣(اور او وينې: وتره ده نن وتره ده، د ذهن کرونده زما مخ). ٣٥(خزان: د سحر په غېږ کې، ه، وورېږهبارانـه وورېږ چې سارايي گلونـه د وچکالۍ څپېړو ورژول او د غوټيو شونډې د سرو تڼاکو په ځوليو کې ټالونـه وهي بارانـه وورېږه، وورېږه مخ). ١٨-٣٨(ننگيال: هغه شېبې هغه کلونـه، )) هم دومره کلی، کوڅه...لکه له گڼو راوړو شعري بېلگو څخه چې را جوتېږي، نن سبا (( )) مورې ده، د لوستونکيو او اورېدونکيو زړونـه ځنې تور کاندې،او ان د ((سولېدلي چې نژد په څېر سپېڅلی نوم هم دومره پرځاى او بېځاى، په آره او سېمبوليکه مانا (هېواد، پت، ناموس...) ورو ورو، مخ پر سولېدلو دى! کېږي، دغه بې کچه ساده گي او بربنډتيا د نويو ازادو شعرونو له ځانگړتياوو څخه نـه گڼل ځانگړتيا په هماغو قافيه والو نظمونو پورې اړه لري چې د دغې پېړۍ له پيله يې تر اوسه پښتو شاعري د کرغېړنتيا (ابتذال) تر بريده رسولې او د اوسني ازاد شعر غورځنگ هم له آره د هغو څخه راپيل پر ضد رامنځته شوى دى. د ازاد شعر لارويانو هم زياتره له همداسې ساده نظمونو کړې ده او د چا خبره د خپلو ساده نالوستو وگړيو لپاره يې خپله ونډه ادا کړې ده. نور بـه بايد د
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 382 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ځان او پښتو شعر د ودې او پرمختيا اړتيا هم په پام کې ونيسي. کـه څوک وغواړي ډېر کرغېړن (مبتذل) وييونـه له کرغېړنتيا (ابتذال) څخه وژغوري، يوه لار بـه ي چې نگه پښتو انډولونـه ورته وگوري، لکه د وطن پرځاى هېواد او د هېواد پرځاى يې همدا و ټاټوبی، خاوره، مېنـه يا اويجه، د هجر و هجران و فراق پرځاى بېلتون يا جدايي، د صنم، معشوق، محبوب، محبوبا، دلدار، نگار، گل اندام، دلارام، جانان... پرځاى ښکلې، گلې، مينـه وټې، زړگی، گرانـه يا گران، گلمخې... د عاشق، شيدا... پرځاى مين، لېوال، وړې، زړه وړې، زړگ ژوبل، نيمـه خوا... د مجنون او ليلا پرځاى، شـهۍ او شـهو يا ادم و درخو، د ناز و ادا پرځاى کنج و مکېز، د جفا کار او ستمکار پرځاى بېلوره، بې مينې، د خلک پرځاى وگړي، د قاصد پرځاى يمانې پرځاى اړې، د زلفو پرځاى څڼې او کوڅۍ، د حسن او جمال پرځاى ځرى، استازى، د پ ښايست او ښکلا، د عشق و محبت پرځاى مينـه، لېوالتيا او داسې نور بې شمېره وييونـه. د ازاد شعر له انگېزو او بيا گټو څخه يوه دا هم ده چې د کرغېړنو او زنگ خوړليو قافيي او رديفي ، تړنگونـه (ترکيبونـه) او انځورونـه هم د نور د تاريخ ارتييلځي کړيو ترڅنگ کرغېړن وييونـه (زباله دان) ته وروغورځول شي. هنري او انديز (فکري) نوښت يوازې په ژبني نوښت سره رامنځته کېداى شي. د همدغې ټينگې " انديز -"ژب" او ښکلاييز -"ژبديالکتيکي اړوندۍ له مخې په سبکوپوهنـه او کره کتنـه کې مخ). دا مانا چې د يوه ادبي اثر په ۱۱-٨٤ووکل، -نې نوې دود شوې (يواخيم بينر: کاسپرنومو کره کتنـه او ارزونـه کې ژبه او ښکلا بيا ژبه او اندي منځپانگه (فکري محتوى) سره همزمان او پتليز تر څېړنې لاندې نيول کېږي، ژبنی اړخ يو له بله جلاجلا څېړل يو ناشونی کار گڼل کېږي، کـه هېڅ داسې هنري انځور بـه نـه وي چې بې ژبنۍ څرگندونې هستي ولرلاى شي او همدارنگه ځ بـه هېڅ داسې اند (فکر) نـه وي چې بې د ژبې له مرستې څرگندېدنـه ومومي، پر همدې آر يوازې، نگه او ښکلي وييونـه کولاى شي، نوي نگه او ښکلي ادبي انځورونـه او پاخه اندونـه او خيالونـه ي.څرگند کړ په دې کې هم شک نشته چې پياوړى تخيل او تفکر هم پر خپل وار کولاى شي، له خورا ساده او کرغېړنو وييونو څخه خورا نوښتگرانـه، ښکلي او زړه راښکونکي ادبي انځورونـه ورغوي، مگر کـه دا هم نـه وي او هغه هم نـه مانا دا چې هم وييونـه او نور ژبني توکونـه او آرونـه ښکلي، نږه و معياري نـه وي، او نوى او پياوړى تخيل او تفکر هم نـه وي، نو هرومرو کرغېړنتيا (ابتذال) ا رامنځته کېږي، ژبنۍ ښکلا او سپېڅلتيا، په بله وينا، ژبنی نږه والی، نويوالی او پخوالی
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 482 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کولاى شي، لږ تر لږه د هنري جولې کرغېړنتيا راټيټه کړي او د چا خبره يو څه ادبي غوندې لېو رکاندې.و " سره انځوريز راکښون او انديز "صنموگورئ، دغه وروسته ازاد شعر په يوه کرغېړن پور ويي نوښت زيانمن کړى نـه دى؟ ستا خبرې مې د ذهن په کوڅو کې - د انگۍ غوندې خپرېږي -تکرارېږي - ته چې يو ځل -مينـه - ياده کړې صنمـه! نو غبرگون يې اورم: مينـه، مينـه، مينـه... مخ). ٨٠٩موش: مزلونـه او منزلونـه، (خا " غوندې يو بل کرغېړن پورويی په دغه لاندېني شعر کې څومره بېخونده برېښي:"جانانيا د زما د سترگو اوښکې چې مې د زړه وينې دي " په نظر"جاناند خوږ څو د باران څاڅکي دي اوښکې نـه دي اوس کومې اوښکې توى کم؟ " په نظر"جانانچې د ن څاڅکي نـه وي!د بارا مخ). ٩٥(خزان: د سحر په غېږ کې: او يوه داسې بېلگه چې هم يې ژبه خوږه او نږه ده او هم يې اند و واند رنگين او پياوړى: ستا پر مخ د سرو ياقوتو د باران له څو څڅواکو،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 582 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کاڼی زړه د نـهيليو د سارا هم لکه موم شو. پر څنډو د اننگيو د مـهال را ورغښتلې، له برندو برندو سترگو مينـه وړوستا د خوښيو مرغلرې، ستا د لمر مخ پلوشو تر سيوري لاندې لکه پرخې د گلپاڼو پر وښکيو... څه کـه رغړي او را رغړي پر بستر د سباوون د گلکڅو زما د شعر، ستا د سرې سپينې کوکۍ د خواږه خيال سورکي خالونـه، په دوتر زما د زړه کې ېجوړ د وينې او د مين خوبولي انځورونـه! نوى ازاد شعر د مبارزې او پاڅون، شـهيد و قربانۍ، بلهار، بلهارۍ يا جنگ و سولې لپاره د مرجانو نو بهيرونـه، د غاټولو او رېديو سره بيرغونـه، شنې شېبې، اور او وينې، د سرپو او رڼا سمبولونـه پر کار پولادو ويلوبونـه او د باروتو لوگي يا په بله وينا د لمر، سېېدو، سبا او اچوي. مگر دغه سمبولونـه هم کـه ډېر وکارول شي او ژورنالېستکي او گړنۍ ژبې ته لار پيدا کړي، بيا نو خپل سمبوليک يا انځوريز او شاعرانـه نوښت له لاسه ورکوي او پر عادي ژبه بدلېږي، لکه مبوليک هنري جاج له " چې د سولې د سمبول په توگه يې نن سبا خپل لومړى س"کوترهواخلې لاسه ورکړى دى. " انځور هماغه لومړى ځل "سرې کوترېد شلمې پېړۍ نوميالي کوبېست انځورگر پيکاسو د " د ستاينوم په ملتيا مگر را وروسته ورته نـه په "سرېخپل جادويي اغېز وښاند، هغه هم د
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 682 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ رونو کې.انځورگرۍ کې کوم هنري سمبوليک رنگ پاتې شو، نـه په شعر او نورو هن : ژبنۍ تېروتنې١ ژبنۍ تېروتنې د دوو غبرگو اړخو له مخې څېړو: غږپوهيز په تړاو د دغه کتاب آر بنسټ او هډوانـه -له تخنيکي اړخه چې د پښتو شعرپوهيز) ٩( ((يوې ) له هنري اړخه ، په دې مانا چې شعر تربل هر((ژبنی)) هنره له٠(پرې ټيکاو لري، او ژبې)) سره ډېر تړاو لري او ښه او بد يې ور سره زيات غوټه دي، له دې کره ليکنۍ -يوازېنۍ د کتاب غوښنـه برخه هم پرهمدغه اړخ راچورلي.کبله له نړيوال او زموږ له منل شوى دودسره سم يو شاعر کولاى شي، يو لړ ژبني او پښوييز آرونـه دې آړ چې جاج و مانا ته تاوان دويونـه(اصول و قواعد) له شعري تول و تاله بلهار کاندې، خو په و نـه رسي او خپلسري بڼه و نـه لري، په بله وينا، د اړوندې ژبنۍ ټولنې د درستو شاعرانو تر منځ سراسري دود وي. ترکوم ځايه چې له دغه پلوه راڅرگندېږي، له پارسي او نورو آرياني او ډېرو هندواروپايي ژبو ډون، زياتون او بيا غونډليزه نااوډي (اختصار، توسعه سره پښتو گډون لري، هغه د وييونو لن اوبې ترتيبي) ده. څه چې په ځانگړې توگه په پښتو شعر کې ناشوني دي، هغه خجيز سر غړاوى دى. له دغه لامله موږ د پښتوشعر د ژبنيو تېروتنو په لړ کې تر هرڅه زيات پر خجيزې نانډولۍ زيات زور اچوو او وړۍ کې پر نااوډۍ او لنډون، زياتون.په دويمـه او درېيمـه پ سم له لاسه همدغه وروستی ډول (نااوډي) تر ويېنې لاندې نيسو او د وييونو اړوند هغه ) څپرکي ته پرېږدو.٠٩وروستي ( د ناکره والي نښې نښانې، گړدودي او د نورو ژبو وييزې په هرډول، خو پښوييزې اغېزې يې پښتو گړسره کړکيچو کوي. ي پښتونخوا د ازاد او سپين شعر سرلارى افضل شوق د نورو نامعياري گړدودي بېلگو د سوېل تر څنگ د نرينـه ډېرگړى تېرمـهالکړ (جمع مذکر ماضي فعل) په کارونگ، د خپل يو ښکلي سپين شعر ((تاريخي فيصله)) ژبنی معيار ژوبل کړى دى: د نن انسان ته،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 782 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کـه انسان ويل په کار دي، نو بيا و د داړلوله ځناور گيله څه پاتېږي؟ دا فيصله چې يې و سرته رسوله څنگه نو په جرگه کېراغونډشوي هر لېوه په ډاډه زړه په (پر) رمو باندې بريدکولوته خپل پڅ غاښونـه بيرته تېره (کړو) او د کلي په (پر) لور وتښتېدو (وتښتېدل). (لمبه، دويم کال، دويمـه گڼه)؛ - - - لويديز -دې وروسته مونډي شعر پاى دوې غبرگې ټوټې له ورته سوېلد خيرمحمد هڅاند د گړدود سره سم چې يوگړى ښځينـه کړ پر ډېرگړي نرينـه هغه اړوي، د ښخينـه ستاينوم (اسم صفت) همداسې کارولی دى: ... ته کوه وفاداري(خپل)- ته کوه وفاداري(خپل). (هماغه مـهالنۍ) نااوډي(ضعف تاليف) -يووم عربي شعرپوهنـه کې يو ژبنی ويار دى او موخه يې په شعر -ف)) له آره په دوديزه ((ضعف تالي کې هغه پښوييزه او په نومېرلې توگه، غونډليزه (جملوي) نااوډي (بې ترتيبي) ده چې يو شاعر يې بې له کومې توليزې، يا هم او پښېليزې يا لړيزې (رديفي) اړتيا رامنځته کوي، کـه نـه ويار نـه . لکه د استاد حمزه دا شعر:گڼل کېږي ستا په تبسم يې حوصله وکړه (اوښکو بوگنېدلو) مې شېبه وکړه خو په دغه بل کې بې اوډي يې بې له کوم توليزې اړتيا چې ښايي د خپل گړدود تر اغېز لاندې يې تر زياتو زيات ټينگار ته هڅولی وي، دومره لاسونديزه (موجه) نـه گڼل کېږي:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 882 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ تگ په خوله وانـه خلې باران راغی ...نوم د گڼه) له يوه ښکلي غزله دراخېستې بېلگې درېيمـه مسره نا اوډي ۱٩ډاکترخالق زيار، الفت د لري او سمـه کړې بڼه مو ورسره په لينديو کې نيولې ده: ...مات مې تندى ټول عمر ساتلی دى- اېښی مې هېجاته پر درشل نـه دى مجوړ ته د ملا پېښور نـه پرېږد (نـه پرېږدم ملا جوړ پېښور لره) هېر مې لا کنډر کنډر کابل نـه دى... په هرډول شاعر ته په کارده، د نااوډۍ د مخنيوي لپاره تر وسې وسې هڅه وکړي او په دې لړ کې د اړوندې ټوټې يا مسرې ژبني توکي برخيز او ان يو مخيز بدل رابدل کاندې. د پوره پوهاوي قافيوالو او ازادو بېلگو کې تر کتنې تېروو، کـه څه هم پر پښېليزو هغو د لپاره يې په يو لړ ) څپرکي کې څه ناڅه رڼا اچول شوې ده.٥دوديزو قافيي ويارونو ترنامـه لاندې په ( گړدودي پښتو ) غبرگبلونـه (سربل او وستربل)٩( ي او بل ترې غبرگبلونـه هغو جوړه جوړه وييکي يا ادات دي چې يو يې تر نوم له مخه راځ وروسته. مخني يې سربل او وروستني وستربل بلل کېږي. په کره پښويه او کره ليکنۍ پښتو کې دسربلونو شمېر اووه دى چې دا هر يو يې له څو څو وستربلونو سره غاړه کېږي او په دې ډول تر دېرشو پورې غبرگبلونـه را منځته کوي، لکه: -لاندې، تر -.؛ تر-وروسته، له -څخه، له -نـه، له -له .؛-پسې، په -سره، په -کې، په -په .(اضافي او مِلکي) او داسې نور.(د زيات پوهاوي لپاره: پښتو -.؛ د -باندې، پر -.؛ پر-پورې، تر ).٩٩٠-٢٩٠پښويه دغه لاندې مونډى ډوله ازاد شعر زياته گړدودي بڼه لري او په دې توگه ژبنی ناکره والی رامنځته "... سره گډول يا د اوښتيو او نا اوښتيو "کړ" او "کړلودې لړ کې د نورو سرغړاونو (د کوي. په ") نـه "څخه" او "نـه"، "له" او "دپېرونو (اصلي او مغيره حالتونو) ترڅنگ د سربلونو( د توپيرول ياغورځول او داسې نور.غورځول، هم تر هغې دومره ويار نـه بلل کېږي، چې ترې نـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 982 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ رغېږي، لکه: . پرېوتله ستا پر لوپټه پرخه.. (له) مانـه ده نېکمرغه يو پرده خپله (جلال امرخېل، لروبر اوبپاڼه)؛ له) نـه توپيرول، لکه:-پر غورځولو سربېره د(د ما د پتمن بزگر نـه ما د ښاري جوالي نـه ما د سپين غر له شپونـه ما يو زيارکښ کارگر نـه ما د هېواد زلمي نـه ما د شـهيد له مور نـه لوداسې تپوس وکړ چې ژوند کې څه شی غواړې دا مرگ او ژوبله ښه ده کـه وکړو سوله کې ژوند ټولو دا يوه چغه کړه جنگ دې وي ورک نړۍ کې موږه نور هېڅ نـه غواړو سوله دې وي نړۍ کې! مخ)؛ ٣١(افضل ټکور: گلبانگهاى براى صلح و سپيده، ) نا کره کړ اوړون (فعلي گردان)٠( سنۍ بېلگه کې (داسې تپوس (وکړلو)؛لکه په پا د نورو ننگرهاريانو غوندې د فاروق فردا (د گلپاڼو پرخې) په ازادو بېلگو کې ځاى ځاى گړدودي او سيمـه ييزه پښتو راڅرگندېږي، لکه: " د "نيوى" او "مچولاى" د لی"مچو مخونو کې. ۱۱٩او ٨١، ٠١" پرځاى په "شوي" د "شولې مخ) د شاعر ډېرو ښکليو شعرونو ته زيان رسولی ٥٨٩مخ کې. ښودله ( ٢٨٩پر ځاى په ""نيواى دى.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 092 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مخونـه) د نورو لغمانيو شاعرانو غوندې د ١١، ٩، ٩اسحاق ننگيال (هغه شېبې هغه کلونـه، - " پاى ته رسولی، ى-"په بشپړ تېر مـهال درېيم يو گړى وگړى (د مطلقې ماضي درېيم مفرد فعل) کېناست يا کښېناست، -ولمبل راځي (همداسې: کېناستلې چې کره يې" "ولامبلېلکه ژبنۍ .په دې گړدودي پښتو سره شعري ژبه زيانمنويکندهاري انډول يې: کښېنستلی) دلته شاعر اړ نـه دى چې سپېڅلتيا هم د نوي ازاد شعر په ځانگړتياوو او نوښتونو کې راځي. وشوه، کرغېړن (مبتذل) وييونـه وکاروي بېخرته پور وييونـه او هغه هم لکه پاس يې چې يادونـه رديف بنديزونـه يې په مخ کې نشته او په امرنـه (انتخاب) کې -ځکه کوم د څپيز انډول او قافيې پوره ازادي لري. د يوې ازادې بېلگې(تېرڅپرکی) په يوه ټوټه (( توده دې کړله)) کې د يوگړي ښځينـه بڼه ويار نـه، ((لنډون)) د معيار پر بنسټ يې ترڅنگه يو څه زياته دود ده.بلکې ((کړه)) يې نا آره ده چې د ) د وييونو لنډون و غځون٨( د توليزې تشې د ډکولو لپاره د يوه ويي اوږدول يا لنډول،د کوم گړدودي لاسوند له مخې ويار نـه څپيز (زموږه). همداراز نرينـه پر ښځي ٨) يا هم ٠-٩څپيز)، زموږ (٠-٩نـه گڼل کېږي ، لکه: زما ( ناروغه، کـه نـه، سرغړاوى گڼل کېږي، لکه: -ستومانـه، ناروغ -بدلول درواخله، لکه: ستومان ... دا (توره) راغه دا (توره) راغه... دا پر موږ پور دى پور دى... مخ). ١٢٩ -۱٢٩(محبوب سنگر: زوږ څومره پيکه لايق زاده د (پوه) پرځاى د (پوهه) په کارونـه خپل يوه ښکلي ((سهل ممتنع)) غزل کړى دى، کـه څه هم ځينې پېښوري يې همداسې وايي، خو دومره ټوليزوالی نـه لري: بې له ما مرې، بې له که تا مرم په رښتيا مرې، په رښتيا مرم سره (پوهه) يو زړگيه په خندا مرې، په خندا مرم...؛ زه لکه (ازاده) مرغه له قفسونو او دامونو نـه لوړ...
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 192 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )؛٩٢٩(خاموش کـه (پښه) چې ځينې شاعران، په تېره شينواري يې تل دوه څپيز کاروي، لکه زړه سواند، يا ل خاموش، جکړ. کليوال او نور. ننگيال د ((لېږدوي)) پرځاى ((لېږدي)) کارولی او دا هم په دې چې دغه کړويي نوى ليکنۍ پښتو ته لارموندلی ده: ...او ځنگله په شنو وږمو کې د زيتونو نيالگي ر باران تهد لم د بلبلو پيغامونـه لېږ(د)ي. په (ې) کې د(يې) مدغمول هم دومره ويار نـه گڼل کېږي، لکه د شـهيد خالد بارگامي په دې لاندې شعر کې: ... ستا مورکۍ وهي چغارې هره اوښکه کې(يې) خداى ښکاري ته خو مړ نـه يې خالده دا په څه ورپسې ژاړې ) کړ غورځول او له دې سره د شعري غونډلې خبر لتاړول څرگند -بې له کومې قرينې د (مرستيال ويار گڼل کېږي: گوره د زړه وينـه مې وچه نـه کړې پکې د چا د زړه دردونـه پراته (دي) کـه سوزې غوښې رانـه وسوزوه چې د غليم پکې داغونـه پراته(دي) گڼه)؛٠٠-٩٠(رحمت ځواکمن، روزگان په دويمـه مسره داسې راتلاى شوه: پکې ستا د زړه دردونـه پراتهدي او څلورمـه بيا داسې سمېده:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 292 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ دي د غليم پکې داغونـه پراته؛ هره کيسه له مانـه هېره ده، خو ته مې په ياد (يې) شېبه شېبه له مانـه هېره ده، خو ته مې په ياد (يې) مورې دنيا راباندې و چورلېده، سرمې دروند شو ياد (يې)مورې قبله له مانـه هېره، خو ته مې په (هماغه گڼه). امرخېل کولاى شول، داسې ووايي: ((هره کيسه ده له ما هېره، خو که تا نـه هېروم)) ترپايه؛ دنصيب سيماب په دې لاندې زړه راکښونکې ازاده بېلگه کې له پايه درېيمـه مسره ورته ويار لري: له کارو سه ستړي خلک، د غرمې لمرو وهلي، خو خپل کور لره ستانـه شي. لمر هم ستړى په دې جنگ شي، بيا د غرو شاته بيده شي. شپه دا ټول کاينات ياره، لکه مور داسې بيده کي... خو ستا غم يو داسې غم دى ((چې له ماسره ملگرى...)) نـه يو کور لري چې ولاړ شي نـه يې شپه سته چې بيده شي ل))، نو ويار ورکېږي؛ درېيم په نوموړې مسره کې کـه ((چې)) پر ((دى)) بدله شي او يا پر ((ت لار يې دا چې د ملگري پر مل واوړل شي، هغه هم په بڼه: ((چې له ماسره تل مل دى)). نوموتي شاعر پيوند د يوه نومځري(يې)) په نـه کارونـه يو انځوريز شعر ژوبل کړى دى چې کولاى شول، لږ ترلږ يې لنډيز(ې) په لينديو کې ونيسي: ر ولاړهاوړى غرمـه ده پر تنو - لوند د ململ کميس يې گونځې گونځې نسواري څوکې(ې) د سينو ښکاري
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 392 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ).٥١(د سېنما ياران اوښتی پېر(مغيره حالت) شمال ختيز ليکوال او شاعران زياتره په پام کې نـه نيسې، په دې لړ کې، هرگوره ((پښتون)) گړسره لکه ځانگړى نوم همداسې پر آر پېر کارول کېږي. د بلخ ادبي ټولنې يوه ځوان شاعر بيا د توليزې اړتيا له مخې تر استاد حمزه هم ډېر ښکلی کارولی دى: اوښکې مې بيا گرېوان ته غاړې وتې لکه پښتون چې (د پښتون) مېلمـه شي ) نا کره وينگ (تلفظ)٥( س) گډون دى، لکه -گ) او (څ -خ)، (ږ -بدترينـه بېلگه يې په شمايزه گړدودي ډله کې د (ښ د يوې ((سندرغاړې جوړې)) په غبرگو سندرو کې چې پر(س) له (څ) بدلون سره مېړه خپله مېرمن د((کوڅه کې)) د (رديف) په بيا بيا ورغبرگولو کنځي. همداراز: مونږ (مونگ)، زمونږ (زمونگ)، خښ (ښخ)، ښکته (کښته)؛ م پر ((چښل)) اوښتی ل")) شوى، د کندهار خواته هڅک((څښل)) بيا، کـه د ننگرهار خواته (( دى...( زيار: د پښتو ليکلارښود اړوندې سکالووې) پر نوى ازاد شعر ددې تورتپنې پرځاى چې گوندې د قافيې او رديف په ايستنـه غورځونـه يې له خپل خپلې ژبې، فرهنگ او تاريخ سره اړيکې شولې دي، ولې داسې ونـه وايو چې د پښتو شعر ک زولنې ماتې کړې او بېرته يې ازاد کړ، هو،هغه څه چې زموږ له پښو څخه يې د پردي ښکېلا په تاريخ او فرهنگ پورې رښتيا اړه نيسي، هغه ژبنۍ انځوريزه او انديزه خوا ده، لکه په پاسني شعر کې (برندې سترگې)، (سره سپينـه کوکۍ)، (سورکي خيالونـه)... کاڼی زړه موم نور. کـه څه هم په نوي ازاد شعر کې پر سېمبولو، کېدل، پر بستر... رغښتل را رغښتل او داسې انځورو او اسطورو ډېر زور اچول کېږي، مگر زياته هڅه کېږي، لومړى ورته له خپل تاريخ او فرهنگ سره پيوند ورکړشي او بيا له گډ نړيوال هغه سره. د اهوار او اهريمن تر څنگه يوناني " نومـی شعر "کاغذي ښامارېږي، د ليکونکي زيوس، پرومېتوس يا د اراکولا ته ځاى ورکول ک مخ) همداسې يوه بېلگه کېداى شي. ٣٤٩"اور او وينې، ) بې کچه نا پښتو وييونـه٤( وگورئ په لاندې بېلگو کې ناپښتو وييونـه څومره کچه ښکاري:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 492 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ يارانو گورئ له تندې مرمـه د ساقي خوا کې د مينا څنگ ته هېڅ نـه پوهېږم انـه ده!دا ويرانـه ده کـه ميخ خواږه حرام وو(وه) ترخې اوبه هم په ما حرام شوې بده قسمته (له بده مرغه) مخ). ٣٩(خزان: د سحر په غېږ کې، ... د خوږ جانان په نظر څو د باران څاڅکي دي مخ). ٩٥(هماغه اثر، دا بله بېلگه يې گړ سره يوه کړکيچو او ملايي پښتو ده : ارونو په شان...د پسرلي د مجنون بيد د کت قد پورته کړى دى تر هسکه پورې د درناوي او عبادت په عنوان د يو څو پاکو مومنانو په څېر ستا د ښايست پښو ته د تنظيم سر دى ټيټ نيولی د رکوع په ډول چې نـه د سر پورته کېدو تاب لري او نـه په (پر) ځمکه د خپل سر د اېښودلو قدرت څه ښکلي پاک يادونـه! څلی مقدس عبادتڅومره سپې کاشکې چې ستا د حسن د مغرور خيال دربار کې شي مستجاب او قبول!
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 592 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مخ). ٣٤-۱٤(هماغه اثر: دلته د پېړيو د سکون او انجماد - په (پر) ضد - لام دى تړل شوى او تو دى راپاڅېدلی دى "دلته زمان د اوښتون په مکانونو کې ټولې زړې بارې، خالي بارې "نړېدلې دي ا خلاص شوي د وهمونوخلک ر له طلسم نـه اوس چې له ستم او جهالت سره وداع کوي... مخ)؛ ٢٩٩-١٢٩(خاموش: مزلونـه او منزلونـه، )noitcidartnoC: مانيز اړپېچ يا تضاد (٣ ) او يانگېرگډون tsartnoc( د ا له آره د ژبپوهنې يوه نومونـه ده او له شعري انځور يا صنعت لري. د ساري په توگه کـه څوک د عادي خبرو په ترځ کې ووايي: ((غوز توپير ) سرهyxodarap( تر کدو غټ دى))، له مانا او منطق سره سمون نـه خوري او اړوپېچه غونډله يا خبره، يا په پارسي نومونـه ((نقض گويي)) ده. خبار لکه واخلې، د نوموتي شاعر باري جهاني د هغه غزل په يوه بيت کې چې اسحاق ننگيال (ا " بېلگو په توگه رااخېستی دى:"غوروهفته، اولسمـه گڼه) د ((په موج خېزه توپان راغی د فلک سيلابي کرږې زموږ کشتۍ يې ډوبوله خپل درياب يې توپاني سو)) (فلک کـه زموږ کشتۍ ډوبوله) سزا يې دا شوه چې (درياب يې توپاني شو!) توپاني درياب په گټه او د زور ښکارندوى دي، ځکه کېدل خو (زموږ کشتۍ د ډوبولو لپاره) د نوره يې هم پسې ډوبوي. په دغه بله بېلگه کې چې استاد ناشناس ور سندريز کړى، د پاسنۍ هغې په څېر ورته ژبنی او منطقي اړپېچ لري او هغه داچې ((ساقي)) خوارکي ته د ((بامبړ)) دنده هم
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 692 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ورکوي: کړه...)) ((ساقي غاړه مې راوږې په زنار يې زينتي استاد بېنوا چې کله د اطلاعاتو او کولتور وزير په توگه د سېکانو په ((ويساک)) مېله کې گډون کړى وو، نو له څښاک وېشونکی ((ږيرور ساقي)) يې هم داسې غوښتنـه نـه وه کړې! او stsinoissirpmiاواېمپرېشنېستانو stsinoisserpxeجهاني د اېکسپرېشنېستانو دوديزو خمريه شاعرانو، لکه خيام او غني په لاروۍ هڅه کوي، د اړوندې بيازموږ د وييپانگې په بيا بيا کارونـه پر لوستونکيو او اورېدونکيو اغېز پرېباسي، هغه هم د ويي لوبې (لفاظۍ) په مټ، او بيا يې دا هڅه چې د ټنگ ټکور، ټکور هم ورکاندې! ر گوته کړى نـه دى چې لا د درست غزل پارسي نوموړي کره کتونکي نـه يوازې دا ويار ور پ "وزمـه پښتو يې هم په سترگو کې نـه ده ور ننـه اېستې، د بېلگې په توگه لکه "موج خېزه وييونـه، په دې لاندې بيت کې: "بي"پايکو" او يبه کوز"سب په ړومبني او ((دا د مستو پسرلی دى، دا د اور سبزه کوبي ده ب مو ي سو))هره پاڼه خماري ده ، هر گلا (ان تر دې چې يوه ټولگه يې هم((پايکوب)) نومولې). ري، خو پوڅه هم شاعرانـه بـه که ،د باري په غزلو کې کوم کمـی نـه لريداسې نابومـه پور وييونـه ښتو. (د پوره څرگندتيا لپاره: زيار، اخبار هفته، څوارلسمـه گڼه).اړه لري، نـه پر پ هژب هبل يال يې له ريالېستي اندتوگې سره سره، د نورو ډېرو مينـه والو غوندې تر داسې برېښي چې ننگ " يې د "ناشناسدوستۍ، د دغه غزل تر سندريز اغېز لاندې زيات راغلی او هغه دا چې موسيقي الاتو په ملگرتيا په خپل زړه راکښونکي او مست اواز کې وړاندې کوي. ر منلي ولسي شعرونـه لکه: لنډۍ، نارې او کـه خبره پر موسيقۍ وي، نو هسې خو زموږ ډې سروکي بې له قافيې او رديفه له موسيقي تول و تال و سور و لی سره تر يوه غزله هم ښه تر اړخ لگوي. همداراز ډېر ساده دوديزاو ولسي ډوله نظمونـه هم راکښون پيدا کوي. په کار خو دا ده يو بل جلا هنر دى همداسې په خواږه چې شعر خپل بديعي او هنري راښکون ولري، موسيقي خو اواز کې د شعر ديکليمـه يا ترنم درواخله چې له بده مرغه پښتو شعر ترې، په تېره بره خوا تر پرونـه بې برخې پاتې وو او مټې د کډوالو له راستنېدو سره څه ناڅه رادود شوى چې خورا په زړه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 792 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پورې بېلگه يې ممنون مقصودي راخپله کړې ده. له ترنمي يا سندريز پلوه ارزول داسې دي، لکه چې څوک په يوه سينگارځي يا دواده په يو شعر بنډار کې پر يوه سينگارلې پېغله يا مېرمنـه مين شي او پرسبا يې ورته جوته شي چې مخ يې د کتو نـه دى. رحمان بابا يې بيا داسې راڅرگندوي: هـغه ناوې چې په خپله ښايسته نـه وي ښايست د مور و نيا!څوک يې څه کوي اروپايي ازاد تصنيفونـه خو لا پر ځاى پرېږده چې زموږ په هېواد کې څومره پارسي ازاد تصنيفونـه د خوږ غاړو سندرغاړو له خوا وړاندې کېږي. دا چې لا تر اوسه پښتو ازاد شعرونـه چا له خبره ده.که کمپوز کړي نـه دي او له دې سره سره څانگوال او پاخه سندرغاړي هم نـه لرو، بې ځينې ځانساتي او زاړه پال دا ووايي چې پښتانـه شاعران دې هم تر هغې ازاد شعر نـه وايي، تر څو په پښتو کې کمپوزيتوران او پاخه سندرغاړي پيدا شوي نـه وي. غبرگون بـه يې دا وي چې تر هغې خو سم له لاسه خو دې يوه ژبني هنر ته لار هواره ده، له دې خو بايد گټه واخېستل شي، دغه هنر پښه پر ځاى پاتېداى نـه شي او بيا دا چې د دغه دويم هنر (موسيقۍ) لپاره لياره هواره کړي، د چا خبره اړتيا د زېږندويۍ (ايجاد) مور ده. د سيدرحمان وگړپال په دې لاندې شعر کې نوم و ستاينوم ((ځوانـه پېغله)) سره دومره اړخ نـه پېغله، تنکۍ پېغله، چټه پېغله) د همده په سيمـه کې ډېر ويل کېږي، لگوي. پرځاى يې ((تانده پروړاندې يې((پخه پېغله، زړه پېغله، پر کورپاتې پېغله...)) ټيکاو لري؛ (لږ سترگې) هرگوره گرامري سمون نـه لري: څنگ ته دې ناسته شېخه ځوانـه پېغله ماته همدا وايې توبه وباسه وې درنـهخو، کـه مې ( لږ سترگې) پناه ش دېته بيا وايې چې جامې وباسه! څپرکی، غبرگې غبرگې قافيې او رديفونـه)-٥د ننگيال د((خيبري تنده)) غزل( پاى مسره((نېغه مو شمله ده، کږېدوته يې چې پرې نږدئ)) کې((کږېدل)) د شملې د ښه او تراستاينې ښکارندويي کوي، حال داچې شاعر د((ټيټېدل)) په جاج و مانا کارولي دي گومان نـه کېږي چې دغه ويناوال دې((کږه شمله)) د ښاڅ او وياړ يا غرور د سېمبول په توگه په
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 892 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کلن ژوند کې نـه وي٥٥خپل اورېدلې! په پښتو شعر کې ((غنچه،غونچه)) د ((غوټۍ)) په مانا کارونـه د منځني ادبي يا کلاسيک پېر ې يې دود لاره، لکه دشيدا په نامي شعر پاتوړې ده چې د پارسي شعر د اغېزو او پېښو په لړک کې: ((د غنچې د رباط ور په واکېدو دى قافله د رنگ و بوى درومي سباشو)) داځکه چې په پارسي ادبي او شعري ژبه کې دغه ويی دوه مانيز دى((دستۀ گل شگفته)) لکه د او((گلی ناشگفته))، خو په کلاسيک کې يې زياتره په وروستۍ مانا کارول شوى، جامي د زليخا په پيل کې: ((الهی غنچۀ اميد بکشاى گلی از روضۀ جاويد بنماى)). پښتو((ناظمانو)) د ټکر د مخنيوي لپاره يې له دويمې مانا سره((غَنجه)) انگېرلی دى. په هره توگه کـه کاظم خان او نورو په دويم مانا راخېستی، اگاهانـه پېښې وې، خو په وسمـهال کې ندې پېښې بلل کېږي، لکه د يوې تاريخي سندربولې (مشاعرې) له شعرونوڅخه د هسې ړ مولانا خادم په دې بېلگه کې: په خوب وېدې ((غونچې)) بـه په ورو ورو راويښومـه خادم ! بادِ سبا يم کـه وم وم، کـه نـه وم نـه وم (توارد) : ټکر۱ او، نـه يوازې په دوديزه ادبي موږ د ادبي زېږندوييو او په ځانگړې توگه د شعر په تړ او ټکر (توارد) غلا (سرقت)، تضمين نومونپوهنـه(ترمينالوجۍ)، بلکې لويديزه هغه کې هم د نومونې شتون او دود لري او په کره کتنو کې ترې کار اخېستل کېږي. ) هغه دى چې يو شاعر له بله اړونده ټوټه، مسره، بيت، قافيه، رديف، وزن noitaticتضمين ( يااند واند، انځور... وکاروي، په دې آړ چې په وړو غبرگو لينديو يا گيمو (ناخنکو) کې يې ) بلل کېږي؛ کـه msiraigalpونيسي او د اړوند شاعر نوم يا اخځ ورسره راوړي ، کـه نـه، بياغلا ( هغه پر اړولې بڼه وي، ژباړلې يا يومخيزه او ياپه برخيزه (قسمي) بڼه.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 992 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ) هغه دى چې يو شاعر په ناځانخبري يا نيم ناځا نخبري (نا اگاهانـه) noitatonnocاو توارد ( ډول د بل شاعر توکي په خپل شعر کې و کاروي. دا چې يو له بله خبر نـه وي او هسې يې د يوې ناببرۍ (تصادف) زېږنده وي، په بله وينا، نو((ټکر)) يې هم بللاى شو. روښانـه کړې اوسي، گران مينـه وال دې لاندې ليکنې د دې لپاره چې دغه پېښه پديده مو ښه ترا ز. کال په سرکې ((الفت)) مـهالنۍ ته ۱٢٢٠ته رابولو. دا د هماغې ليکنې لنډيز دى چې ليکوال د استولې وه: ((د جنورۍ پر دويمـه مې په بېنوا سايټ کې ناببره د ځوان نوښتگر غزلبول گران شمس خوستي له واره مې پرې د خپل هغه گومان وکړ او هک پک شوم چې پر غزل سترگې ولگېدې او وار ماخو د سمسور هغه ته برېښليک کړى وو، د بېنوا چلوونکو هغه له کومـه کړ؟ اوس يې چې لولم، څه بل راز راته برېښي اوبيا په زړه کې وايم: داڅنگه کېداى شي، هغه دې سمونې يې په خپل نامـه خپور دومره ژر د چا غلچکي لاسته ورسي، پکې لاس ووهي او سم له کړي! تر څو مې په پوره ځيرتيا تر پايه ولوست او دې پايلې ته ورسېدم چې دا هسې يوه ناببري ده، ولې په هسې بېځايه گومان خپل ايمان زيان کړم. نـه شمس له ما غلا کړې او نـه ما له شمسه او په دوديزه عربي ادبپوهنـه (ادبي ښايي، زماني واټن مو هم سره دومره نـه وي . دغې ناببرۍ ته ) او زه يې ((ټکر)) بولم.noitaticفنونو) کې توارد وايي او په لويديزه هغه کې يې ( دا ټکر تر هرڅه له مخه د ناځانخبرۍ (تحت ا لشعور) له کارندوييو څخه گڼل کېږي، لکه څنگه حس نومېرل شوى دى. نا چې پخپله د شعر او هر هنر د الهام او زېږ اَره سرچينـه هم همدا ځانخبري زموږ د ناپايو تېرو هېرو يو زېرمتون دى او په هماغه ناځانخبرې بڼه شعر ته لار مو مي، بې له دې چې شاعر ته يې پته ولگي، هغه پېښه پديده يې کله، چېرې او له چا اورېدلې، يا يې ليدلې او لوستلې ده! تړاو درلوداى شي،.په بل سايکالوجيکي چار دويم لامل يې چې زما او خوستي دا ورسره )) اړه لري چې پارسي يې (دورهم انديشي) بولي او پښتو يې yhtapelet ((تېلي پاتۍ (لرهماندي) راځي. دا زباده شوې، کله کله داسې پېښېږي چې دوه وگړي سره نـه ليدلي، نـه کتلي کېدونکې خبرې اترې ترسره يو راز نگېري، انگېري، اندي يا سوچي او ان يوراز نـه پوهېدل
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 003 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کوي. هسې خو نن سبا د ژوند پوهانو او کيمياپوهانو، په بله وينا، بيوشېمېستانو د بېلابېلو دندو له مخې د مترغزيو يا دماغي حجرو له پېژندنې او وېشنې سره د اسې ډېرې رواني سکا ده. لووې له ساپوهنې څخه راخپلې کړې، په بله وينا، ساينسي بڼه يې ورکړې ناويلې دې پاتې نـه شي چې ((تېلي پاتي))، په بله وينا، ټکر(توارد) د شاعر لپاره د الهام يوه په زړه پورې سرچينـه هم ده. په هر ډول د هنرمندانو او بيا شاعرانو ترمنځ د يوه راز شعري ورتوالي ټکر کېداى شي، جوليز په دغه لړکې زما او ښاغلي شمس غزلې (ژبنی، تخنيکي، هنري) او يا هم منځپانگيز اوسي. خجيز جوړښت، پېنځلس پېنځلس څپې -سره له تخنيکي پلوه بشپړورتوالی لري، يورازڅپيز او پرڅلورمـه خجنـه څپه پيل، ورته پښېلې (قافيې) او ورته لړونـه (رديفونـه) رانغاړي. سرليکونـه (د پلوشو لاسونـه). د ده غزل اووه بيته مو هم سره نژدې اېسي: زما دا (مرجاني لاسونـه) او د ده دا دى او زما دا شپاړس، خو ښايي ستر او بنسټيز توپير مو سره په منځپانگه او پيغام کې نغښتی وي. د بېلگې په توگه مو سربيتونـه (مطلعې) دادي: چېرې د لمر د اهورا د پلوشو لاسونـه چېرې د شپې د اهريمن د تورتمو لاسونـه...(زيا ر) بيرته مو راشنـه کړې د نغمو لاسونـه خاونده چې د ادم رباب ته واچوي درخو لاسونـه...(شمس) خرخشن ټکر ) زموږ د نوموتي شاعر جهاني يو غزل د ((بغاوت)) ٠٥٩-٢٥٩ښاغلي اکبر کرگر(د شعر درناوى يوه بېلگه بولي، خو په ترځ کې يې ورباندې د خوشال او حميد اغېزمني يادوي، له دې ناخبر ې د يوه ژوندي شاعر د يوه غزل د قافيې او رديف راغبرگول نـه، بلکې هوبهو((بازسرايی)) ده:چ د کوهاټ د لاچۍ يوه خټک((ډاکتر اقبال فنا)) غزل چې تر ويلو څو کاله وروسته د ) او د همدې چاپ په شپږم څپرکي کې بيا راخېستل ٢١١٩پښتوبدلمېچ په لومړي چاپ(کابل شوى، داسې راپيلېږي: ) له دې بېلگې سره:٠١-۱٠-٠٩او د جهاني صاحب دا(واشنگتن
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 103 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پيالې نسکوروم دې تشومـه خو دې نـه نصيبه بدلوم دې، قبلومـه خو دې نـه خالق مې ککرۍ سجدې ته نـه ده پيدا کړې تنديه ماتوم دې لگومـه خو دې نـه... لږوډېر يوراز ليدگوټ همداراز د مراد شينواري او د جهاني ترمنځ قافيي او رديفي ورتوالی او ، ځکه چې تر او ليدتوگې سره د تېرې بېلگې هومره نـه، خو بياهم ټکر(توارد) يوڅه خرخشنوي ددغه منځ زماني واټن بيا لسيزو ته رسېږي. مانا داچې د دواړو غزلو اخځ ښوونـه اړينـه وه، او له دې يادونې سره يې، هم ځان او هم غزل له دغه توره سپينولاى شول! ما په اټکل د مراد دغزل سربيت (مطلع) دا ده:ز تڼاکو پيزارونـه ځئ په پښو کړو له يو مخې، د - کـه پښې يبله پرې وردرومو،دا دښتونـه بـه څه وايي؟ او د جهاني غزل بيا داسې را پيلېږي: وچې سولې اوښکې،گرېوانونو ته بـه څه وايو درد راسره خپل سو، پرهارونو ته بـه څه وايو ه ساحل کې، د څپو له غمـه وتښتيشپې مو پ وخت کـه لېونی سو، توپانونو ته بـه څه وايو...(جهاني). ټکر کـه ژباړه ؟ " چې "پرواز ورکومکاوون دا لاندې شعر د پارسي ژبې له اغېز مننې سره پوره پيکه کړى، لکه پتيا)) درون پرځاى يې پښتو انډول ((الوځوم)) راتلاى شو. همداراز د ((سکوت)) پرځاى ((چو واخله، او ترټولو ناوړه بېلگه يې له ((چې)) سره د پارسي علتيه ((تا)) پرله پسې درې ځله زياتونـه ده، په کاروه وزني تشـه يې بل ډول ډکه کړې واى؛ (څو، ترڅو، څو چې، تر څو چې) پر بدلون پښتو باندې د دغې تربرې ژبې له خورا بدو اغېزو څخه گڼل کېږي او گرامري او مانيز رامنځته کوي؛. تر دې چې دکره کتونکي په زړه کې ديوې ((ټکي پر ټکي ژباړې)) خرخشـه اچولاى شي: " د غره له شا نـه"سکوتزه د ترخه زه د ناکامو ارمانونو د ايرو له څنگه د وېروونکو تورو شپو په زړه کې ""پرواز ورکومد شعر کوترو ته
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 203 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ زه سکوت نـه پېژنم وت نـه منيزما د شعر ژبه سک زه بـه د شپې ځنگل په ستورو باندې وولم " مات شي"سکوت(څو) چې (څو) چې تيارې وتښتي (څو) چې رسوا شي په ځنگله کې څيروونکي زمريان. مخ) ٩٢٩(کاوون: سپرغۍ، تکړه ادبي ليکوال اکبر کرگر له داسې يوه تور څخه د شاعر مخ سپينوي او ورته بېلگې يې د او بيا ((انقلابي)) پړاو اړوندې بولي، هغه هم د لايق، اجمل،رايي... د لومړي پراختيايي اغېزمننې يا پليونۍ زېږنده: ((... دا مـهال نـه يوازې د لايق اغېز شته، بلکې د ډېرو (اثارو!) مطالعې ته يې لاس رسېږي... او نـه ېر څه د خپل ذهن له د چا خبره په شدت ردوي، داسې (چې) دچا شعر هم نـه کاپي کوي، بلکې ډ )٢٩٢٠-٨-٨صافي تېروي...)). (صديق کاوون د ((ونو مرگ په موسم کې))، سمسوراوبپاڼه، په هره توگه دابه ورسره هرڅوک ومني چې کـه ښاغلي کاوون له نورو څه اخېستي هم دي، تر وزمـه ننوب (فېلتره) يې اېستلي او خپله جوله او جامـه يې وراغوستې ، خو له پاسنۍ پارسي شعر يې دا خرخشـه رازېږي چې دغه راز ((راخپلونـه)) يې سل په سل کې د ((غڼې)) هومره تر يوه جالکي نـه، بلکې د ((مچۍ)) هومره تر شاتو رسولی اوسي! په هماغه ليکنـه کې د ښاغلي کرگر دا خبره بېخپوره د سوچ وړ ده چې وايي: د کاوون له شعر نـه متاثره دي، په خاص ((زموږ د مشـهور ارواښاد شاعر ننگيال زيات شعرونـه ډول د هغه مـهال شعرونـه چې دواړو سره نژدې کاري اړيکي درلودل))! فرکسوني نـه، خو فرهنگي -ما چې له دغو دواړو نوموتو شاعرانو سره، د ده په څېر گوندي رو دوستانـه راشـه درشـه ښايسته ډېره درلودلې، د دواړو د کار پر مېز مې په خپلو گناهگا سترگو ورته ايراني شعري دوترونـه ليدلي دي. کاوون صاحب راڅخه کله نا کله دا هم پوښتلي چې کـه د ده ياهغه کوم نوى دوتر خپور شوى وي. په دې لړ کې د همده له خولې لومړى ځل خبر شوم چې((شفيع کدکني)) د يوه نومور کره کتونکي ترڅنگ په ازاد او سپين و راوروسته پښت يو نوښتگر شاعرهم دى! شعر کې د شاملو او نور
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 303 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کـه کرگر صاحب په خپله روانپوهنيزه او روانشننيزه کره کتنـه کې په ځانخبري يا نا ځانخبري ښکلاييزې ځيرنې -ډول دغه نازکۍ او باريکۍ نـه دي ځيرلې، خو ماته له ژبپو هنيزې او بياژب خه، ده څومره او څنگه اخېسته کړې او دا پوره روښانـه شوې چې له گډې سرچينې يا نورو هغو څ هغه څومره او څنگه؟ همداراز د دې پوښتنې نـه رامخته کول درواخله چې ولې د کاوون په گردو ټولگو کې لږ و ډېر شعرونـه او نظمونـه سره غاړه غړۍ شوي دي، په بله وينا، د ((ازمېښتي)) پړاو((شگې او رابښلی وو، په نوښتي پړاو کې ولې بيا سترگې گلونـه)) چې ماته يې د سريزې کښنې وياړ راپرانيزي؟ په داسې ترځ کې چې ننگيال زما له سلا سره سم د ازمايښتي پړاو خورا په زړه پورې ((اجمل وزمـه او لايق وزمـه)) نظمونـه گړسره هيسته غورځولي او په هېڅ کومـه ټولگه او بيا په بعد گلونـه، يا لکه د احسان طبري په نومونـه ((رېگهاو مرگي يوځايي خپرې شوې ټولگه کې شگې او الماسها)) سره اخښل شوي راخښل شوي نـه دي! ا قتفا کـه غلا؟ ډېر((پېښاووان)) له ((اقتفأ)) څخه چې له منځني پېره تر ننـه په قافيواله پښتو شاعرۍ او بيا اسې غزلبولو څرگ هم غزليزه هغه کې يو منلی دود پاتې شوى، ناوړه گټه اخلي. په دوى کې د د لگېداى شي چې هماغه پاموړ غزل يې د همدې پېښو او پليونۍ زېږنده برېښي، کـه څه هم يو نيم لکه ترگزى او خليلزى دا منښته (اعتراف) هم کوي چې هغه يې د دغه يا هغه شاعر ((پرليکه)) کښلی دى. شاعرې)) هم څه ناڅه ازادې په دې وروستيو کې چې ناپښېليز شعرونـه مخ پر بره درومي، ((م شوې او يو قافيوالی ورو ورو له دود و موده لوېږي او له دې سره د ((اقتفأ)) ځاى هم رښتينې هنري سيالي نيسي. داهم پوره رازباد شوې چې د پښېليزې او په تېره هندي وزمـه غزليزې شاعري خپله تومنـه له پاتوړې اردو هغې رااخلي او ناپښېليزه هندي، يايې له درغلي -کلاسيک، هغه هم له پارسي دايې له پارسي نيولې، تر انگرېزي پورې له رنگارنگې ختيزې او لويديزې نوهمالې هغې سره کار لري. بيا هم کره کتونکيوته د دې سپيناوى گران دى چې په دې لړ کې لومړۍ ډله تر کوم هر هرڅوک يې څومره څومره. د بريده راخېستنې کوي او دويمـه دايې تر کومـه بريده، او بيا
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 403 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ بالزاک په وينا، څوک يې د مېږي په څېر د غلاپرکچ ((هو بهو)) راخپلوي، څوک ترې د غڼې په څېر، د پليونۍ يا اقتفأ پر کچ جال اوبي او څوک ځنې د مچۍ په څېرد الهام پر کچ ((گبينـه)) جوړوي! )msiraigalPغلا يا سرقت( )) او بيا ((شعري)) غلا))، انگرېزي نومونـه، هرگوره، ادبي او دلته له غلا څخه موخه ((ادبي هنري هغه په ټوله کې رانغاړي. په شعري غلا کې له ژبنۍ او هنري جامې او جولې نيولې، تر رديف و قافيې او بيااند و واند او (خيال او مفکورې پورې چې يو شاعر له بله څه راواخلي او نـه کړي. مضمون او منځپانگه، تول وتال(وزن و اهنگ) يا له بل هېڅ يوه يادونـه او نغوته يې و تخنيکي بڼې ياځېل،ژانر(غزل، څلوريزې، دوييزې، بوللې...) يا ناقافيه والو ځېلونو کې دغلته له ((مضمون)) څخه موخه سکالو ياموضوع -همرنگي يا ورتوالی په دغه لړ کې نـه راځي د) تړنگ کارولی دى. ده، نـه هنري جوله او شيدايې (مضمون دز پارسي سيده او ناسيده اغېزې، کـه د غلاتر بريده نـه -پر پښتوکلاسيک د پارسي او بياهندي دي رسېدلې، پښتو ژبنۍ جوله يې تر ډېره مسخه کړې چې څرگنده بېلگه يې د شيدا شعري ژبه له چې لږ تر لږه ده. همداراز يې زموږ يو نيم اوسني وتلي او ډېر ستايلي پليوني غزلبول هم درواخ يې د ((ژباړې)) تر بريده رسولې ده. د غلا يوه نا بښنوړه بڼه د (و) گړني ادب، په تېره د لنډيو هغه ده چې دوديزو يا نيم ولسي وينا والو، او يا د چا خبره((ناظمانو)) ته يې ډېره گوته نيول کېږي )msiraigalP-fleSله ځانـه غلا( شعرکره کتنې په ترځ کې د دغه شعري ويار(عيب) يادونـه هم استاد غضنفر د ښاغلي جلان د ادبي کره کتنې نور په زړه -کړې ده، او د دې لپاره چې زموږ مينـه وال ترې په دې تړاو د شعري پورې ټکي هم زده کاندې، اړوندې څرگندونې يې تر ډېره ځايه کټ مټ دلته راخلو : ه، خو دا بحث نشته چې شاعر له ځپل ځانـه څومره ((... زموږ په ادبي بحثونوکې د سرقت بحث شت غلا کوي. کله کله يو تکړه ليکوال يا شاعر يوه جالبه خبره وکړي، خلک يې د نوښت هرکلی وکړي، بيا نو دى ولگېږي، هماغه خبره بيا بيا کوي. له ځانـه غلا ته اروپايي ادبپوهانو پام کړى ه. څرنگه چې سلف پلېجرېزم ته زموږ په او د سلف پلېجرېزم اصطلاح يې ورته وضع کړې د ادبپوهنـه کې د عيب په سترگه نـه دي کتل شوي، نو ممکن ځينې ډېر تکړه شاعران او ليکوال مو هم دا مشکل ولري، خو په هغو ډېرو لږوانو کې چې ان د خپلې خبرې تکرارول يې نـه خوښېږي، يو جيلاني جلان دى.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 503 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ سلف پلېجرېزم سره د جگړې ميدان ته ځکه دومره زړور جلان له تکرار، کليشې، سرقت او ورځي چې د شعر د ډگر تر ټولو ښه وسله يعنې د نويو تصويرونو وسله ورسره ده. د ډېروانو په اند، د شعر او نـه شعر توپير په تصوير کېږي او پر جلان چې د شعر ښاپېرۍ تصويرونـه م؟ مگر د شعر په هنر کې د لا ډېر پرمختگ لپاره په وروي، نو ولې بـه نـه وايي چې د چا پور نـه من کارده، (چې) جيلاني جلان داخبره پر ياد ولري چې تصوير بـه د شعر ډېر مـهم او بلکې تر گردو مـهم عنصر وي مگر تصوير ټول شعر نـه دى. د ښاغلي جلان په دا(دې)لاندې بيت کې مجازي تخييل قوت او جدت ثابتوي) نشته مگر د ده تصوير(تشبيه، استعاره يا بله داسې وسيله چې د د هغو بيتونو غوندې خوند ورڅخه اخلو چې کاميابو او نويو تشبيهاتو، استعارو او مدعا مثلونو پکې لوړ هنر پيدا کړى دى. دى وايي: زاهده ته پوه شـه او خداى پوه شـه چې خوند نـه کوي، داچې کږې وږې پرتې دي پر خالونو څڼې؟ د عاطفې شدت هنر پيدا کړى او دا شدت د جملې له جوړښته زېږېدلی دى. دلته په دې بيت کې شاعر واقعي پوښتنـه نـه بلکې بلاغي پوښتنـه کوي، يعنې نـه غواړي چې له زاهده معلومات تر لاسه کړي بلکې فکر کولو او پر پخواني دريځ باندې شک کولو ته يې وربولي. موږ په دې اعر باور احساسوو او دښکلا د دفاع لپاره د هغه زارۍ اورو. د پوښتنـه کې پر ښکلا باندې د ش زاهد لاره زموږ په ادب او کل(کول) تور کې صراط المستقيم ده. موږ د سمې لارې ضد کړه لاره بولو او له کړو وږو پرتو څڼو بيباکي،ازادي او له قيدوبنده بې پروايي ورېږي. دلته د شاعر ني او عمومي دى. په ازادۍ پسې انسان همېشـه گرځېدلی عاطفي دريځ شخصي نـه بلکې انسا او دې مينې کله نا کله دومره مجنون کړى چې د ازادۍ په تمـه يې غلامۍ ته غاړه اېښې ده.د ښاغلي جلان دا خبره چې د چا پور نـه منم او زه هم پر چا پور نـه لرم، له يوه سره اړونده ده، خو انيت ته پيغام لري. د انسان د ټول تاريخ د مبارزې او په دې بيت کې راغلې خبره ټول انس مجاهدې يو اصلي مقصد داوو او دادى چې بايد ازاد وادسي، بايد داحق ولري چې د بل چا له وېرې پرته خپله خبره وکړي، خپل شخصيت څرگند کړي او پر هغه لار روان شي چې ده ته مناسبه ښکاري...)). شاعرانو په خپل هنري واک و ځواک د بيا بيا راغبرگونو، په نورو د جلان په څېر يو شمېر وتلو ټکو، دکرغېړنتيا(ابتذال) او په پاى کې، د((کليشـه يي)) گوتلکيو مخنيوى کړى دى. دساري په توگه، پير محمد کاروان(چنار، ښاپېرۍ...) وييونـه او تړنگونـه بيا بيا کارولي، خو ترې ا نـه دي راغبرگ کړي؛ همداسې نور نوښتگر هم درواخله!رغولي انځورونـه يې ورسره بيا بي له ځانـه غلا(د ښځمنو په گټه!)
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 603 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ښځمنې په ټوليزه توگه د گرد جهان پر کچ، ان د لويديځ په ښځواکې ټولنـه کې د پوهې او فرهنگ له پلوه وروسته پاتې شوې يا پاتې کړشوې دي. په پرمختللې ښځواکې لويديزه نړۍ ه چې د دوه پېړييز پانگوالي پېر مودرنېزم تر شا پرېږدي او په شلمـه پېړۍ کې، تر هغې وروست کې پوست مودرنېزم ته راگډېږي، ښځه په سهي مانا مټې د فرهنگ او شعروادب په پنځونـه کې د راگډېدو جوگه کېږي. هرگوره، پر وړاندې يې زموږ په اسلامي ختيځ کې وار له مخه دا هم درواخله.راځلېدلې او په دې لړ کې پښتنـه سياسي -په نومېرلې توگه لږ تر لږه له پېنځلسمې زېږدي پېړۍ او بيا د روښاني فرهنگي غورځنگ راهيسې پښتنې مېرمنې (لکه رابعه، زرغونـه، حليمـه، نېکبخته، نازو انا، سپينـه و بيا ادې...) وار له مخه له خورا ترينگلو ترنځلو نرواکي بندېزونو سره سره د پوهې، فرهنگ ا شعر وادب ميدان ته نيم نيم پټی مخ راوتلې دي. خو دا تريخ واقعيت هم پټولاى نـه شو چې په نو مـهالي پېرکې، څه د سرا سري ټولنوټيز او فرهنگي وروسته والي او څه د دوديزو او ديني لنډ سره د انديو له لاملونو، نـه يوازې پرجهاني، بلکې پر هېوادني کچ له نژدې پارسيوانو ترلېو گرامري توپير) سره سره يې -سيالۍ جوگه شوې نـه ده، او بيا دا چې له ژبنۍ شونتيا (جنسي خپله ښځينـه څېره پکې لا دومره په زغرده نـه ده راځلولې، حال دا چې په وگړني ادب او بيا لنډيو ي:پاسه يوه زرۍ د دغه زباد وياړ لر ز) څه له٢٨٢٩-٣١١محمود (کې يې لږ ترلږه تر سلطان د خالو خان لښکرې راغلې زه بـه گومل ته د اشنا مخې(ديدن) ته ځمـه! نن سبا چې يې له ښه مرغه، بياهم څه د ټولنيز خوځون او څه د نوې خبرتيايي او رسنيزې تېکنالوجۍ له برکته پښتنو پېغلو مېرمنو دغې سيالۍ ته رادانگلي دي، نو دا تور ورباندې يا هغې ته يې خپل نرينـه خواخوږى ورليکي!لگېږي چې خداى مکړه، دې هو، کـه د دغه تورټپۍ چېرې کومـه بېلگه رښتيا و موندل شي، لکه څنگه چې ((تاند اوبپاڼې)) پېنځو لسيزو کې يې بېلگې هم ليدل شوي دي، نو د ((له ځانـه غلاد -داوه کړې او په تېرو څلور ولاى شو. دا د ژوراندو کره کتونکيو ښځمنو په گټه)) يا ((ښځوته له ځانـه غلا)) نوم ورک څانگيزه پازه ده چې سپيناوي ته يې را ودانگي؛ کـه نـه،دا د هغو نورو پر وړاندې يوه نابښل کېدونکې بې نياوي او لا گناه ده چې کلونـه کلونـه يې خپل ماغزه ستړي کړي او تر ډېرو هلوځلو ده. وروسته يې له نارينـه وو سره لږو ډېره سيالي برابره شوې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 703 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 803 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپرکی - ٩٩ )esrev knalB(سپين شعر څپرکی)) په پېژندتيا کې چې يادونـه وشوه، اروپايي ١←لکه د ازاد شعر ( نومونـه ( srevknalB ، جرمنيesrev hcnalb، فرانسي esrev knalbانگرېزۍ )سپين شعر ولونو، لکه ازادو کالبو زموږ له ((سپين شعر)) نومونې سره نـه، بلکې زموږ له نيم ازادو ډ اومونډي شعرونو سره سمون لري، او ((ازاد)) يې بيا زموږ له ((ازاد)) هغه سره نـه، بلکې له ((سپين)) دې سره اړخ لگوي؛ په لنډو ټکو، د دوى ((سپين)) زموږ ((نيم ازاد)) او ((ازاد)) يې سره سمون خوري. زموږ له ((سپين))، او همزمان له ((ناپېيلي)) -٣٣۱٩ noryBدې ترمينالوجيک توپير يو لاسوند د رومانتيک انگرېز شاعر لارد بايرون ( د سپين شعر)) سره ←ز) هغه لومړى شعر دى چې زموږ له نومونې سره سم له رښتينې (( ٥٠٣٩ اړخ لگوي، کـه نـه، له اروپايي شوى دى. پېژندل )) په نامـه,erbil esrev esrev eerf)) سره سم ، د((esrev knalb←(( شاعر د ښوونځي په درېيم ټولگي کې وو چې ښوونکي شاگردانو ته وويل، پر وړاندې يې د و په ستاينـه کې يو څه وليکي. نورو گردو اوږدې اوږدې ليکنې وکړې، خو همدا چې يې د بايرون پر درې کرښو سترگې ولگېدې، په خوا پورې يې ونيوه او په لوړ اواز يې ور اعلان کړه: (( دا خو دې يو ښکلی شعر ليکلی،له تانـه بـه يو لوى شاعر جوړشي!)) د هغه شعر ژباړلې بڼه داسې ده: له آره تکې سپينې اوبه وې،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 903 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ خو،چې خداى ورته وکتل، له ډېره شرمـه تکې سرې شوې! او بې له شک و شوپيانـه د همداسې ښکلو او زړه راکښونکو ناپښېليزو او نا توليزو (غيرمقفی غير موزونو) شعري شاهکاريو، ډېر سپين شعر او ان ناپېيلي شعر ته رامات کړي او ورسره ورسره يې د لوستو او اورېدو مينـه وال راهڅولي دي. د شاملو په خبره څومره چې له شعره جوليز او تخنيکي بنديزونـه راکم شوي، هومره يې شعريت و په بهير کې يوخوا د قافيوال او ازاد او بلخوا د ښه ترا سمبال شوى دى. ليکوال د خپلو ازمېښت ازاد او سپين شعر تر منځ ورته پايلې نومېرلې دي. په دغه لړکې يې يوځل يوخيال او سوژه په ازاده جوله کښلی او بل ځل يې هماغه په سپين کالب کې اچولي دي، پرتله يې مينـه والو ته وې ده؟پرېږدم چې په کوم ډول کې يې ښه ترا ځلونـه ش ازاده بڼه هغه چې د پيل غوندې غټ شوي دي، پيل غوندې يې سترگې وړې شوې دي... نور يې چې واړه تر سترگو نـه راځي، دايې ورته سترگې خړې شوې دي! سپينـه بڼه هغه چې د پيل غوندې غټ شوي دي، نو سترگې يې هم د پيل غوندې وړې شوې دي... ي!او له همدې کبله يوازې غټان ليداى ش ).٣٨-۱٨(رزم و بزم په سرچپه، کـه د ليکوال او همدارنگه د نورو ويناوالو ډېر سپين شعرونـه په ازاد کالب کې واچول شي، هرومرو يې شعري راکښون په همدې اکر بکر نـه پاتې کېږي. پليونۍ پښتو ((سپين شعر)) په دې جاج رادود کړى چې نـه موږ د ايرانيانو ((شعر سپيد)) په لري او نـه قافيه، بلکې د شعر له ((مخيٌله کلام)) پېژند(تعريف) سره سم له تول و تال پرته وزن انديز)) ټول اړخونـه او ځانگړتياوې رانغښتلاى شي، او له -ښکلاييز او ژب -نور د شعر((ژب دې سره يې ((په کره او کېښکلې ژبنۍ جوله کې د اند و واند يو ولوليز (عاطفي) تړاو)) پېژند
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 013 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ رټاکلاى شو.و درې نيمې لسيزې پخوا چې سپين شعر د لنډو لنډو مسرو يا ټوټو په -په افغانستان کې درې بڼه نوې رادود شوى وو، پارسيوانو زياتره ((طرح)) بلله او پښتنو ((اډانـه))، خو راوروسته يې بڼو لپاره له اوږدېدو سره د ((شعر سپيد)) او ((سپين شعر)) نومونې د لنډو او اوږدو دواړو ټوليزوالی و موند، لکه څنگه چې ليکوال د خپلو لنډو شعرونو په دويمـه ټولگه (اند و ژوند ) کې اړوندې بېلگې ((اډانې)) نومولې وې. وروسته ټولو ومنله چې هغه يو بشپړ انځور ٣٣٨٩ او سوژه رانغاړي او پوره شعر بلل کېږي. )) کې تر وسې وسې له لنډو لنډو ټوټو، د ژبني رغښت او جولې له پلوه په ((سپين شعر )کاراخېستل کېږي. څومره ييزه (کمي) کچه يې له يوې جملوغونډونواوغونډلو (فقرو او څلورو پورې رسي. کله ناکله په ناځانخبرې يا نيم ناځانخرې -کرښې يا غونډلې نيولې تردرو وړتياوې، ځوړتياوې) او ان توگه په منځ منځ کې دلته او هلته يوه نيمـه اهنگيزه رنگارنگي (ل يوه نيمـه سجع وقافيه هم سر راهسکوي. اوږدې بېلگې يې بيا بې له دې چې پر بېلا بېلو بندونو -٩-) يا شمېرو (# # #، ***، ///، …، ---يا پراگرافونو وېشنـه مومي چې لږو ډېر په ليکنښو ( شعرونو په څېر د سپين شعر د )... سره نومېرل کېږي. د ازادو او نيم ازادو او ناپېيلو-٠-)، ( بېلابېلو ټوټو او مسرو دننـه بيا، په هر ډول د بېلابېلو ليکنښو کارونـه اړينـه برېښي. ان پښېليز شعرونـه د پخوا غوندې په يوه سکښت او رجه ليکل، کمپوزول او چاپول ا نشته، خو نور له دوده لوېدلي دي. ان د پښېليز شعر د بيتونو پيل کـه پر يوه ليکه راشي، پرو پاى يې، لکه گل په گلدان کې چې څومره تېروبېر و اوډل شي، هومره يې راکښون زياتېږي؛ نا پښېليز دا خو له هماغه پيله له ازادسکښت و ډيزاين سره رادود شوى دى. ټوليزې ناپېيلې جه ليکنې هم همداسې درواخله، هر ټوکر (پراگراف) يې د کاغذ، سکرين... پر يوه ليکه او ر راپيلېږي او پاى يې نـه، او بيا هر ټوکر له مخکې وروسته سره د يوې کرښی هومره واټن لري. په هره توگه د پېيلې (منظومې) وينا ليکنۍ او چاپي بڼه په خپله برخه کې د اغېز ښندنې او راڅکونې کړۍ هماغومره پراخولاى شي، لکه څومره يې چې اوريزه بڼه له رنگارنگې وړاندېينې سره کولاى شي. " هغه ډول شعر بلل شوى دى چې د خليل بن احمد له عربي عروضو "شعر سپيدپارسي (مفاعيلو) سره تلل کېداى او تقطيع کېداى نـه شي، نور تول وتال يې د پښتو د ازاد شعر
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 113 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ " له مخې سمبالېږي. د سپين شعر سکالو هم د نورو شعرو نو غوندې له "ضربوغوندې د خجو ې نيولې تر اندو ژوند پورې هرڅه رانغښتاى شي. کله هم طنزيه رنگ راخپلوي او کله وينې مين هم فلسفي او رواني... . دادى دلته، پر هغو بېلگو سربېره چې وار له مخه په شپږم څپرکي کې د ((ذهني انځورونو)) په مينـه والو مخې تړاو وړاندې شوې، څو نورې وړې وړې ټوټې د سکالو د لا زيات رڼاوي لپاره د ته ږدو او سم له لاسه يې له اوږدو هغه تېرېږو چې خورا ښايسته گڼې بېلگې يې د اسحاق ننگيال په ((سيندونـه هم مري)) او دغه راز يې څه نا څه لنډې هغه د ليکوال په ((ناپېيلې)) کې راغلې دي. ما پرېږده چې: - ستا د مخ په باغ کې وغوړېږم شم! او همستا د سينې گل )؛٠٩٩(وينـه او مينـه کـه د گنا خيرى په منگول مروړلو پاکېداى نو اوس به: د مچ د شاتو مچۍ واى؟!! )؛٥٩٩(وينـه او مينـه مشري په لو زړه ده، - نـه په لويه تنـه... کـه نـه، پيل بـه د ځنگل پاچا واى، نـه زمرى!!؟ )؛٢٠٩(هماغه ستا د مينې په ولور کې - تر هغو سرو گلونو ړ څه نـه موممو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 213 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ چې همستا لپاره، زما له وينو راټوکېږي. )؛٠٠٩(هماغه نـه هر بندي گناهگار دى - او نـه هر ازاد بېگناه... نو په دې توگه: ډېر بنديان له آره ازاد دي، او ډېر ازاد له آره بنديان!!؟ )؛٩(زنداني نغمې په تشو پېښو - نـه وينا زده کېږي او نـه کار... وتي بـه بل ژبور نـه واىکه نـه تر ت او تر بيزو بـه بل کاريگر؟!! )؛٩٥-٢٥( هماغه څومره بـه ښه وه، کـه ستا شونډې شعر واى او شپه او ورځ مې په شونډو کې زمزمـه کولاى! )؛٤٨(اند و ژوند کاشکې،- زما سترگې د اوښکو پرځاى د عطرو چينې واى... چې ستا خيال پکې لمبلاى !؟او له ما نـه بېلېدلاى! )؛١٣(هماغه کـه ته په رښتيا سره، -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 313 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ د خپل خيالي وربل نظر ماتول غواړې... نو، پرېږده چې: د تمکو پرځاى ورته، زه لکه سپېلنی لوگی شم! )؛۱١(هماغه کله چې ستا غېږې ته درشم، - په زرگونو زرگونو خيالونـه مې په سترگلينونو کې ځاى نيسي! )؛٠٩(رزم و بزم سره کـه څوک په رښتيا شعر د ازادۍ لپاره پر کار اچوي، بايد لومړى پخپله شعر له قافيي باستيله ازاد کړي! )؛١٤(هماغه ډېرو ژونديو ته تر مرگ بله ښه پرده نشته. )؛٥٢٩(هماغه ازار گټلي لکه مچ و مياشي داسې دي، په دې مانا چې: چا د ازار لپاره ورځ ټاکلې او چا شپه. )؛٨٩٩(هماغه څه ورکشاپ نـه دى روغتون
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 413 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ چې هر ناروغ ترې روغ راووځي! )؛٥٨٩(هماغه ملا لکه چرگ داسې دى - چې غواړي: په ډېر وزرڅنډنو او بانگونو د خپلو گناهونو ډېران له سترگو پناه کړي! )؛٣٩٩(پوهه او گروهه شېخ تر نيمې شپې - ((لااله)) وويل، خو چې نيمـه شپه شوه، رېدزړه يې ود او((...الاالله)) يې له مرگه پاتې شوه! )؛٣٨٩(هماغه له پسرلي سره څه اړه - او خپلوي نـه لرم خو د زرغا او ودې وش درد مو دى يوشان سره... او زما ستا ترمنځه هم څه اړه تړه نـه وه... خو گډې مينې مو راگډه کړله وينـه سره اويو له بل سره نژدې شو هومره، لکه دوې سترگې وبله وي په يوه مخ کې
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 513 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپنډې سره! )؛٥٢٩-٨٢٩(نوې پېړۍ او نوې زرۍ - - - څومره نېکمرغه يم گناه کومـه - تمامـه ورځ وريځې د باد له ژرندو باسم او د لمر په تناره کې پسرلي ته ترې ډوډۍ پخوم. )؛٣۱-٥-٨٩..(ننگيال، - - - کله چې غر شين شي - د يادونو شنـه گلان مې ستا د زړگي پر مساپرې دښتې څانگې وکړي وکړي وغوړېږي... )؛٣۱-۱-٠٩کله چې لمر شين شي...(ننگيال ، - - - يوه ورځ غم زمامېلمـه وو - ما د کوربنې په نامـه د هغه دومره عزت و نـه کړ چې مېلمـه راباندې د لېونۍ شک وکړ... زما لمن يې پرېښووه )؛٤١سارا بياباني، که تا ته کيسه... او رانـه ولاړ. ( - - - کلونـه وړاندې مې ورته ووېل: - دا ستا د شونډو څاڅکی په څو دى؟ وې: ستا د پلار او د نيکه وينـه. او نن مې بيا ترې پوښتنـه وکړه: ټول پېغلتوب دې وايه په څو دى؟ راته يې وويل: گرانـه! يوازې يوه ډوډۍ! ڼه)؛گ٢٩(زويا هيله بارگامۍ، لېمـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 613 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ - - - ستا د ستر گو توپاني نظر - ستا د شونډو قهرجنـه خندا ستا د تندي پر اسمان د تورو وريځو حبشي لښکرې ماته د پسرلي پيلامې ښکارېدې... گڼه)؛ ۱(حفيظ گردش، هيله - - - تږى وم - خو چې ته مې وليدې، لکه يو سيند چې مې تش کړى وي ټول. گڼه)؛ ۱٩(خوشال انځور، هيله - - - ما د خپلې مورکۍ تور ساده پړونی سيخکونـه د نکريزو وچې پاڼې سلايي، رانجه رجلومـه (رنجړومـه) ...(ومان نيازى، تاند اوبپاڼه)؛ - - - اوښکې له سترگو نـه بهېږي - او ژاړي زړه دا اگير بگير کتل د بې قراره زړه غمازي کوي، ښکاري خو داسې - چې دلته نـه څوک راځي او نـه ترې ځي بس داخو... يو څو نومونـه دي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 713 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ چې بدلېږي رابدلېږي، دوزخ په دنيا کې - هم کله کله سر راښکاره کوي خو هغه هم په غرونو کې د سقر مېشته هم په غرونو کې وي! د خېټې وږى بـه موړ شي - ولې... د مينې وږى بـه هېچرې موړ نـه شي. ).٨٢٩،٨٤،٤٥،٨٥(فضل محمود روښان، سجيل زه بې موخې، بې وېلاړه - لالهنده آخوا دېخوا گرځېدم راگرځېدم او نـه پوهېدم چېرې ځم او څه مې ورک کړي دي. کرۍ ورځ مې په منډو رامنډو ځان ستړى ستومانـه کړ او ځمکې راته يوه شېبه ځاى نـه راکاوه )؛٣٥٩...(هماغه کـه ته په رښتياسره،- د خپل خيالي وربل اتول غواړې!نظرم نو، پرېږده چې: د تمکو پرځاى ورته، شم!!؟ گیزه لکه سپېلنی لو )؛۱١(اندوژوند
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 813 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ او داهم ((نوې پېړۍ او نوې زرۍ)) په نامـه د ليکوال د اوږد ترين (شپاړس مخيز) سپين شعر د سروپاى څو کرښې چې په همدې نامـه ټولگه کې راخوندي شوې دى: ېږي راتاوېږيد زمانې څرخ پرله پسې تاو او د تاريخ د گړيال ستن -په ډېر تلوار و تلوسه - يوه نوي اوړون ټکي ته ورنژدې کېږي... /-/-/ ... او ويل کېږي دا هماغه پېنځه زرکلن لرغونی آريايي توکم دى چې له پېړيو پېړيو راهيسې د کفرواسلام، - -د مرگ و ژوند ترمنځ هغه اوږده غځېدلي، تورتياره کنگل تونلد پاى ته د يوې نيمزالې رڼا دڅرک اېستنې او بيا سا اخېستنې په هيله ځاى پرځاى لکه مېخکړى، ښکېل پاتې دى!!؟ کـه سپين شعر همداسې بې تول و تاله پراختيا ومومي بيا نو تکل داستاني اډانې ... او يا ) ته ورغځېږي. د استاد الفت د سپينو او ناپېيلو په لړکې yrots trohs-trohsداستانگي ( ورته بېلگې ډېرې ليدل کېږي. د محمد دين ژواک د ناپېيلو ټولگو په ترځ ترځ کې ځينې بېلگې هم همداسې درواخله. مانا دا چې ټولې ((ادبي ټوټې)) د ناپېيلې شعر نوم راخپلولاى نـه شي. د اعرانو تکل، داستان، يونليک... هم څه ناڅه د ناپېيلي شعر جوله ځينو ليکوالو، په تېره ش راخپلوي، لکه واخلې، د صديق پسرلی ((سره غالۍ))، د کاروان يوه نيمـه کيسه او يا د شـهرت ننگيال يونليکونـه!
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 913 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ دا سمـه ده چې ادبي ټوټه کوم ادبي ځېل يا ژانر نـه دى، خو داسې هم نـه، لکه يو نيم ليکوال، لکه ) چې گرد پارسي او پښتو ٤٩٩-٣١٩نادرپور (دښاغلی انځور پر اخځ: شعرونـه او نقدونـه، نادر هنري نثرونـه يا ادبي ټوټې د اروپايي شعرونو د ژباړو پېښې بولي، بلکې د پاسنيو ژانرونو په گډون پکې د ناپېيلي شعر بېلگې هم ډېرې ليدل کېږي. داهم اړينـه نـه ده چې اړوند اروپايي ې هرو مرو پښېليز او توليز وي، بلکې له آره ((بلانک))! اوسي!شعرونـه د سره د يوې نوې قافيې، ازاد شعر) بې "لههمدا چې زموږ ځانساتي او زاړه پال پښتانـه لا ښکارندې په توگه ډغرې وهي، په نوره نړۍ کې لا څه چې دلته را نژدې په ايران کې بيا وخته (بې "وزن د ېږنې لاندې نيول شوى دى. د ساري په توگه احمد شاملو د وزنـه ازاد شعر) تر ويينې گرو " خبره رامنځته کوي او د لويديځيانو په لار وۍ پر دې ټينگار لري، شاعر ذهن بې لارې کوي لري (په دې وزن و " "مانيزيا "ی"دنننچې بېوزنـه شعر کولاى شي، د بهرني جوليز وزن پر ځاى او مې گڼې او د همدې بدلمېچ اتم څپرکی او اړوندې ۱٤او ٥٤ه باب اړوندې ليکنې: اخبار هفت سکالووې).
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 023 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ څپرکی - ٠٩ ناپېيلی يا منثور شعر )meop ciasorP( meopسربېره د دغه درېيم ډول ازاد پښتو شعر پيلامـه چې انگرېزي يې پر پاسني نامـه ، الماني بولي هم ni esorp ,esorp citeoP ,esorp ni meop په وسمـهالي ادبي پېر کې مولوي احمد او پارسي ((شعر منثور))، gnuthcidasorPېي ل مړ) رانښلولې ده. له هغه راهيسې ٢٨٨٩س) او ورپسې لا ښه ترا منشي احمد جان (٩٢٨٩-٩٣٠٩( څه ناڅه يوه پېړۍ په بېلابېلو نومونو (ادبي نثر، هنري نثر ادبي ټوټه، ادبي پارچه) په لره بره ، ۱١١٩ کې ښايسته ډېر ويل شوى دى.(ش.سنگروال: پښتونخوا ) ٣٤٨٩؛ ز. هېوادمل:٠۱٥ د ((مرسل نثر، مسجع نثر او موجز نثر)) په نومونو درېگوني نثري ډولونـه چې ښايي د پارسي هومره يې په تېرمـهال پښتو ادب کې دومره زيات څره لگېږي، هم د ناپېيلي شعر په څېرمـه شو. ځېلونو کې راوستلاى په لره خوا کې تر احمد جان راوروسته ماسټر کريم او بره خواتر استاد الفت، استاد بېنوا، استاد رښتين، مولانا خادم، محمد دين ژواک او محمد جان فنا ساپی تر نورو ډېر کښلي، په ) پورې اوږه ورکړه او درې څلور ٤٣٨٩ل يې تر مړينې (٩٥٨٩تېره ارواښاد ژواک چې له ټولگې يې راپرېښووې. په دې توگه استاد ژواک د دغه شعري ځېل له څومرييز او خپلواکې افقي تخيل)) له پلوه تر نورو پښتنو وړاندې دى او د لومړي پښتو ناپېيلي يا ←څرنگيز او د ((
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 123 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ )) يې نومولاى شو. teop tsiasorpمنثور شعر ليکوال (( لومړيو کې خپل دغه ادبي ځېل يا ژانر ورپسې کېداى شي. د نورو غوندې دغه استاد هم په ((ادبي ټوټه)) او راوروسته ((سپين شعر)) باله، خو کله يې چې د ((افغاني حماسه)) نومې ل کال چاپ ته وړاندې کوله، د ليکوال په وړانديز يې د ((منثور شعر)) نومونـه ١٣٨٩ټولگه پر گه هم راسره هوکې کړه او په خوښه شوه. ارواښاد اسحاق ننگيال يې د سريزه ليکونکي په تو همدې جاج و مانايې د خپلو خبرو په لړکې داسې ورارزولې وه: ((... په دې کې هېڅ شک نشته چې شعر، شعر دى او نثر نثر، خو داهم نـه هېروو چې هر شعر، شعر نـه دى او هر نثر، نثر نـه دى... . له خياله ډکې رنگينۍ وينم، د هنر او زه چې د کتاب له پيل نـه تر پايه پورې څه لولم، په هغو کې هنريت ښکلې بېلگې پکې وينم چې پېښې او حوادث پکې د خيال په رڼه چينـه کې ولل شوې دي...)). د ننگيال دغه څرگندونې راته د استاد علامـه حبيبي يوه ورته وراشـه را يادوي چې پېنځوس ((... د الفت نثر شعر دى او شعر يې شپېته کاله پخوا يې د استاد الفت په باره کې کښلې وه: نثر...)). داهم اړينـه نـه ده چې د چاخبره يو ((ادبي راپورتاژ))، يونليک او داسې نور نثرونـه هم ((ناپېيلي شعرونـه)) او يا هم په دوده نومونـه ((هنري نثر)) وبولو، کـه يونيم پراگراف پکې هنري هم وي؛ کې هم لږ و ډېر تخيل پر کار اچول کېږي، او په سرچپه هسې خو په رسنيز يا ژورنالېستيک نثر ډول يوهنري نثر هم دلته او هلته رسنيزه بڼه ولري. په هره توگه، نن سباپر نړيوال کچ پرونی هنري نثر يا ادبي ټوټه يوازې د ناپېيلي شعر له نومونې مخيٌله کلام)) بللی دى، نو سره د يوه ژانر په توگه منل شوى او بيا چې عربو هم له آره شعر يو (( په شعريت کې يې څه شک و شوپيان نـه پاتې کېږي، په دې مانا چې دويم ستاينوم ((موزون)) د ((مخيٌله )) هومره دشعريت کوم اړين شرط نـه بلل کېږي. دا هم د ناېيلي شعر د بېلابېلو بېلگو نچوړونـه: ظالمـه زما پر زړه دې بېباکه وارى وکړ! -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 223 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ې چې زړه يوه هنداره ده؟ته نـه پوهېږ او لا هغه زړه چې د شعريت له شعوره ډک دى؟ يا پر روانو اوبو رالوېدلې وړانگه -د گلاب د گل پاڼه چې په لږه شانې ربڼه رپېږي... (ژواک، افغاني حماسه ج)؛ - - - مننـه چې د گلونو هار د ذوق له غاړې څخه نـه وو سپمول شوى. - کونړ سيند په غاړه کې غبرگ لاسونـههلته چې د کابل سيند د اچولاى شي، هلته چې د وړانگو سيل د سپين غره پر سر د مستۍ اتڼ ته ځان جوړ باله... )؛۱(هماغه - - - يه زما ښکلې ناوې - مـه ژاړه او ورټې ورټې اوښکې مـه تويوه! ماته ستا د اوښکو مرغلرې تر خپل مال و سرهم ډېرې گرانې دي و دا د ډېرې خواشينۍ ځاى دى،ا دغه گرانبيه مرغلرې دې هسې وړيا پر وړيا د سترگو له سيپيو، پر سرو سپينو اننگيو مخ کښته راورغړي او دانـه دانـه پر ځمکه راتوى شي )؛٠-٩...(ناپېيلې - - - زه بې موخې، بې وېلاړه -
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 323 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ لالهنده آخوا دېخوا گرځېدم راگرځېدم نـه پوهېدم او چېرې ځم او څه مې ورک کړي دي. کرۍ ورځ مې په منډو رامنډو ځان ستړى ستومانـه کړ او ځمکې راته يوه شېبه ځاى نـه راکاوه )؛ ٣٥٩...(هماغه د غرونو او ځنگلونو شپه د تاوده اوړي لمرينو وړانگو خپل زرين شال له غرونو رغونو، ناوونو، گړنگونو، تويونو او لگړونو، غاړو مورگو، لمنو او گلکڅونو را ونغښت. بيايې د هسکو اسمانڅکو لمنځو او نښترو جگې جگې او نالاسبرې څوکې د مخه ښې په مينـه وړي انداز کې ښکل کړې او په بيړه بيړه له لنډ تنگ غرني او ځنگلي څنډه پنا شوې. ييو، خوسيو کنډکونـه،غېلې، شپنو او غوبنو د خپلو مېږو پسونو، وزو وزگوړو، غواوو، غو او گورمونـه د شپولونو او بانډو خواته را مات کړي ول. د ورکيو او سېرلکيو لوبغاړو او بيا د سرکښو وزانو له غرېو نيولو بغارو ، غرکيو ... د درويو او شپېليو له خوږو خوږو غاړو او لارو سره په هسکو تړو او کړپوکې مستې مستې انگازې خپرولې. انو د سرپواو نښترو په هسکو هسکو او گورو گورو ونوکې چاڼ چوڼ اچولی وو او دخپلو مرغ ځالو ځالگيو په لټون کې له يوې ښرانگې نـه بلې ته بربر الوتې را الوتې. له تور سکڼي ماښام سره پتليز د گنډېريو، مښککو، ماڼوگانو او شينشوبو خوږبويه او زړه پر لگېدو پيل وکړ او د شاوخوا غرنيو ونو ببرې څانگې راکښونکې سړوزمې وږمې ورو ورو ورسره نڅېدې رانڅېدې. تابه ويل، ستړي ستوړي او نارامـه لولنگر مرغان پکې لکه زانگو زنگوي او په غوږوکې يې د خواږه خوب للو للو سندرې وايي... او زه، ولو او چنارونو تر منځ په ازاده او تربوخته هواکې د غوزو او ځنغوزو، اوبښتو او لمنځو، چوتره باندې د مزرين کټ پر وچ باڼه ستړى ستوړى غځېدلی يم. لاسونـه مې سرته سروېږدي کړي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 423 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ او ډېر مې زړه غواړي، د کرۍ ورځې د ستغيونو پېچومو او کږلېچونو مزلونو او پرله پسې پر نو څخه لږه ارامـه کليو بانډو گرځېدنو راگرځېدنو، پلټنو اوپوښتنو گرويږنو، کښنو او ثبتو غوندې ساواخلم او د يوه بې غږوغوږه درانـه خوب غېږې ته پنيوسم. نرى څپوڼی مې پر مخ واچوه او سترگې سره وروستې چې گوندې په دې توگه راته يوڅه ژر خوب راشي، خو... )٠٨-٩٨(ناپېيلې څپرکی -٨٩ کره پښتو)) د شاعر او ليکوال -پر((يوه لاسبرى -ښکلاييز)) او ((ژب-هم پر ژبه د شعر د يوه رغنده ټوک په توگه په پېنځم او د ((ژبکه څه انديز)) د ټوليو(مقولو) په تړاو په شپږم څپرکي کې پوره رڼا اچول شوې ده، خو دلته مو بياهم اړينـه وبلله، په يوڅه لنډ او ساده ډول پرې وغږېږو. هغه هم د داسې شاعرانو او په ترځ کې د هغو " "ژبني هنرردو قلموالو د ښه ترا راڅکونې او لارښوونې لپاره چې ادب او شعر ته هډو د يوه گ په سترگه نـه گوري او له ډېرې ناغېړۍ او بې پروايۍ څخه، لکه د ازاد شعر د ويارونو(عيبونو) په برخه کې چې ورته گوته ونيول شوه، د منځني پېر په څېر په لوى لاس خپلې ادبي او شعري ځونې په پردۍ جوله او جامـه مسخ کوي او هماغسې يې له پښتني ټولنې لرې ساتي.پن زموږ ډېرى ادبي زېږندويان او په دې لړ کې شاعران، نـه يوازې له ادبي پښتو سره پوره کره ليکنۍ پښتو)) تش يو نوم هومره يې هم کله پر غوږ -پېژندگلوي نـه لري، بلکې د ((يوه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 523 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ " پښتو او ورځنۍ (و)گړنۍ ټبرنۍ، "سيمـه ييزههماغه خپله لنډه تنگه لگېدلی نـه دى او له پر بسيا پاتې دي او د نورو زده کړو ژبو، په تېره پارسي او اردو تر گرامري او لغوي اغېز لاندې يې د شعر او ليکنې خوند او راکښون زيانمنېږي انځورو سېمبول او بيا پيغام او بلنې ته يې څوک نـه را هڅېږي. ازاد شعر د يوه کره شعر په توگه يوې کره ژبې ته تر بل هر ادبي او بيا شعري ځېل ته زياته -نوى لري. هسې خو ټوليز ادب يو ژبنی هنر دى، دا مانا چې کـه د ساري په توگه د پژسازي (پيکر سازي) اومـه توکي شگه، گچ، ډبره، سيمنټ، لرگي، فلز... دي او يا د انځورگرۍ هغه رنگونـه د ادب دا ژبه ده. په دې توگه د شعر اومـه توکي هم د پژ سازۍ يا انځورگرۍ هغه غوندې دي، نو يو بې سا څيز نـه دى، بلکې ژبه هم پر خپل وار يوه ژوندۍ پديده ده او د هر هنر غوندې د انسان له دنننۍ نړۍ سره نـه شلېدونکې اړيکې لري. يا په بله وينا د ټولنيزې آگاهۍ يوه بڼه ده او د ېژندنۍ د تيورۍ له پلوه د انسان د انديز ځواک په لوړ ترين پوړ پورې اړه لري. همدا ژبه وه چې پ د يو مادي استر په توگه يې انسان ته اندنـه (تفکر) کېدونکی کړ او د جاجونو (مفاهيمو) نړۍ ته ه توکيو يې ورگډ کړ. له دې کبله هغه چلند چې د نورو هنرو له اومو توکونو سره کېږي، د ادب ل سره بايد هرومرو توپير ولري. ادبي زېږندويانو ته پکار ده پر ژبه باندې هماغومره لاسبري ولري، لکه څومره چې ورته په ادبپوهنـه او اړوندو تخنيکي خواووکې اړين دى. په تېره د شعر و کره ژبه خو تر نورو ادبي ژانرو څخه بايد تر کېدوني بريده ډېره پراخه، پخه، بشپړه، نږه ا اوسي، پکې ښه تراچاڼ او غوراوى وکړاى شي، کـه نـه لنډه تنگه او تکراري متحدالماله ژبه گرد شعريت تر سيوري لاندې راولي او ((کليشـه)) کېدو ته يې لار هوارېږي. له هغه شاعران له دې سره سره چې له هنري پلوه د نوښت داوه کوي، پر دې هم ځان نـه پوهوي ، ې (لغوي زېرمې) يا وييونو (واژو)، گړنو (محاورو يا اصطلاحاتو) او يا متلو څه راز وييپانگ څخه کار واخلي. لنډون، سپما، (گرامري) يووالی، نږه والی، خوږوالی او رنگارنگوالی يې چې د ليکنۍ ژبې له آرونواو معيارونو څخه گڼل کېږي، په خوا و خاطر کې نـه گرځي البته د لاس داستان ليکونکيو او شاعرانو په نيم آگاهانـه توگه د خپل ځانگړي گوتو په شمار يو څو ازمېښت او هاند و هڅې يا د هغې ځانگړې مينې له مخې چې د خپلې مورنۍ ژبې له روزنې، پالنې، بډاينې او پر سيمـه ييز او نړيوال کچ يې له ادبي او فرهنگي سيالونې سره لري، لږ و ډېر عرانـه پښتو لاسبرى موندلی دى، خو دا چې يې دغه کار پوره پر معياري او بيا ادبي او شا آگاهانـه او ځانخبرى نـه بلل کېږي، هرمرو له يو لوړ ژبنيو نيمگړتياوو سره مخامخېږي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 623 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ يوه ساده ناکره گرامري يا ليکدودي تېروتنـه کولاى شي، يوه څېړنيزه، رسنيزه او بياادبي ليکنـه ې. لکه:يوه ښوونکي راغلل (کندهاري گړدود، کره: يوه (داستان، شعر...) سپکه سپانده کاند ښوونکې راغله:)؛ دادېماجی ده(منځنی گړدود، کره: دا زما ځاى دى)؛ ميژ ټېل سبوڅي(سوېيز گړدود، کره: موږ ټول سبا ځو:)؛ ما او تاځو (ننگرهاري گړدود،کره: زه او ته التباسونـه) او څومره پيکه او بې کره پښتو پروړاندې څومره گډونونـه( -ځو)... د يوې پښتو ليکنی انارشېزم رامنځته کوي؟ -خونده ژبنی ناکره گړدودي ځانځاني د نژدې دوو ځواکمنو تربرو ((پارسي او دغه انارشېزم، په بله وينا، اردو)) ژبو اغېزمننې ته لاره هوارېږي او پښتو مو نوره هم پسې کړکيچو کېدو خواته ورڅکول -ې له وييپانگيز، بلکې تربدو بترو پښوييزو (گرامري) پېښو له پلوه. د اردوکېږي ، نـه يواز څخه کتنـه، ملاتړ، ستاينـه، -انگرېزي (کوم چې، چا چې...) يو خوا او د پارسي(څو، ترڅو...، يادونـه...) بلخوا، تر ليکوالو، څېړنوالو او رسنوالو را وروسته شاعران هم رانغښتي دي. همدا و نـهيلوونکې ترخې رښتياوې (واقعيتونـه) دى چې په پښتو کې، د نورو لاڅه، خواشينووکې ا ليکنی سبټايل ليدل کېږي او نـه -د دواړو تربرو ژبو پر خلاف نـه دومره ټوليز ادبي يوگړيز(فردي) هغه، دا تراژيدي بـه ترهغې روانـه وي چې ترڅو مو پښتو له گړدودي دريځه ژبني ندلې!دريځ ته لوړتيا نـه وي مو دا دى، دلته يې د لسم څپرکي (ژبنۍ تېروتنې) له گڼو بېلگو څخه دا يوه راخلو چې د نورو تېروتنو په څېر په هېڅ يو پښتو گړدود کې يې څرک نـه لگي: په پښتو لېږندکړ (متعدي فعل) کې د پارسي، انگليسي او نورو ژبو په توپير د (کړند) تر ندې ازاد شعرکې دغهڅنگ (کړى) هرو مرو راځي. په دې لا غورځونـه ليدل کېږي او له همدې لامله ورسره ليکوال په لينديو کې ((څه)) سرباري کړي دي، دا چې وزن ورسره ويجاړېږي، د شاعرگناه ده: سترگې مې پټې شوې چې: ونـه وينم(څه) ژبه مې پرې شوله چې: ونـه وايم(څه) ې د ادبي او شعري ژبې په ښکلا او راکښون د وييونو امرنـه (د کلمو انتخاب) او رنگارنگي چ غوره نقش او اغېز لري، يوازې د ژبني مـهارت او لاسبري له لارې کېدون درلوداى شي.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 723 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ همداسې لنډوالی، خوږوالی او نږه والی يا په لنډ ډول ژبنی معيار له ادبي معيار سره نـه شلېدونکې اړيکې لري. ، په شعرکې له ډېرې لوڅې او ډانگ پېيلې پښتو ډډه تر هرڅه له مخه، تر وسې وسې په کار ده وشي. دا راز پښتو يوازې نالوستو وگړنيو پرگنو، زيارکښانو او د ښوونځيو او د ليک و ترانو لپاره کارېداى شي يا لږ تر لږه د ساده ولسي آهنگونو لوست د زده کړوځيو د نظمونو او ندرغاړو ته د سهنې وړ دي او هم همداسې لپاره چې هم د اړوندو نالوستو يا نيم لوستو، س اورېدونکيو ته. کـه د انځورگرۍ هنر اومـه توکي، کاغذ (يا ورته څيز)، ليکې او رنگونـه دي او د پژۍ (مجسمې) د اخته، گچ، سمنټ، لرگی، ډبره، فلز... دى، نو د ژبن هنر (ادب) دا ژبه ده. دلته توپير دا دى چې پورې تړلې پديده ده او د خټو، گټو، گچو يا سمنټو غوندې يو ژبه پخپله په ټولنيزې ځانخبرۍ بې سا څيز نـه دى. هغه اړوندې چې پژۍ (مجسمـه) يې له خپلو توکيو سره لري، له ژبې سره د ادب له اړوندې سره کورټ توپير لري. دلته بايد له ژبې سره هغه چلند ونـه شي، لکه هلته چې له ېږي کـه څه هم په هره هنري زېږونـه کې د فورم او محتوا خټو، گټو او گچو يا سمنټو سره ک ديالکتيک پر خپل ځاى دى او يو پر بل اغېز لري، خو په ژبني هنر کې يو له بله اړيکې تر بل هر هنر زيات پياوړى او ټينگ دى. د ساري په توگه يو پژساز (مجسمـه ساز) کولاى شي، په پژۍ وړ تخيل او هنري پرداز په مرسته سکينده (جبران) کې د کارول شويو توکيو بدرنگي د خپل ل کړياو له ډېر تېز ليدو سترگو يې پناه کړي، مگر يو د ادبي زېږندوى کوچنی ژبنی ويار (عيب) په ټول هنري ځواک او بديعي وښت د چا له سترگو پټولاى نـه شي، ان کـه په ليکدودي کچه کې يا يې د (يې) او يا جوړوونکی د جوړوني او ،(خ) د (ښ)، (ج) د (ژ)، (س) د (څ)هم وي، لکه خوړونکی د خوړونکي پر ځاى کښنـه. همدغه يوه کوچنۍ تېروتنـه يا ناغېړي بس ده چې د " توري پرې ولگولی شي او ټول ادبي شـهکار يې په يوه پيسه کړي. کفتومس وايي:"بېسواده " او سامويل تيلر کالريج د نثر "د وييونو د ځواک له پېژندنې پرته د وگړيو پېژندنـه ناشونې ده او شعر په توپير کې وايي: نثر په غور ترين ډول د وييونو څرگندونـه ده او شعر په غور ترين ډول د غورترينو وييونو څرگندونـه. دا چې ويل کېږي ژبه د پېژند الواک (معرف تيوري) پر بنسټ د ې سره اړوندى لري او بې له شعر له دوه گونو (حسي او فکري) پړاوونو څخه له وروستي د " پرې ترسره کېږي، د وييونو فکري "فکرو کول(فکر) کېداى نـه شي او جاجونـه (مفاهيم) چې ۱۱٠او ٤٢٥مخ ١٤٩منځپانگه جوړوي يا په بله وينا ژبه يې يو پوښ يا استر برابروي (فيدلر:
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 823 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ترسره کېداى نـه شي، " فعالي بې ژبې "مخابراتيمخونـه)، نو نـه يوازې عادي ٨٩٣مخ، انگلز پاتې يې لا دا چې له ژبې څخه بيا د موتوکونو کار اخلي او لا زياته سپېڅنـه او سوانېدنـه په کار لري په ادبي زېږونـه کې پر فکري چار سربېره د پېژند بهير لومړى پړاو (احساس، ادراک، تصور د عادي او ادبي ژپې تر منځ يا خيال) او هغه هم د ژبې په مرسته پر کار لوېږي او له همدې سره توپير جوتيا مومي، لکه شبلر چې د شعر په پېژند کې وايي: ژبه هر څه د عقل په کالب کې وړاندې کوي، مگر شاعر يې بايد د خيال په کالب کې راوړي. (( مخ) ٨٨مخ). (ووکل ٣٨شعر خيال پردازي ته هڅه لري او ژبه يوازې مفاهيم لېږدوي... (فيشر "ادب د طبيعت او ټولنې د عيني واقعيت د ځلونې او لېږدونې يو ځانگړى راپېژني ادب داسې (ځلونـه او لېږدونـه) کې ژبه د يوې وسيلې دنده پرځاى کوي). ههنري ښکلاييز ډول دى چې په دغ (همدارنگه: بومي ژبه د اندونو (افکارو) سيده رښتينواله (واقعيت) دى او ادب يې ناسيده)) مخ). ٣٢٨ دې توگه کـه ژبه د داسې وييزو (وينا وړو) او اوريزو (اورېد وړو) نښو (سمبولو) يا په ساده په توگه د وييونو (کلمو) يو سيستم دى چې مانيزه (فکري) خوا يې ذهني انځورنـه دي او توکيزه (مادي) خوا يې د ژبنيو غړو په مرسته زېږېدونکي (لفظونـه) دي، يا په بله وينا دوې خواوې يا ونـه لري: ښووند او ښوولي (دال و مدلول) يا (نوم او نومولی) يا (لفظ و مانا)، نو ادبي مخ سمبولونـه يا انځورونـه (ايماژونـه) بيا د همدغو ژبنيو سمبولونو، بيا ادبي سېمبولايزونـه رامنځته کېږي. په دې توگه کـه له ژبنيو سمبولونو څخه په سمـه توگه کار وانـه خيستل شي، نو بولونـه او ورسره تړلي خيال انځورونـه (ايماژونـه) هم سم رغېداى نـه شي، يا په ساده ادبي سېم وينا کـه ژبه کره نـه وي اړونده ادبي زېږونـه يې هم کره راتلاى نـه شي. " ټولۍ (مقولې) چې د يوه ادبي اثر د ارزونې او کره کتنې ښکلاييز -"ژب" او د انديز -"ژبد يي چې ژبه په دغه هنر کې هم له انديزې (منځپانگيزې يا لپاره رامنځته شوى دى، دا راښ محتوايي) اړخ سره ديالکتيک جوړوي او هم له ښکلاييز هغه سره... دا چې د اسماعيل خو يې له پېژند (تعريف) سره سم ((شعر په کېښکلې او آهنگينـه ژبه د اند اجوتوي چې البته دغه د شعر د لومړي رغنده ټوک په توگه ر، ژبه وخيال عاطفي تړون دى)) مخ) ٣٠پېژند له آهنگه پرته پر ټولو ادبي ژانرونو کارول کېداى شي او دا چې احسان طبري ( شعر له اند، احساس، تخيل، آهنگ څخه رغېدلی بولي، بيا هم ژبه کـه وغواړي يا ونـه غواړي،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 923 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ا راڅرگندولاى په اند (اندېشـه) کې نغښتې ده، ځکه اند له ژبې سره خپله هستي او چار ښه تر شي. کـه د يوې ادبي زېږندې بديعي يا په بله وينا تخيلي او يا ښکلاييز اړخ د ايماژونو (انځورونو)، سمبولونو (کنايو) او اسطورو په کارېدنـه سمبالېږي، بيا هم همدغه ژبه او ژبني توکونـه دي چې هغه پرې راڅرگندېداى شي: ړنگونـه (ترکيبونـه) دي چې مانا او مفهوم د کوم سېمبولونـه هماغه وييونـه (واژې) يا ت -٩ ورتوالي يا ځانگړتيا له پلوه د خپل آر ښوولی (مدلول) پر ځاى د يو بل څيز يا پديدې لپاره پرکار لوېږي، لکه لمر د آزادۍ او بري د سېمبول په توگه، ښون او کوتره د سولې د سېمبول په ه منۍ او نېکمرغۍ يا ژغورون د سېمبول په توگه، شپه د نـهيلۍ او سپېدې د سباوون د هيل توگه، د شپې لارويان يا استازي د انسان او انسانيت د دښمنانو او د سپېدې لارويان يا کاروان د ژغوراندانو او جنگيالانو د سېمبول يا سېمبولونو په توگه. بيا هم د انځورونـه د گړنو (ايديمونو) او څرگندونو(اصطلاحاتو، اېکسپر ېشنو) غوندې -٠ وييونو له اوبدنې او اوډنې څخه رامنځته کېداى شي، لکه (د سره شفق په تېغ د تيارې گوگل څيرې کول يا کېدل)، (په باروتو د ښونو يا ولو سپين ټټرونـه لوغړنول يا لوغړنېدل)، (چا ته وار له مخه سترگې په لاره کې کرل) او داسې نور. د دغو تړنگونو (ترکيبونو) يا فقرو يو نيم ويی سېمبوليکې ځانگړتياوې هم لري او يا لږ تر لږه هر تړنگ په غونډيز (فقره يي) ډول سمبوليکه مانا ښندلاى شي. انځور هغه څه دى چې د زمان په يوه ټاکلې شېبه کې فکري او عاطفي غوټه گڼه). ٣٣-٣-٢٨وړاندې کوي (پيام جملو) يا ټوکرو (پراگرافو)) پرته همداراز اسطورې هم له ژبې او ژبنيو غونډلو ( -٨ راڅرگندېداى نـه شي، لکه: کـه د گناه خيري ،په منگول مروړلو پاکېداى !نو اوس بـه مچ د شاتو مچۍ واى يا: دلته له پښو دې اهريمن پرېوتی، ... .دلته ميترا دلته زوروان نـه مري شاعر يې پخپل تخيلي او همدغه هنري او ښکلاييز توکونـه (عناصر) دي چې ادبي ليکوال او
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 033 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ عاطفي ځواک سره د ژبنيو توکونو په مرسته رغوي او هغه څه څرگندوي او لېږدوي چې عادي ژبني توکونـه (وييونـه يا جملې) يې له توغه وتلاى نـه شي. له همدې کبله هغه څرگندتيا يا بربنډتيا چې ژبنۍ څرگندونـه (بيان) يې لري، په ادبي زېږونـه او په شعر کې نـه ليدل کېږي. دلته ايجاز، ايهام او ان ابهام د شعر په ښېگڼو کې راځي. په تېره بيا په دې توگه له دې څخه سرټکول چې ولې دغه يا هغه ادبي زېږونـه يا شعر پېچلی دى، بې سروبوله ده. يوه معقوله پېچلتيا يا ايهام او ابهام چې د فورمالېزم تر بريده ونـه رسي، يوه ټوليزه بيا ادبي او شعري اړتيا او ځانگړتيا بلل کېږي. لکه پاس چې ورته نغوته وشوه، هره هنري او ادبي او بيا شعري ژبه له عادي گړنۍ ژبې سره توپير لري او ناسيده ژبه بلل کېږي کـه څه هم اومـه توکي يې بيا هم همدغه ليکنۍ معياري ژبه ده. دا سمـه ده چې کره او معياري ژبه پخپله د اديب شاعر له خوا لا زياته پالنـه مومي، لا کره کېږي او په دغه لړ کې د نويو رغاونو او (نيولوگېزمونو) او زړو وييونو (ارکايېزمونو) په کار اچونې سره له عادي گړنۍ او ليکنۍ ژبې سره توپير پيدا کوي. ليکدودي ستونزې يې له دېرشو نښو (توريو يا ) لري، خوابېڅې (الفبې) sdnuos( غږونـه٣٨يوه کره ليکنۍ پښتو څخه يې يوازې درې دا ليکنۍ نښې يا توري )slewov( حرفونو) تېرى نـه کوي. له اوو واوېلو ى) لري. د زور(فتحې)او زورکي لپاره(ه) له پخواراهيسې، هغه هم يوازې په پاى کې -ا-(و تر ډېر ځايه » توپير«رادود شوې ده. خو (ء) او يا چرگۍ(هه) کارونگ د ژبپوهنيز قانون د پېنځگونو، په بله وينا، شپږ » ياوو«زيانمنوي او له لوستونکي لار لودن ورکوي. يوازې د گونو ډولونو له رامنځته کولوسره يو څه ليکدودي سمون راغلی دى چې له ښه مرغه پېښور نې ) او دغه راز (ء) بې کچه کاروےاکېډيمۍ هم هوکې کړي دي؛ کـه څه هم د اردو په پېښو د( (أو، ځائ، خدائ...) کوزنی ليکدود خورا ډېر پېچلی، کړکېچن اوکرغېړن کړى دى او په تېره چې زور، زېر و پېښ هم ورسرباري کاندې ! د اعراب نښې نښانې (زور، زېر، پېښ، غړوندى...) چې يو جهادي سروال يې په دې وروستيو ړى، له پښتو غږيز رغښت سره هېڅ اړخ کې د لا زياتې او سراسري دودونې او کارونې وړانديز ک نـه لگوي او لکه چې څو ځله راغبرگه شوه، لرو پښتنو په دغه کارونگ زموږ له برو سره ليکدودي او ليکلاريز واټن نور هم پسې زيات کړى دى!
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 133 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ رسمي قانونيت ) راهيسې چې د درست -ز (د پښتو له ملي٣٨١٩پردې ناخبره يا ناگاره چې له بايي سېستم فونيميکولو هلې ځلې راروانې دي. د افغانستان د پوهنو اکادېمۍ عربي آري الف کومـه غږيزه يا فونيميکي ابېڅې (الفبې) چې دا درې لسيزې په سيندونو (قاموسونوکې) کې ز. کال د ليکوال له خوا د ٥۱١٩ترې د سم وينگ (تلفظ) لپاره کار اخېستل کېږي ، له آره پر ندې شوې او له يوڅه بېځايه ادلون بدلون سره يې هوکې کړې وه.وخت پښتو ټولنې ته وړا نورو عجمي مسلمانو هېوادونو، لکه تورکيې، مالېزيا او اندونيزيا له هسې لاتينايزېشنـه کار اخېستی او له نړيوال فونېتيک سېستم سره دومره اړخ نـه لگوي. ى) پر ځاى زموږ پر ((کابليانو)) په -() پېښوريانو په باړه گلۍ کې دکره پښتو د نرينـه پايلې ے( وچ زور منلې وه او ما په يوه بله غونډه کې ور زباده کړه چې دا يوازې د شمايز گړدود د وينگ (تلفظ) استازي کوي، ځکه له هندکو، اردو او نورو هندي هغو څخه يې اَره اخېستې او يان د نرينـه يوگړي لپاره دوې ياوې له ټوليزې کره ليکنۍ پښتو سره اړخ نـه لگوي. نو کـه پېښور لويديزې ((کندهارۍ)) گړدودي ډلې فونولوجيکي او -) کاروي، د سوېلے-(ى مورفولوجيکي دوبليکېټ (جوړه جوړه کېدنـه) هم بايد ومنو. په دغه ډله کې واوېلي او ورسره کې د (گرامري تړلي صرفي او نحوي نظامونـه غبرگ غبرگ راځي او له دې سره د نورو اَرونو په لړ يووالی يا توحيد) آر و معيار يومخيز ترپښو لاندې کېږي. پايله يې دا چې دوه گرامره او بيا کره ليکنۍ -دوه ليکدوده منځته ، په بله وينا، ((دوې پښتووې)) راځي او د ((يوې يوازېنۍ !پښتو)) د يوې پېړۍ دوديزې او نيمې پېړۍ پوهنيزې هلې ځلې پر اباسين لاهو کېږي د (ى) ډولونـه گانې شپږ دي: دوى يې (ې، ي) خپلواکې يا کنسوننټي دي، دوى يې » ى«د کره ليکنۍ پښتو غبرگغږې يا دېفتانگي (ى، ۍ) او يوه يې نيمواکه يا سيمي واوېل (ي=) يا (=ي=) او شپږمـه (جمع (ئ) يې له اَره د (ۍ) تش يو ليکيز ځېل يا گرافيمي وارينټ دى او د لومړي ډېرگړي کړ مخاطب) لپاره راځي او له همدې کبله ورته فعلي زورکيواله (ئ) وايي. دغه شپږواړه (ياگانې) له اړوندوبېلگوسره په لاندې ډول ښوول کېږي: ) اوږده (ې)، لکه:٩ خداى دې ادې له هرې ناوړې پېښې لرې لري. ) لنډه (ي)،لکه:٠ ښادي، خپلوي، وداني، وراني، خېښي، تربگني.
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 233 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ (لرگی)، -)، په بله وينا، هغه بې ټکو (ى) چې تر مخه يې زور يا فتحه yaيا زور واله (ى ) نرمـه٨ (بوى) وي، نورې بېلگې يې، لکه: -(څارندوى) يا لنډ و -(ځاى)، اوږد و -الف نرى، سړى، ځاى، خداى، ورى، وږى، لوى، ښکارندوى، خوى، بوى. ډوډۍ، څوکۍ؛يا زورکيواله (ۍ،ئ)، لکه: نړۍ، کړۍ، ) درنـه٥ ) په کړ (فعل) کې،لکه: ډوډۍ وخورئ، ښه کوئ، بد مـه کوئ.٤ )، لکه: يون، ياد، بيا، بېديا، يو، يوه، يور، دويم... .y) نيمواکه ياسيمي واولي (ي٣ د (هې) ډولونـه توپيرول په کار دي. په دې ډول:» ه«د واوېلي (غيرملفوظه) او کنسوننټي (ملفوظه) د واوېل (فتحې ) په توگه غورځي او په (نـهم) کې د کنسوننټي (ملفوظه ه) په په (دويم ) ډول کې ) دى tnanosnoc) دى، مانا داچې ړومبۍ(ه) يو کنسوننټ (-توگه پاتې کېږي. د (نـهم) بنسټ (نـه يوم...) هم په همدې لړ کې -پېنځم، يو -اووم، پېنځه -). (اووهlewovاو دويمـه هغه يو واوېل ( ليکلارې او ليکدود پر بنسټ، ((دوه)) په ترکيبي شمېرنومونو کې هم راځي. د معياري واوېلي پايله(ه) له لاسه ورکوي، لکه: دولس، دوويشت، دودېرش، دوڅلوېښت، دوپېنځوس، دوشپېته، دواويا، دواتيا، دونوي؛ اوښتې يا مغيٌره بڼه يې هم هغه پايله له لاسه ورکوي(د دوو). هم تر ((درېو)) ((درو) کره راځي. په دې لړکې د ((درې)) هغه ) غواړي، لکه:-ي-نور واوېل پاى يا خپلواکپاى شمېرنومونـه ( هم تر ورته دوى يا قاعدې » څويم«نوي يم يا نوييم؛ -اويايم، اتيايم، نوي -درېيم، اويا -درې ځان م) سيده په -( )gnidneلاندې راځي. کنسوننټ پاى هغه خو په هر ډول، اړونده پايله ( پسې نښلوي، لکه: څلورم، پېنځم، شپږم، اتم، لسم، شلم، دېرشم... سلم، زرم، ميليونم... . پرکنسوننټي يا معدوله(و) پايته رسېدونکي شمېرې هم په دې لړ کې راځي، لکه: يوم، سلم، يوسل يوم، دوه سوم، دوه سوه يوم... ، زرم، يوزر يوم، ميليونم، يو ميليون يوم... ؛که ) او (يووم) هم وکښل شي، باک نشته، خو د اسانۍ اولنډون له آرونو سره ټکرېږي. (سووم پاى او زورکي پاى شمېرې هم د دغو واوېلونو تر غورځونې و روسته تر ورته قانون لاندې -زور راځي، لکه: دوه سوم... . -نـهم، دوه سوه -اووم، نـهه -پېنځم، اووه -دويم، پېنځه -دوه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 333 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ، پارسي، انگرېزي... پرخلاف (پېښ، زېر او مد) نـهپښتو د عربي -٥ لري. نو د پېښ پرځاى (و)، د زېر پرځاى (ې) او د (اَ) پرځاى (ا) ليکل په کاردي: پښتو پارسي (و) ُ(پېښ) پول،گومان،گومارل، گمارل، ارزگان، ارگون، کنر، گمان،پل، ورزگان، اورگون کونړ، کندز، کلتور، ترک، مغل، ترکمن،ترکيه، کندوز،کولتور،تورک، ازبک، رمان، ارگان... مغول، تورکمن، تورکيه، وزبک،رومان،اورگان... همدا ډول تر ( لڅ، لمړى، کچنی...) (لوڅ، لومړى، کوچنی يا کره کوشنی...) ) ده،lawgشوي دي؛ له پارسۍسره گډ (گل)چې کره پښتو بڼه يې (کره بلل -خورما)، (تخم-خوم)، (خرما -له ډېر مـهاله پر همدې پارسي ليکدود راپاتې دى، خو (خم خوتن) او داسې نور له (و) سره ليکل دومره نادوده نـه برېښي. مانا دا چې له درو -توخم)، (ختن ېلابېلوى) او بيا د ب-ا-گونو واوېلونو (و گانو(ې،ي،ى،ۍ،ئ) د ويي په سر، منځ او پاى کې پوره پوره کار واخلو او د وينگ او -ى ليکنگ تر منځ واټن او ورسره ورسره د ټکر(التباس) کچه يو څه راکمـه کړو. په خپلو او پرديو يې وييونو کې(د خداى او رسول له کلام پرته) د بېخرته (ء گانو) زوړ دود نور پرېږدو او (ې،ي) ځايناستی کړو، لکه د (وايې، وايي، اروپايي، لايق...) د (وائې، وائي، اروپائي، لائق...)؛ همدا راز د لنډ، اوږده او نيمواک ياسيمي واوېل د ټکر د راکمولو لپاره هم تر وسې وسې پاملرنـه په هغه (ول)؛ همدا کار ده، لکه: د بود انډول (ؤ) يا د (نرينـه ؤ، اړتياؤ) هغه (وو) وکاږو،د بودند راز، لکه پاس چې يادونـه وشوه، د کوزنيو د (( زور و زېر، پېښ او مد)) ليکدود هم بدلول په کاردي، لکه (دًکن، ډِموکريسي، خُله، آئين...) پر (دکن، ډېموکراسي، خوله، ايين...) باندې. (ا) (آ) اسان، ارام، ازاد، اباد... آسان، آرام، آزاد، آباد... گيله، هېلمند، دېموکراسي، ،دِموکراسی،لمندگله، هِ تاجيکستان، انگليستان تاجکستان، انگلستان، برلن، برلين، سېک، ژورنالېست... ... سک، ژورنالست همدا راز هېنداره، هېندواڼه، څېرمـه... هم درواخله. خو ډېر دود، لکه (افغانستان، عربستان، وده بلل کېږي.) سره ناد-ي-پاکستان...) له (
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 433 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ اه) پاى خپل يا له پارسي سره گډ وييونـه، لکه: ساه، څاه، گناه، گياه، دستگاه، بېگاه، -( گازرگاه، خانقاه، تراه، تيراه، پناه، پوپنا... ان له منځني پښتوادبي پېر راهيسې شاعرانو زياتره ى وييونو په توگه ورسره پا -پاى قافيو په توگه کارول کېږي. په کره پښويه کې هم دالف -د الف -د ښځينـه نوم چلند کېږي، د ساري په توگه يې ډېرگړي (ساوې، څاوې، گناوې...) کاږي، په ( گانې)، لکه (څاگانې، گناگانې... کره نـه بلل کېږي. په تېرمـهال کې يوازې ((گناه)) يو نيم شاعر د اوړى دى. په دې لړکې (تباه) ه) کنسوننټ پر بنسټ نرينـه کارولې او ډېرگړى يې ((گناهونـه)) ر-( له دې سره سره چې همداسې ليکل کېږي، بياهم د وينگ په لاسوندورسره د ښځينـه ستاينوم چلندکېږي او څيزنوميز بېلنگ (تباهي) يې، هرگوره ښځينـه راځي. تنخواه چې زياتره تنخا ويل کېږي، نو ډېرگړى يې هم بايد ((تنخاوې))وويل شي او وکښل شي. )snoitaiverbbAيا ترخيمونـه ( لنډيزونـه ) د دې سپارښت تر څنگه چې د شاعر څرگندنۍ ژبه بايد تر هر څه د مخه کره (معياري) ٩ کېښکلې او پوره پراخه وي، د نړيوال دود له مخې ورته تول تال (وزن و ريتم) له اړتيا سره سم د و گرامري سرغړونې وکړي، ځينو لنډيزونو له کبله دا اجازه هم ورکول کېږي چې يو لړ ژبنۍ ا لکه د غونډو او غونډلو (فقرو او جملو) مخکې وروسته کول يا د ځينو وييکو (سربلونو او ستربلونو) غورځول او تر ټولو وروسته يو لړ ويونو له لنډيزونو (ترخيمونو) هم کار واخلي. لاسوند ولري او مگر تر يوې دوديزې کچې او هغه دا چې له پخوا څخه مخينـه او ياهم گړدودي تر ده وروسته د منلو او سهلو جوگه کېداى شي. په پښتو شعر کې دغه راز لنډيزونـه له همغه کلاسيک پېر راهيسې چې ديواني دود رامنځته شوى دى، دود لري او ځينې لا تر ننـه د يو او بل له خوا لږاو ډېر د دودېدو په بهير کې دى. د نوې زړه پورې برخه هم په شاعرانو اړه لري. رغاونې (نيولوگېزم) يوه په په لنډيزونو کې زياتره له گړنې (محاورې) او وگړنې (عاميانـه) ژبې او بسيا بېلابېلو گړدودو -٠ (لهجو) څخه گټه اخېستل کېږي. پښتنو شاعرانو ته دا امتياز هم په برخه دى چې يو لړ وييونـه د ي لکه: زما، زموږ، درېغ، غرېو، ورېځ، پسه، بېلابېلو گړدودو له مخې کله دوه څپيز وکارو پسې، ارت، اوږد، بوخت، ږمنځ، يوه، وبل... او يا ځينې دوه څپيز وييونـه درې څپيز وکاروي، لکه: پسرلی، ښايسته، تروږمۍ، غولول، نښلول...
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 533 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پېښوريان او را بر شينواري او ښايي ځينې نور ټبرونـه د ډېرى پښتنو درې څپيز ناپاى ) او بيا يې گرداني بڼې دوه څپيزوي ، لکه: ځورول، کړول، زېږول...، مانا دا چې په (مصدرونـه شعر کې ترې گټه اخېستل کېداى شي. کله دا اړتيا هم ليدل کېږي چې يو څپيز او دوه څپيز درې څپيز وکارول شي، په دې آړ (شرط) -٨ تاسې...چې کوم گړدودي يا گړنی لاسوند ولري، لکه ستا، (دتا، ستاسې، د همدارنگه پور وييونـه (دخيل لغات) کله په آر وينگ او کله په پښتو شوې (سفغن) وينگ -٥ وکاروي، لکه يو څپيز درې کنسوننټه عربي وييونـه: شکر، فکر، صبر، قبر، جبر، قهر، قصر، قدر، فخر، فتح، فقر، فضل، فصل، ذکر، شرم، سهم، نظم، منع، طمع، شمع، ذهن، علم، شعر، نحو، سهو، دلو... چې له آره يو څپيز دي، خو له پښتو وينگ سره سم دوه څپيز کارول نثر، کېږي، دا او يو لړ ورته پارسي ويونـه (مـهر، شـهر، زهر، مرو، خشم، لشم، رزم، بزم، جشن،...) په آر وينگ يوازې هله کارېدنـه مومي چې معطوف اليه راشي(زهرو مرگ، رزم و بزم، انته، لکه:شعروادب...)، ځانته ځ (نـه چې هر (شـهر) ډيلی شي يا لاهور). خوشال وايي: تر عسلو بـه ښه وي هغه ( زهر) پر دې سربېره د توليزې اړتيا په وخت کې يو څپيز ه م دود لري. دوه څپيز او درې څپيز پوروييونـه بيا په سرچپه ډول پښتانـه يوه يوه څپه لنډ کاروي او کلا سيکو سترو ويناوالو هم ره همداسې کارولي دي، لکه: سليمان، سياست، اختيار، اعتياد، اعتبار، (ابار)، بيابان، زيات نياز، پياز، سوال و ځواب... يو لړ اروپايي پوروييونـه چې د کلسټر (ابتدا پر ساکن) له کبله بې فارسي ژبې او عربي ژبې -٤ ړو غوراويو څخه کار اخيستلاى يوه يوه څپه زيات وي. پښتانـه رسنوال او ناظمان بيا هم له دوا شي. خو بيا هم تر دې کچې نـه چې له پښتو وينگه کورټ تېرى وشي، لکه ستراتېژي (استراتېژي)، ستېشن (استېشن)، پروژه يا ورکشاپ چې پارسي ژبي يې د (و) او (ر) په ، اېږدو -اېږدم، ږدو -خوځندي (حرکت) سره درې څپيز کاروي؛ پِلان ياخپل يوڅپيز دا (ږدم کره پښتو سره اړخ نـه لگوي. -اېږدي...) دوه څپيزول له يوې -ږدي بېلابېل گړدودي او څه ناڅه وگړني (عاميانـه) وارينتونـه هم کېداى شي، له پښتو شاعر سره -٣
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 633 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مرسته وکړي لکه لور، لورى (طرف) چې هم يې يو او دوه څپيز کارولاى شي او هم نرينـه او پر (نـه) او (ځنې) يا گرد سره (.) بدلېداى شي. مگر (پښه) دوه ښځينـه (څخه) پر (څه) او هم څپيزول، يا په مرستيال، پښېمان، انښته يا انغښتل درې څپيزول کوم گړدودي او گړنی لاسوند نـه لري. د کره پښتو او ستربل (باندې) گړدودي وارينت (ن) هم د شاعر لپاره جواز درلوداى شي. ييونو نرينـه او ښځينـه کارول، جمع کول او مغيره کول هم همداسې د (مټ) او (ډز) غوندې و -۱ درواخله. د ناکره يا وگړني (عاميانـه) پښتو يو لړ لنډيزونـه چې په ختيزو گړدودو کې زيات دود دي، -٣ په نوموال پېر (اسمي حالت) اړه لري او هغه دا چې د نومونو اوښتې (مغيره) بڼه په پام کې نـه ژبه کله کله پيکه کوي، نو پکار دى تر وسې وسې ترې ډډه وشي، لکه: په نيول کېږي، شعري مخ)، په تاو بـه دې مرغټ وي (چرگوټيه) ١(رنگينو) دوکه شوم (اجمل خټک، د غيرت چغه ١٤(هماغه اثر مخ). دا ځکه بې سوي زړه (پولو) کې ځايوم ٨٥ستا په سر نـه وي (هماغه اثر پيوند)) هم لږ و ډېر د تول برابرۍ په پار ورته پښوييز مخ)؛ د شمايزې پښتو ((پشدى سرغړاوي ته اړ وځي او د بېلگې په توگه ((پيو)) پر ((پو)) اړوي او داسې نور. يو شمېر اوستربلونـه، لکه (باندې)، (سره)، (پورې)، (څخه) غورځېداى شي مگر سربلونـه -١ کوي. لکه: د، له، تر، پر، په، غورځول شعري ژبه ناکره ځينې پښتو ښځينـه نومونـه چې له مـهال تېرېدنې سره يې په ټوليز (عام) يا گړدودي ډول -٢٩ لنډون دود لري، کېداى شي، د سپما يا نـه سپما له پلوه لږ څپيز او دېر څپيز وکارول شي، لکه )، لار (لاره) يا ليار (لياره)، لوېشت (لوېشته)، څنگل (څنگله)، مټ (مټه)، منگول (منگوله لېچ (لېجه)، خپړ (خپړه)، مېرمن (مېرمنـه)، بن (بنـه)، لمن (لمنـه)، ستن (ستنـه)، بړستن (بړستنـه)، درغن (درغنـه)، خبر (خبره)... يو لړ پښتو وييونـه له آره لنډ او اوږده هم مانيز (مترادف) وارينتونـه لري، چې له اړتيا سره -٩٩ مينځل، -بله، يو له بل (وبله، ځپله)، پرېمينځل سم له دې يا هغه کار اخيستل کېږي لکه: يو له کا، -کوي، کې -موسکا کول يا خندل، کړي -يا ولل، موسېدل، موسل، موسکی کېدل -پرېولل سوځېدل، سېځل يا پاتېدل، -نڅل، سول -کاڼي، خندېدل، خندا کول، پاڅل، نڅېدل -کاندي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 733 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ خوشې کول... . په -دلخوشې کې -خوشيول -ستړي کېدل، خوشېدل -پاتې کېدل، ستړېدل وردگي گړدود کې د دغو وروستيو بېلگو په لړ کې يوڅپيز کړي وييکي(سره، کره) او داسې لنډيزونـه بيا تر پښويپوهانو (گرامرېستانو) نـه، د شاعرانو لپاره هم په زړه پورې دي. د ←نور تباس) مخه نيسي او کندهاري څه (څخه) پرځاى ((نـه))، زور (فتحه) يا گړسره صفر هم د ټکر (ال هم شعري اړتيا ښه ترا پرځاى کولاى شي. يا انگينومونـه (صوتي نومونـه) لکه درز، درزى، درزا، درهار. د وزن يا قافيې د اړتيا له مخې له بېلابېلو گړدودي وارينتو څخه همزمان (په يو شعر کې) -٠٩ وويلې) د (ما وويل)، (ما کار اخېستل ژبنۍ گډوډي رامنځته کوي، لکه د لغمان خوا ته (ما ولمبلې) د (ما ولمبل) پر ځاى يا د (کېناستل) پر ځاى (کېناستېدل) يا په ځينو نورو گړدودو کې د کېنوستل، کېنستل يا کښېنستېدل... په بڼه او يا د کندهار خوا ته غزلي، ولي، کلي... سره غه سرو پاى يې پرياد راپاتې قافيه کول، لکه د استاد عبدالهادي داوي په يوه غزل کې چې هما دي: کـه يو ځل زموږ پر کلي واړوې د غم بار بـه مې له ولي واړوې د غزلي واړوې ... ).٢٥٨٩(ښکلي شعرونـه: دولتي چاپخونـه غزلونـه) -هسې خو، په سراسري توگه، غزل هم له هغو(پور) وييونو څخه دى چې هم نرينـه (غزل غزلې)!-رادود شوى او هم ښځينـه (غزله همدارنگه ځينې وييونـه په بېلابېلو پښتو گړدودو کې څو ډوله ډېرگړي (جمع) کېږي او په -٨٩ دې توگه شاعر ته بېلابېلې امرنې (انتخابونـه) په لاس ورکوي، لکه په لاندې ليکلړکې: ډېرگړى (جمع) يوگړى (مفرد) غويي، غويان(غوايي) غويی(غوايی) ييانخوريي، خورييونـه، خور خوريی ويی، وييونـه ويی (لغت) پلرونـه، پلاران پلار ټوپک د (پ په زورکي)، ټوپکونـه. ټوپک (د پ په زور) گل، گلونـه، گلان گل زانگووې، زانگوگانې(ناکره) زانگو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 833 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مگر شونډان، لښتيان، مورگانې، مورانې او داسې نورې گړدودي بڼې له ژبني او شعري معياره لرې دي. دا دى، په دغه وروسته ليکلړ (ليست) کې د توليزې اړتيا په موخه د ځينو دودو لنډيزونو -٥٩ يو لړ بېلگې په جوته (برجسته) توگه وړاندې کېږي: لنډيز آره بڼه چار(خوشال يونيم ځاى کارولی) چر هغه آ، ها ته بـه وايې،تبا(ناکره) ته وا (توا) ته هم :تم زه هم زم تاته هم تاتم دلته هم دلتم هلته هم هلتم ماهم: (مام په پاکه مينـه ستا صنم لمنـه ونيوه سارا بياباني) مام مو: (ستاپه پېښو م دې خداى ککړ نـه کا:ز.) م يم(ښکلو سترگو دې خوړليم: مظهري) م وايمـه (ويمـه اور شواى: اجمل خټک) ويمـه ويل، ( خلکو وې: پيوند) (وېل) وې وايې (ته بـه وې له گلونو نـه سا خېژي:نويد) وې(ناکره) کـه خېر وي (اجمل) کـه خېري، کـه خيرې ما ويل مال، ماول، مايل لږه(لږ شنـه شـه نجلۍ: لايق، کندهارى گړدود) لږ -هغه(غه اوره چې د کرم اوبه يې نـه وي غه )٩٩د دې اسمان گډ، احمدشاه باباړ وييزېرمـه غه اوره مـه کړې پر مخ بعد له هغه( پسې، ورپسې، بيا) پسلغ،پسلغه: يو خوا (له يوې خوا)، بلخوا ( بله خوا، له بلې خوا): ... اباسين دى منځگړى، هندکيان يوخوا افغان بلخوا (خيال)
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 933 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ : زيار)له هر خوا له هرې خوا( بيا يې کش پر ځان له هر خوا چليپا کړه پيو( بچی د مور په پوکي وريتېږي ولې: پيوند) پو: ته يې( مخې تې درومي د سرحد واړه فوجونـه:اکبرخادم). تې څنگ، څنگه، څرنگه، څه رنگ (خو د کرلاڼيو ((څرگې)) نـه شي دودېداى) زه يې زه ى بـه يې( ته راکوه زه بـه ى گوټم په مزه:اجمل خټک) بـه ى چرته کې سره وينـه بـه نـه - /يی/چې واورې /نـه وي /وي(چرته تاوده وينـه بـه نـه ىنـه نی، نـه ى : هماغه)./يې /چې واورې /نـه وي/ى داسمـه ده چې د نورو لنډيزو نو په څېر دغه لنډيز نورو پخوانيو او اوسنيو هم کارولی، خو په يوه ښکلي ز. کال د سپينې ادې ۱٨٣٩دومره پرله پسې، په يوه شعرکې نـه، لکه واخلې پر کښلي شعر کې: مور يې کړه پر غليمانو بوره... (رڼاڅلورمـه گڼه). –... سرونـه (يې) غوڅ کړه د دښمن په توره پخپل سر يا خپل سر: د جمال په څېر بـه وسېځي پرې خپسر (حميد) -خپسر پرېږده، پرېږدئ: پرې سر سرتوره وير ژړلې مور دې (زيار) پرې! درېيم درېم پرې اېستی پرېستی پرې ايښی پرېښی پرېښووم: ته يوازې له ما ولاړې او غمو ته دې پرېښووم:ز) پرېښوم راخلي، راخېستی... رااخلي، رااخېستی...(اخم، الم... ناکره دي) رااړوي، رااړولی...او د داسې نورو الفونو مدغمول. راړوي، راړولی... ل)) دى -حبيبي)، هرگوره، د دغه کړ بنسټ ((کوکړه: وما پردېس ته ځان راښکاره کـه ( کـه ل) سره هممانيزونـه رغوي او هر ليکوال او بيا شاعر -ل، کاڼ -ل، کاند -ل، کل -چې د (کړ کولاى شي، د ليکلاريزې او سبکي رنگارنگۍ په موخه له دغې رنگارنگۍ کار واخلي. پښتون (د پ په فشار) پښتون مسلمان، پښتون مسلمان (خادم) د (ت په فشار) ياره توبه توبه بهتو همـه واړه هسې پاتې شول نامراد (رحمان) نامراد دوه څپيز: همدارنگه توليزې (وزني) تشې په ځينو بېځايو زياتونو ډکول ژبنی او شعري معيار -٤٩ دلته (کې) زمريان اوسي (عبدالله –زيانمنوي، لکه د پېښوريو په پېښو: پکې ځاله د زمريانو ده
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 043 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ى).مقر " لکه ازاد(ه) مرغه (خاموش)؛"زه بې له مامرې، بې له تامرم سره (پوهه) يو زړگيه په خندا مرې، په خندا مرو(لايق، لايق زاده)... . څلاري د (څلور لاري)، پېنځکلن د (پېنځه کلن)، اووکلن د (اووه کلن)، وي او ځايناستي شوي دي.اتکلن د (اته کلن)... پرځاى د وييرغاونې له آر سره سم رالنډ کړش هرگوره، (زما)او (زموږ) يوڅپيز او دوه او څپيز کارول او بيا (موږه) او (زموږه) دوه څپيزول او درې څپيزول بيا هم لږو ډېر دود لري. (پسرلی) دوه او درې څپيز دود لري او(سپرلی) لاهم. ې(يوه،يوۀ، يوې) ويل همداراز په منځنۍ پښتو کې د((يو)) اوښتې او ښځينـه بڼې يو څپيز کېږي، لکه د عليخېل لايق په دې دې بېلگه کې: ... هلته د وچ ډاگ پر لمنـه باندې د مني باد ته (يوه) کېږدۍ رپېږي په دې کېږدۍ کې (يوه) رنځوره ښځه )؛څ. تمثيل٣-اوربلوي او له دردو ژړېږي... ( " دوه څپيزول کوم "دستا"، ستا"او په دې ډول ترې د نورو سيمو ويناوال هم گټه اخېستاى شي " په بڼه "دا ستا" او يا هم د "دتاگړدودي لاسوند نـه لري، نو بايد، لکه له مخه چې وويل شول، د وکارول شي. د وييونو بېځايه تکرار لکه د محبوب سنگر په يو لړ ازادو او نيم ازادو شعرونو رامنځته کوي. کې له همداسې وزن ډکونو څخه شمېرل کېږي او شعري بېخوندي
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 143 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ وييپانگه (واژه نامـه) حسرت خوردن ارمانل رسالتمند استازگر نماينده گی، رسالت، سفارت استازي زباله دان ارتېيلځی مستضعف اسکېرلی اسمانخواش، سر بـه فلک شده اسمانڅک اسمانلار ارت و بيرت کهکشان گستردهبسيار وسيع يا اصيل، پرنسباصل، آر(ه) مانع، سد، شرط آړ استراحت طلب اسان خوښی ارام خوښی ارامځاى ازمون بټۍ راحت طلب آرامگاه، مقبره کورۀ آزمايش تصوير، تابلو انځور مصوير، تصويرى، منقش انځوريز انځورگر اوتې بوتې مصور، نقاش، نگاره گر چرند پرند،چرنديات نظر، تيورى الواک واسوختبريان، الوى
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 243 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ اوس اوس، په دې وروستيوکې اړنگ اړنگ بړنگ آواخر،آخراٌ-درين تازهشک،ترديد شک و ترديد مشکوک، تحت اشتباه اړنگلاندې، اړنگمن اکر اکربکر اکر وکر وضع، حالت حال احوال وضع هويت حالت و وضع(بد انکړ) انکړ ضروري، حتمي اړين صداپژواک، انعکاس انگی، انگازه صرف، دريغ اړ انارک، رخسارگک اننگوږى اند اند و ژوند اند و واند فکر، انديشـه انديشـه و زندهانديشـه و خيال ايديولوژى اند پوهه طرز فکر انددود، اند توگه انډوخر انډۍ اورپکی خرمستي قورمـه اشرار نقطه عطف اوړون ټکی کرم شبتاب اور اورکی اورشيند (غر) وناورت اورپښتی (کوه) آتشفشان آتشکده آتشپرست اورين، اورنی اورلوبه اورپکی، اورگډى اړه تړه آتشين آتشبازى اشرار بندوبست؛ زدوبند
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 343 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ اغېز،اغېزه اغېزمننـه اغېزښندنـه اثر،تاثير اثرپذيرى اثرگذارى شکوه اوکوب قول، وعده، تعهد، تضمين اووى (ژمنـه) سرزمين، قلمرو اويجه آشک آور اوښکن)اوښان ( ارمانژلی اوږدمـهالی (ا) وسمـهال، نن سبا (ا)وسمـهالی ارمان زده طويل مدت امروزه، دراين روزها؛ ماضی معاصر بادوړه - - - باوري باوروړ ې)-باور رايه( باورليک باد کويه يقيني،اعتمادى قابل اعتماد رأى اعتماد اعتماد نامـه ش، بد طينتبدمن ى)-بد ورد يا بدورگ( بد اندى بدلگی بدگڼه ى)-بدوين( بدونگی، بد رنگ بد انديش ناپسند، نامطبوع زشتی،ناسزا بدبين بدقواره، زشت رو کفايت ، بسنده بسېدل حريف، ضد، مخالف بډ،گوَر برخليک ى)-برخليک ساز( بې برخليکه بې برخليکي بې سروبوله سرنوشت سازسرنوشت بی سرنوشت بی سرنوشتی بی سروپا، نادرست
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 443 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ بی بندوبار بې سروبې سرواښي قول، عهد بول، اووى،ژبه، ژمنـه بريا(برياوې) برېښليک(برېښناليک) برېښليکول دست آورد(ناکره:لاسته راوړنـه) اېمېل اېمېلول قصيده، حماسه بولــله غصب، تجاوز بلوسل غصب، تجاوز بلوساک، بلوس، بلوسه صب، متجاوز، تجاوزگرغا بلوسگر تفوف، هژمونی برلاسی فاتح، غاصب، پيروز برى چار بشرواله بېړنی بېړنی اکر بېړندوى، تلواري بشر دوستی، هيومانېزم فورى، عاجل حالت اضطرارى، اېمر عجله کننده،شتابان نامعقول، غير منطقی بې سوله پر شکوه، شکوهمند برميال، پرمن بی رحم، بی انصاف، غير عادلانـه رهبې نياو، بې لو حدس، ويار باکه بو ځل بورجل سنگ باره،ديوارسنگی اقامتگاه؛کمينگاه؛سنگر بلېنډه،شونټۍ بلونج مشعل چراغ چوب بديل، الترناتيف تکان، دلهره، دهشت بوږن بوږنوړى ول)-بوږنېدل( دهنده،دهشتناک،دهشت انگيز - دادن، برآنگيختن) -تکان خوردن( ميزان الشعر، عروض بدلمېچ کاروان، جريان؛ روند،پروسه بهير بی اندازه، بی حده، نامحدود بې کچه(بېکچه) ى)-فدا، قربان( بلهاري، بلهارى
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 543 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ قربانی بلهاري بايد، بايست بويه(خوړل بويه) بنجره بنجر، بنچر بَخوَله(په دويم خج) ى)-بدوين( بېواک اوخپلواک بېواکوږى شگوفه ليده، پژمردهژو فاجعه، تراژيدى بدبين واکه و همخوان، واول و کنسوننت ابتدابه ساکن،کلستر بړبکۍ (بړبوکۍ،بوړبوړکۍ) بيا بيا، په بياځلي ډول بې ټيکاوه - - - گردباد باربار، مکرراٌ غيرثابت،متزلزل؛بحرانی پاتمړې پاتوړى ميراث وارث سالارى امپرياليزم، سرمايه پانگواکي رستاخيز، قيام پاڅون بلند تر از پرواز عقاب (افغان زمين) پارو پاميزاد(يوناني) ارزش، فروش پلور آراستن (به زيور...) پسولل،رازل خلاص،فارغ، رها،آزاد پخشو پيوست، پيوند () ول)-پتليز ( پار (د مينې په پار) پاټکی(سرخج) ق)به پاس عش -خاطر، پاس (به خاطر قطعه، شعر پاټکيوال پاړکی شاعر طبقه(اجتماعی) طبقاتی پاړکيز(پاټکيز) ممون، سپاسگزار پاسللی منت گذار پاسلونی منت گذاشتن پاسلل(زبادول) منت گذارى پاسلنـه
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 643 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پاسوال پاموړ پاسدار، نگهبان درخورتوجه،قابل ملاحظه پايټکی پايبڼه پايخج پايله پيلخج،سرخج پيلامـه وبهپايل پوړ پښويه پښوييز ى)-نقطۀ پايان( شکل نـهايی، فاينال فشار پايانی نتيجه فشارآغازى علامـه، علامت(سمبول)،نقطۀ آغاز بازى (مسابقه) نـهايی قشر(ساختمانی، اجتماعی) گرامردستور زبان، دستورى،گرامرى پْښېله(ابتدا بـه ساکن) پښېليز،قافيوال قافيه قافيی، قافيوى پېروپلور ه تېرکېپ پښتوغږېږم په پښتوليکل کړمپر خريدوفروش سهواٌ؛ درگذشته با پشتوگپ مي دربارۀ پشتومينويسم غضب پرغز موظف، مسوول پازوال کره کوه، پرتگاه پتږ،پاڼ،گړنگ خون ه پرنډې وينې برگ ريزان پاڼريژ پيوست پتليز (جوخت) سنگلاخ پرښه شبنم پرخ ، جسمبدن، وجود پژى بدنی، جسمـی پژنی پنځ پنځول، هستول طبيعت آفريدن، ايجاد
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 743 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ آفرينش، تخليق،ايجاد( هنر) پنځونـه(هستونـه) پنډغالی پنډوپېړ جارى اجتماع، کمپ لُک و پهن،زياد ضخيم مسافر، تبعيد شده پورژنی (سلی) دور، دوران، گردش (زمان)، حالت پېر پېرزوينـه پېيل پېيلی روادارى، همدردى، مـهربانی سفتن؛ سرودن(شعر) سفته؛ سروده شده؛ منظوم پيلوړ پانگ ونـه پرتله پرتليز پرله پېيلی پرله پسې،پرلپسې پرله غښتی پرورش سرمايه گذارى مقايسه مقايسی، نسبی منظم، مرتب ر؛ پيهم، پيوستهپی يکديگ منسجم، سستماتي پرښتل،پښتل پرهرژلی پوهاوى،وبله پوهاوى په ټوله کې، په لويه کې،په ټوليزډول په سر(سر)کې،ترټولومخکې په ناسوبتيا کې په لوى لاس - - - پرستش کول مجروح تفاهم،افهام وتفهيم،مفاهمـه عمومـی،عموماٌ،عمـــــدتاٌ( لـــــه لويـــــه سره) ه نخست،پيش ازهمـهازهم غياباٌ،غايبانـه ارادى، قصدى،قصداٌ تلپاتې تليادى،يادژوندى جاويدانی، ابدى زنده ياد هميشـه جارى تل بهاندې تل ژوندى تلسمسور زنده جاويدان هميشـه بهار، هميشـه شگوفان هميشـه بهار، همېشـه سرسبز تل ښېرازى
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 843 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ شوروشر؛ بادوباران تلغاک تاړاک، يلغاک تربوره)ترله( شبخون، تاراج اودرزاده(مؤنث) تاندليان توښۍ،تودنۍ جوانمرگ بخارى تبځ تره تخته سنگ بدن، وجود تړه تړونی تلاوه تلوَله تلوَلی(پايخج) خج)٨تلوَلی( تندي ليک،برخليک تندغرى توندوتېز لاش کوه؛ پيمان... آله بستن، جفا وارخطايی، دست پاچگی،تشويش ، پرېشانوارخطا،دست و پاچه بريان( شده)، کباب (شده) سرنوشت تږى،جلوهلی تندوتيز؛ ديم و فُل تمع بيجا توزنـه هيله سبب توسن تنا تمېزى(تمېزي) رعد بينی(مناخير) توک(توکونـه) توکی(توکي) توند توخم عنصر، ماده عنصر،ماده تند تخم نسل، نژاد توکم(لکه توخم) سکندرى، خرام تيندک ساهی م روڼیتورت درز، ضمن ترڅ سيه و تار، چرياه توره دربله بغل (کوه) ترخ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 943 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ پيمان ،قرارداد تړه، تړون قراردادى،متعاقد تړونوال ته، ريخته تل تور برېښ تس نس تشتور تشپاڼی توغ(له توغه وتل) تَوغه،ناغه،گناهگاره،گرمانـه توغَه - - - تهديه با سلاح يل؛ درهم وبرهمحيف م يکسره خالی غيرمسلح،خلع سلاح توان(ازعهده برآمدن) کفاره،جرمانـه، جبران خساره انجير ټکر ټکرخور ټکرويی ټوک تصادم؛ التباس؛ توارد(درشعر) متصادم واژۀ تصادفی جزء پستي، دنائت ټيټال ټول، غونډ ټوليز کل، همـه عامـه، عمومـی، همگانی ى همگانی)،(ماس) ميديا-ا(رسانـه ه (ټوليزې) رسنۍ سوسياليزم، جامعه گرايی ټولنواله ټولنوده ټولنپوهنـه ټولنوټيز ټوژله،ټولوژنـه رشد جامعه، رشد اجتماعی جامعه شناسی، اجتماعيات اقتصادى،سوشل -اجتماعی اکانوميک کشتار دستجمعی،جنوسايد ټولځ ټيکاو ټاټوبی - - - تمانی...)مجمع، کمپلکس(ساخ ثبات؛پايدارى زادگاه؛سرزمين؛ ميهن فکر، مفهوم، برداشت() اخېستل)-جاج(
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 053 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ کشيده گی، کشمکش جړه برگشت جارواته جاروتل جالپاڼه،اوبپاڼه،گورتپاڼه برگشتن وبسايت مرصع جړاو مبارزه جنگ و جدل جنگ جگړه مبارز، رزمجو، سلحشور، جنگجو ى)-جنگيال ( ثابت، مسلم، بديهیآشکار، جوت آبشار جړوبی (ځړوبی) شکل، فورم جوله شکلی، لفظی جوليز ى)، جلاهېوادى-جلا وطن( - - - تبعيد، تبعيد شده، دور از وطن چار خج)٩چاره( چاروال،کارندوى چاره(پايخج) ى)-چارواک( چاپگر چاپېريالي چاپېريالپوهنـه چاپ،چاپي چاپخونـه یچاڼځ چورلکه کار،فعاليت؛ مـهم کار فعال،کارا چاره،علاج مقام،صاحب مقام(دولتی،رسمـی) چاپگر، پرېنتر(کمپيوتر) latnemnorivneمحيطی، ygoloceمحيط شناسی چاپی،مطبوع چاپخانـه،مطبعه تصفيه خانـه، پالش هيليکوپتر، طيارۀ چرخکی چورلک خج)٠چورليځ،لمانځی( چړاو،ټولوژله،ټولوژنـه پيسهچلښت چلندلار،چلندبېلگه چرخش، سکندرى محور قتل عام،کشتارعام، مساکر کرنسی،پول رايج erudecorpطرزعمل،
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 153 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ چارناچار چمگاډى - - - گزيرمجبوراٌ، نا ترمواى خشم، قهر،غصه ځاځ ځاځل ځاځوړى، قهروړى ځمکلاندې ځمکواکي ځمبل(باڼه رپول) بـه خشم آمدن،قهر نقهرآلود،خشمگي زيرزمين،زيرزمينی، اندر گروند زمين سالارى، فيوداليزم پلک زدن، مژه بهم زدن نوع، ژانر ځېل انتقال قدرت ځواکلېږد نيرو، طاقت، قدرت ځواک ځلوب ځواکمن ول)-ځواکمنېدل( ځواکمني - - - سراب نيرومند، مقتدر، پرقدرت )-نيرومندشدن( نيرومندى (څانگونـه)څانگ څانگغوڅ څانگ وسرغوڅ څپڅپاند بال، شـهبال با پروبالِ شکسته،دل افگار باپروبال وسرشکسته نوسانی، غيرثابت؛متردد گرداب، چرخاب څرخوبی،گوړبهی دلريش، پريشان څورنگ ناوه څڅۍ، تره قطره گک څڅواکی چکک، تراوش، چکيده څڅوب، څڅوبی څپان څلاري(څلورلاري) توفان آب چهارراه، چار راهی
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 253 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ غژدى، بدون درون پرده څمغېلی(بېپيڅوله کېږدۍ) څنډ څپوڼی څپه څو څپيز څلوريځ افق دستمال، دست پاک موج؛ هجأ، سيلاب چند هجائی رباعی، مربع(شعر) چهاربيتی، چهار پاره؛ قطعه څلوريزه څوَب - - - شوق بلبل، عندليب خاچوڼی (چوڼی) خون آلود؛ خونخوار خونين، خونړى حرکت، تحرک، تکانـه خوځون،خوځښت گلخن، خريج آتش خوگلن زده و زخمـی خول ماخول خاليگاه، بيخ کوه، سچ کناره رود بار خوال تاج، خود، کلاه آهنی، پوچک مرمـی خول خواخوږي خوږ بويه خوږبويي خوږغاړى همدردى،همدلی خوشبو خوشبويی خوشخوان، خوش صدا نثار ،آفشاندن(گل)؛اثر لونل، ښندلخونل، خولنگ خاورپوهنـه - - - فرياد خاکشناسی دشمن، خصم دښمن، دښنـه، ميرڅی علت دک قربانی دروږ،بلهار دوييزه درېيزه مثنوى مثلث(شعر) دوهجايی، دوسيلابه دوه څپيز
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 353 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ دوه گرايه،دوه هومره درسته وچندد سلاح درستوال درغل درغلي مسلح سر درگم، فريبکار فريبکار؛ جعلکار، جعلی نيستان، نيزار درگه لاش، نعش، جسد درنگه درنگمخور - - - ډبروژله لاشخور سنگسار مشاطه، آرايشگر ډمگۍ دخمـه ډورۍ، گورنډه نيلوفر ډنډگلی ستجمعی، جمعیگروهی، د ډليز ډيل (ټال) - - - معطلی معظله، پرابلم، شمالک ربړه رازل، ښکلل، سينگارول راشی(پايخج)، رېز رانغښتل(رانغاړل) رزمنـه وال آراستن، پيراستن،اذين بستن برف کوچ پيچاندن،دربرگرفتن، در...نـهفتن روزى رسان رپی رپاند رسنۍ نوالرس رسنيز پرچم، بيرغ درون اهتزاز(پرچم...) رسانـه ها ژورنالست رسانـه يی،ژورنالستيک رغځی رغاونـه،رغونـه راغ، سنگزار ساختار صلحجو، صلح خواه روغه وال زلال رڼوب
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 453 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ برف کوچ ريز زمين لرزه، زلزله رېږدله حسد و عناد رخه سخه سرنوشت، ساختار رغاونـه -رغښت ربغړ ربغونی نگين ټال،بوډۍ ټالر اولاد بی نوا و يا بی سرپرست کمان،کمان رستم،قوس قزح رنگين ريشی، ستانـه (بيا) رغاونـه رغنده رغاوه روحانی ساختار،بازسازى سازنده،تعميرى صنعت ربړوکی ربړ ربړيالی، زيارکښ ربړه ربڼه زار و زبون زحمت،محنت زحمتکش،کوشا(ن) مشکله،معضله،پرابلم نسيمبادخفيف، ربځ (رېبځ) رښته(رښتې) رښتيا(رښتياوې) رښتياينـه رښتينـه-(په) رښتيا - - - جاروب، برس دندان، کفش... حق(حقوق) راست،راستی،واقعيت(واقعيتها) تحقق واقعاٌ زره، جوشن زغر زره دار زغرور، زغروال زغريالی زغرگاډى زغرټټرۍ غرده)زغرد(په ز زغم، پېڅ زغمناک،پېڅيالی زره پوش موتر يا خودرَو زرهدار واسکت زره صريح،آشکارا(گفتن) تحمل،بردبارى،حوصله بردبار،تحمل پذير،باحوصله
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 553 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ قابل تحمل زغموړ زغومـی،څرخوبی زمول،زموللی گرداب،ورطه پژمرده،ژوليده، خشکيده پژمردن، خشکيدن زمولل زرد مانند زېړغلی،ژيړغړن آفرينشگرى، ايجادگرى ېرندوييز ايجادگر، خلاق، آفرينشگر(هنر) زېږندوى زهرآگين، زهر آلود؛ سمـی؛مسموم زهرژلی، زهرجن مژده رسان زېرى گر(ندى) زبېښاک گر- - - - استمثار، بهره کشی استثمارگر،بهره کش يینجات، رها ژغور (ژغورل، ژغورتيا) رهايبخش، نجات بخش ژغورند(ه) ژغورندوى،ژغوراند ژغورډله ژغوربېړۍ ناجی، منجی تيم نجات کشتی نجات ضامن، متعهد ژمن ژمنـه،ژبه ژبپوهنيز ژبپانگه،وييپانگه،وييزېرمـه ژوندجگړه - - - سپوږميز سپوږمۍ مخې وعده، تضمين، تعهد گويستيکیزبانشناختی،لن yralubacovذخيرۀ زبان، تنازع اللبقا،مبارزۀ زندهمـهتابی،قمرى ماهرخ،مـهرخ،مـهرو سترگلين سترگليد سترگوليدلی سترگوليدلي سترگ ارت نگاه، نظر ديد چشم؛ چشمديد شاهدعينی چشمديد ها چشم انداز
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 653 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ سترگرس سترگ ورشو ستو tohseyeچشم رس ساحۀ ديد قطره گک ستونځ ستونزه قله، چکاد(کوه) مشکل،معضله،پرابلم ستونزمن ستغيونی خسته کن، پرابلماتيک صعب العبور ستون،رکن(شعر) ستن،غونډ خيلی سرد،زمـهرير سوړسمخ،يخ کرخ سروب،سرامنې (اوښکې) کول)-سکينده( خوناب )-جبران( سندرۍ سيند سيندکښنـه سيندکښ شرشره، فواره س)دريا،رود؛فرهنگ(قامو فرهنگ نويسی،لکزيکوگرافی فرهنگ نويس سيندگی سمندر،درياب درياچه،جهيل؛ فرهنگ کوچک بحر؛فرهنگ محيط،فرهنگ جامع سمندرگی سمندرمشر،سرماڼو بحيره اميرالبحر، کپتان کشتی آواز خوان،گلوکار سندربول، سندرغاړى سندربوله سوَب سوبتيا مشاعره حاضر حاضرى، حضور پيروزمند فاتح، سُوبمن فتح، پيروزى سوبه سورکی سونتوکی،سونتوکي سونلرگي شفق مادۀ سوخت، موادسوخت چوب سوخت ميوه افشانی بر عروس سروور،سراور جاندار، ازاد، اسوده ساهو
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 753 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ متمرد، سرکش سرغړاند، سرغاړى رکن، ستون ستن عقل، خرد سول سکالو سم له لاسه سملاسي سکاسه(سکاسې) خج)٠سکته( - - - موضوع، مضمون، مطلب فورى؛ طورموقت،موقتاٌ سمدستی، دستی،فورى، عاجل شبح(اشباح) قناعت؛ صبر تحليل، تجزيه، تقطيع شننـه هزارپا، شيله، تانک جنگی شوبله تانکيست شوبلور هاله شپول (شپاله) تير، سوفار، خدنگ شتۍ شيند پر شيند انشوپي شک و شوپيان،اړنگ بړنگ شکمن تيت و پرک، پراگنده تاوان،خساره شک و ترديد tcepsus متردد؛مشکوک ښکالو شونی شونتيا(شونتياوې) - - - صداى پا شدنی، ممکن امکان(امکانات) بحث،مباحثه ښکالوه(سرخج) ښکېل ښکېلتيا devlovniدرگير، دربند، گرفتار رى، گرفتارىدرگي ښادمانـه ښارمېشتی ښاروند ښاروندي حماسه، کارنامـه شـهرنشين شـهروند، تبعه، ستيزن شـهروندى، تابعيت،ستيزنشيپ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 853 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ استعمار ښکېلاک استعمارگر ښکېلاکگر نمايانگر، ممثل، مظهر ښکارندوى ښکلل ښکليستان ښه ترا، په ښه ډول ښهانـه،ښمر ښمروښېگڼه - - - مزين ساختن، توشيح سرزمين زيبايی خوبتر، بـه گونۀ بهتر خوبی،نيکی خير، خيريه خميازه؛جهش غځونې غورځنگ غورځاوڼ tnemevom ، نـهضت عضوِ يک غوني (زيږېدل) غرڅپه گونـه (تغيير خوردن) frusموج عظيم، غړند غړى غړيالی(ږوب) پژمرده راتهعضو؛ عضله؛ پ عضلاتی، تنومند رمـه غېلې (نگاه) دزديده، خس دوز غلچکی (نظر) دود کشيف غوړسکه حمله سرى، شبخون غلياک بيشـه و گنگل، کوه و دامن غاړې مورگې رکن، مجموعه، گروه غونډ موج عظيم غرڅپه گردن، لحن، نغمـه غاړه غزلسرا، غزل گو غزلبول غزلی غزليز نوده غوړگه غچ رهغو انتقام مـهم،برجسته
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 953 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ غوراوى غورچاڼ غونډ څپيزه)٠غونډْ له( غونډْ له پوهه - - - کرکنډه انتخاب،گزينش گلچين، گزينـه عبارت،فقره؛رکن جمله جمله شناسی، نحو خرسنگ کارگاه، ورکشاپ کارغالی آز کاز آزمند کازمن حلقوم کومـی ريسمان، ضحيم، کېبل کبړ ه صعب المرور کوهیرا کربه غزال کبلۍ گل، دهن، پروانـه گل کوکۍ سردمک چشم ککۍ زمستان سرد کړنگ ژمـی قله، سربريده کونډ کنځر (کنځڼ) کروړ کرگر،کروندگر،بزگر کړوَنگی(دويم خج)ات ککوبی کوبۍ پلاس، لحاف، مندرس روبين، سخت، نام شاعر زارع، دهقان،کشاورز آبشار نتقاما عطر (گلاب) حباب فرياد، واويلا، ضجه کوکه (کور) دودمان، نسل کهول (کول)
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 063 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ جغد مانند کونگ وزمـه لوحه مزار کيڅليک کوغالی، کوډغالی،کوډله کنگل کنگلنی کچ - - - مرغانچه، ځانۀ محقر يخ، منجمد فريزر سطح، سويه ، ستمظلم گر ستمگر گرگر پرتگاه گړنگ گردباد گردله ساحل پر گل، بيشۀ گل ساحلی گلکڅ گل ونـه گلبڼ گلباغچه درخت گل گلشن باغچۀ گل غنچه گل گلبوټی گلبرگ گلپاڼه شاخ گل گلڅانگه گل بيد گل وله ونـه)-گل ويی ( گلمينـه گل واژه (ها) عشق گل،گل دوستی گليون يدگوټپېر، گوټل گل گشت زاويۀ ديد اخطار، تهديد، قهر گواښ، گواښنـه تهديد؛اخطارگواښل غلو (با واو معروف) گور(گڼ) حريف، رقيب گور (لکه لوړ) گل چهره گل څېره
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 163 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ گلرو، گلرخ گل مخی گل مانند گلورين گودال، دخمـه گورنډه، ډورۍ عقاب گوربت عقدۀ دل، کمپلگروم،زړه غوټه پر عقده، عقده يي گرومن گرانبها گرانبيه (رعشـه) لړزه گبڼۍ گوټ - - - جرعه، گوشـه لمر پښتی لمرمزدک لمريز لمريزکال لمرين لمرڅرک،لمرڅړيکه لمرڅرکی، پيتاوى - - - افتاب پرست معبد يانيايشگاه خورشيد دى،شمسیخورشي سال خورشيدى(هجرى قمرى) آفتابی نوک آفتاب، آغازطلوع پيتاو،آفتاب رخ رهنمون، رهکا لاربه کوچيدن لښل، لېږدېدل کوچ، رحلت لېږد لوښه لارښود خصلت، عادت رهنما لورښود لارلودن، لورلودن(ورکېدل) سمت دهنده،قطب نما )گم شدنسمت وسو؛ خرک ودرک( دوربين لروين نزديک بين، کوتاه نظر وينلنډ لولنگر لالهاند، لالهان آواره، خانـه بدوش سرگردان رودبار لگړ، خوړ، توى
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 263 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ لوڅې پوڅې لی پر لی زارى و الحاح؛ چاپلوسی اينسو و آنسو؛به هرسو رحم، روادارى لَور روادارى، مـهربانی ېينـهلور مـهربان، رحيم لوراند، لورين روا داشتن لورول (لورېدل) مشتياق، علاقمند لېوال تشويق لېيل، هڅول دمـه، مـه، غبار لړه اشياق، علاقه (مندى) لېوالتيا لونل (لونی)،خونل لوبډله لوبغالی لوبغاړى افشاندن، نثار (مـی افشاند) تيم(ورزشی) ديمست ورزشکار،بازيکن چوچه گرگ لېوکټی ديد، نگاه، نظر ليد گواه، شاهد لووى ")"بمسلط (به فشار لاسبرى لاسبرى لاسرسی ")"رتسلط (به فشار sseccaى)، -دسترس( لېچن (لېچن سترگی) - - - چرکين، شريده (چشم شاريده) مرگبار مرگڅپاڼی،مرگاني،مرگونی مزدک مزگت مخسورى مخسورى، مخسوري مخروڼی مسجد، معبد، نيايشگاه مسجد، مزگت سرخرو سرخرويی بارخ صفا، آبرومند ناخدا، ملاح، کشتيران ماڼو همراهی مليا
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 363 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مرکز منی خزانی منگنی دلربا مينـه وړى هدف، مقصد، مرام موخه هدفمند موخن مرجوڼا مرگ و ژوند مرگ ومړينـه غواص یمرگ و زنده گ مرگ و مير سرخرو مخسور(ى) سرخرويی مخسوري د(ونمايه) محتوا منځپانگه خوناب، آبگين ملوب نيرو، شيمـه متره خفاش، شپرک ماښامـی لاش خور مړزگه خور مخينـه مخينـه وال سابقه،پيشينـه سابقه دار،باسابقه مخبېلگه مخنی، مخينی(مخينيان) ننگول ننگونـه ناسکيندى ناباندې اندي،ناباندېوالیناب ناتار،ناورين ناسوَب ناسوَبتيا نازغموړ نازولې او نازلوبولې اُلگو،مودل (نمونـه) قبلی، سلف(اسلاف) چالش -چلنج چلنج،چالش جبران ناپذير ناموافق، مخالف،مختلف الرأى عدم موافقت، مخالفت،اختلاف فاجعه، مصيبت غيرحاضر،غايب غيرحاضرى،غيابت،عدم حضور رقابل تحملغي نازدانـه و نازنين غم، اندوه،فاجعه،تراژيدى ناورين،ناتار
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 463 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ناسزا، ناپسمانی ناخوالې (نادودې) نارام، آزرده ناخوال ناړام ناندره(ناندرې) ناندريز لجوج، جسور، ماجراجو جنجال، لانجه جنجالی،متنازع فيه ناسازگار نانډوله ناسازگارى نانډولي ازيگوشناشنو، ب نانغتان سهل انگار ناغېړى ناغېړي نړگه سهل انگارى نـهالستان؛ نـهالفروشی،نرسرى نو زاد نوزېږى آفريده از نور نورپنځلی نارس، غير مسلط، تسخير ناپذير نا لاسبرى آفتاب پرست نمرگلی،لمرگلی نياو نياوتون نياو والي نياو وزارت عدل، داد محکمـه،دادگاه(عالی) ه، دادگاهمحکم وزارت عدليه يا دادگسترى نيمژواند(ى) نومـهالی نيم جان معاصر،مدرن جهانبانی، جهان سالارى نړيواکی اصطلاح، نامگذارى نومونـه قابل تسميه نومونوړ نړيواله نړيواکي نړيپاڼه، نړيجال انترناسيوناليزم جهانسالارى؛ امپرياليزم انترنت
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 563 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ نغوته نغوتنـه اشاره کنايهتلميح، لنگيدن نگوښل باب، خالص نگه (نږه) نمنځ نگاسه احترام؛ عبادت، پرستش،نيايش طنين نگېرل نگېرگډون احساس حس آميزى، پرادکسی احساس نگېرنـه نوږى نوږيز جنس(مذکر، مؤنث) نطفه، ريشـه نوغی نا اميد، مايوس نـهيل پاس حرمان، نا اميدى نـهيلي يلابسيل، س نېز خس و خشاک سيلاب نېزوړى نيم بسمل نيمـه خوا ناوکۍ نندارمـه عروسک؛ نوعی گياه فرشی درامـه، نمايشنامـه نغرل،نغړل(ناکره:نغړدل) نټه نټه نـه منونکی نټيالی - - - وييپانگه،وييزېرمـه (نوې)وييرغاونـه وييپوهنـه بلعيدن انکار انکار ناپذير منکر yralubacovذخيرۀ لغوى واژه سازى واژه شناسی، واژگان وسپنيز(ناکره:اوسپنيز) ورانپوهاوى،ناسم پوهاوى آهنی،آهنين سؤتفاهم
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 663 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ با همديگر، با هم، بهم وبله، ځبله احساس، عاطفه ولوله عاطفی،احساساتی ولوليز ونج ونجړ عوض، تعويض؛ميز ميز خورد گدازه، مذابه ويلوب ارسوگو ويرژلی، ويرلړلی باهم، باهمديگر وبله عيب ويار معيوب ويارجن واژه، لغت، کلمـه (واژه ها) ويی (وييونـه) مرغزار ورشو (اورشو) وينې بيه وينـه او مينـه خونبها خون و عشق وجيزه، گفتار نيک وراشـه ووره وربل(ناکره:اوربل) ابر باريک کاکل، موى پيشانی وربوى (اور بوى) ويار( ويارن) يم،قلمروحر عيب(معيوب،نقص) پر افتخار، مفتخر وياړن (وياړلی) وېره وړى، ترهوړى وېلاړ ويرژلی،ويرژړلی،ويرمن،ويرجن هيبت انگيز،دهشت انگيز تصميم،عزم،اراده ماتم زده، سوگوار همعصر، معاصر، همزمان ى)-هال ( همغاړى همغږى، همغږي همغږيز، همغږيزي همنوږى همنوږيزي همکار همآهنگ،همآهنگی هم آوا،همآوايی همجنس همجنس بازى
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 763 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ همبريدى هملورى همسرحد همسو ترغيب و تشويق هڅول، ليل هاند و هڅه هوډيالی،هوډمن سعی و تلاش مصمم؛لجوج مرفه الحال هوسا ژوندى هېواد پلورى هېواد مشر(ناکره:ولسمشر) وطنفروش رئيس دولت ياجمـهور هيښ هېښ پېښ،هک پک هېښتيا هېښتياوړ حيران، متعجب مات و مبهوت تحيٌر، شگفتی قابل تعجب،درخورشگفتی هېښنده،هېښوونکی - - - يادغونډه محيٌر، تعجب آور،شگفت انگيز محفل يادوبود توفان برف، برف کوچ يمال يون يونليک يونليکونکی حرکت، پويش، پويه، سفر سفرنامـه،گزارش سفر مـه نويسسفرنا واحد، يونت يوون رفتن، حرکت ، سفر يونل، درومل، تلل حاصل، ثمر،ثمره يېبره بارور،حاصلخيز يېبرور دسته کشتی ها يېړ امريکايي،امريکايی ها يانکي،يانکيان ياد و بود ياد، يادونـه يادنامـه يادښت(ناکره:ياداښت) ياده،يادى يادنامـه يادداشت ظهيادآورى؛حاف
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 863 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 963 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ اخځليک ٨٣٨٩اجمل خټک: د غيرت چيغه، کابل -٩ ٣٣٨٩ژوند او خوند، د قومونو او قبايلو وزارت، کابل ٠٣٨٩گلونـه تکلونـه، کابل ٨۱٨٩احمد شاملو: از زخم قلب،گزينـه و خوانش شعر ع. پاشانی،تهران -٠ ۱٤٨٩کابل احمد شاه بابا: د ديوان غورچاڼ، د پښتو څېړنو نړيوال مرکز، -٨ ۱٣٨٩الهام، پوهاند محمد رحيم: ادبي مسألې، د افغانستان دليکوالو انجمن -٥ ٣٣٨٩امين، ډاکتر امين الحق: گورې ورېځې، کابل -٤ ۱٣٨٩بکتاش، حنيف: د ځنگله سترگو کې، کابل -٣ ٣٣٨٩بنوال ، محمضل : وزن شعر دري ، انتشارات پوهنتون کابل -۱ ۱٨٨٩ن: کليمـه داره روپۍ: کابل ،پژواک، عبدالرحم -٣ ٤٣٨٩پويان، عنايت اله: منصوري چيغې، دارالاسلام، کابل -١ ٣٣٨٩او سيلۍ، د ليکوالو انجمن ۱٤٨٩پيوند، علي گل : زړه ډمـه : -٢٩ ۱٢٢٠دسېنماياران، دانش خپرندويه ټولنـه، پېښور ٠٣٨٩ _پوهندوى جلال الدين او پوهيالي محمدرفيق : قافيه (اوډنـه )٩٩ ادبي فنون، بيان(اوډنـه)،کابل پوهنتون، د ژبو او ادبياتو پوهنځی (دواړه گستېتنري اوډنې د - ٨٣٨٩پوهاند رشاد په لارښوونـه). جورج تامسون: خاستگاه زبان، انديشـه و شعر، ترجمـه جلال علوي نيا،انتشارات حقيقی -٠٩ ۱٤-٣٣وزن وکار ٣٥ -٣٨، هنر شاعرى ٣٨٤٠تهران ي، عبدالحی: په اوسني پښتو شعر کې د ژوند څپې، د افغانستان د علومو اکاډمي، حبيب - ٨٩ ٢٣٨٩ ٣٤١٩حمزه شينوارى: غزونې، اداره اشاعت سرحد، پېښور،-٥٩
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 073 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ ٨٩د خيبر وږمې، پښتو ټولنـه، کابل - ٤٣٨٩خاموش، لطف الرحمن: مزلونـه او منزلونـه، د افغانستان د ليکوالو انجمن -٤٩ ٤٣٨٩د سحر په غېږ کې، د افغانستان د ليکوالو انجمن خزان، عارف: -٣٩ ؛ ٣٤٨٩خوشال خان خټک: کليات، لومړى ټوک، د افغانستان د علومو اکاډمي، کابل -۱٩ همداراز يې ((ک)) د کابل چاپ او((پ)) د پېښور هغه مانا لري. ٩٣٨٩زنځيرۍ يا خط نامـه، د افغانستان د علومو اکاډمي - ٣٤٨٩انستان د علومو اکاډمي، کابل سوات نامـه، د افغ - ٣٣٨٩کابل -ننگ او غورځنگ، دخوشال بابا منتخبات - ٢٥٨٩داوى، عبدالهادي: ښکلي شعرونـه، لومړى ټوک، -٣٩ د پښتو د ولسي ادب لارې. – ٤٣٨٩دوست شينوارى: د ادب تيوري اساسونـه، کابل -١٩ ٤٣٨٩پښتو ټولنـه، کابل -ديوان -رحمان بابا-٢٠ ٣۱٨٩باطنی: زبان و تفکر، چاپ هفتم نقش جهان، تهران رضا-٩٠ ۱٥٨٩رضا براهني: طلا درون مس (در شعر و شاعرى)، کتاب زمان، چاپ دوم، تهران - ٠٠ او د جمـهوريت ٤٣٨٩رفيع، حبيب اله: زرينې څانگې، د افغانستان د علومو اکاډمي -٨٠ ٠٤٨٩پلوشې، کابل مجله ٢٣٨٩نې، د ننگرهار پوهنتون خپرونـه، روهي، محمد صديق: ادبي څېړ -٥٠ مخونـه. ١٨-٩٨، ٣٣٨٩قوس -شعريت يعنې څه؟ کابل مجله، عقرب -٤٠ ازاد شعر تر منځه، کابل -زيار، مجاور احمد: ولسي ډوله شعر د ولسي، کلاسيک او نوي -٣٠ ۱٣٨٩گڼه ٣-۱مجله ٥٣٨٩پښتو پښويه، درېيم چاپ، د دانش خپرندويه ټولنـه، پېښور - ٣٣٨٩ - - - - - -ښتو ليکلارښود پ - ١٤٨٩زنداني نغمې، بيهقي خپرونې، کابل - ٢٣٨٩وينـه او مينـه، د دفاع وزارت له خپرونو،- ٥٣٨٩سوزونـه او سازونـه، کابل - ٤٣٨٩اور او وينې ، کابل - ۱٣٨٩ - - - - - - - -گکڅونـه - ١٣٨٩ - - - - - - -گل بيد) گلولې(- ٣٣٨٩اندوژوند، آريانا چاپخونـه، کابل - د کتاب د ليکوال نورې شعري ټولگې: د سبر ونو نڅا، زما نړۍ، د مرجانونو څانگې، رزم و اپې بزم،پوهه او گروهه، اند و واند، ساندې او سندرې، نوې پېړۍ او نوې زرۍ، ناپېيلې او ناچ
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 173 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ شعري بېلگې. ١٣٨٩ژواک، محمد دين(څېړنمل): افغاني حماسه، کابل، -۱٠ -٣٣سلمـی شاهين: د پښتو ټپې، پښتو اکېډيمي، پېښور پوهنتون، جدون پرېس پېښور -٣٠ ١٣١٩ ٢٣٨٩سنگر، محبوب شاه: زوږ، کابل -١٠ ٣٣٨٩بنده کړيکه، کابل - ۱٣٨٩ليکوالو انجمن سنگروال، شـهسوار: شمله، د افغانستان د -٢٨ ٩٢٢٠شمله، لومړۍ گڼه، لندن - ۱١٨٩سېلاب، ساپی: د اوښکو سېلاب، د افغانستان د ليکوالو انجمن -٩٨ ١٤٨٩طبري، احسان: مسائلی از فرهنگ و هنر و زبان، انتشارات مرواريد، تهران -٠٨ ٥٣٨٩غني، عبدالغني خان: د غني کليات، د قومونو او قبايلو وزارت، کابل -٨٨ ٤٣٨٩فردا، فاروق: د گلپاڼو پرخې، د ليکوالو انجمن، کابل - ٥٨ ٣٨٨٩فنا ساپی، محمد جان: فريادي شاعر، کابل -٤٨ ٣٤٨٩قلندر: دېوان، پښتو ټولنـه، کابل -٣٨ ٣٤٨٩کامگار خټک: دېوان، د افغانستان د علومو اکاډمي، کابل -۱٨ ٠٣٨٩ کاوون، صديق: سپرغۍ، د ليکوالو انجمن، کابل -٣٨ ٩٣٨٩د باد په کنډوالو کې، دانش کتابتون، - ٣٣٨٩کرگر، اکبر: څو ادبي يادونې، هماغه انجمن، کابل -١٨ ٢٩-٨-٨صديق کاوون ((د ونو مرگ)) په موسم کې،سمسور اوبپاڼه - ٣٣٨٩کمين، برکت اله: مزلونـه او غرونـه، د ليکوالو انجمن، کابل -٢٥ ٩٥٨٩لايق سلېمان: چونغر، -٩٥ ٣٤٨٩کېږدۍ، د هند چاپ - ۱٤٨٩يادونـه او درمندونـه، بيهقي کتاب خپرونـه، کابل - ٣۱٨٩لېوال، عبدالغفور: هوسۍ، دانش کتابتون -٠٥ کله چې ته خپه شې، ميوندخپرندويه - مجروح، سيد بهاو الدين: ځانځاني ښامار، د ژبو او ادبياتو پوهنځی، کابل پوهنتون -٨٥ ٣٤٨٩ ۱٣٨٩د لمر شغلو ته، کابل مستان، کمال: -٥٥ ٨٣٨٩مومند، عبدالحميد: ديوان، د افغانستان د علومو اکاډمي -٤٥ ٥٥٨٩ميا شرف: د پښتو عروض، پښتو ټولنـه، کابل -٣٥
• رايز دمحا رواجم روتکود دناهوپ پوتښ ملدبچې پخــفا :ىودنرــــغـــــن ناــــنــګ یکټ ماک مــــخ 372 ٥۱ - هنولک هغه ېبېش هغه :قاحسا ،لايگنن- لباک ،هنوخپاچ يتلود٩٨٣٨ ٥٣- مجنا ولاوکيل د ناتسناغفا د ،هنولاشم :رشبلارون ،ديون ن٩٨٣۱ ٥١- (ليوبBöll:ښيرنياه ) ىريدق نژيب همجرت ،هاتوک ناتساد دنچ اب هارمـه ناملا زا ىا هرطاخ نارهت ،هاگآ تاراشتنا يوازمح لاهش٩٨٣٨ ٤٢- هنازخ هټپ :دواد نب دمحم ،کتوه- لباک ،پاچ ميېرد٩٨٤٥ ٤٩ - و فيلات تساير لوا دلج ،وتښپ تايبدا و نابز گنـهرف :یملز ،لمداوېه ترازو همجرت هيبرت و ميلعت٩٨٤٣ ٤٠- ،نمجنا ولاوکيل د ناتسناغفاد ،ىرويس وا ىروتس :دمحم جات ،يراي٩٨٣٣ 53. Best Otto F: Handbuch literarischer Fachbegriffe, Definitionen und Beispiele Fischer Taschenbuch, DietzVerlag Berlin 1973. 54. Engels, Fridrich: Kleines Politisches Wörterbuch Verlag, Frankfurt am Main 1972. 55. Fiedler-Finger: Dialektischer und historischer Materialismus Dietz- Verlag Berlin 1947. 56. K. Kasper und D. Wuchkel: Grundegriffe der Literaturanalyse 2. Auflage VEB Bibliographisches Institut, Leipzig, 1985. 57. Koch, Hans: Zur Theorie des Sozialistischen Realismus Dietz-Verlag, Brlin, 1974. 58. Langendoen, D. Terence: The Study of Syntax The Generative -Transformational Approach to Structure of Americn English the Ohio State University. Holt Rinehart and Winston, INC. USA 1969. 59. Mackenzie, David Neil: Pashto Verse: revision note. 1. ed. 1958, 2.ed.1993(SOAS), London. 60. Najib, Manalai; Métrique du Pashto in Cahires de poétique comparée Nº 15, Octobre 1987 ; pp. 103-153. 61. Pstrusinska, Jadwiga: Poetic Forms in Afghan Poetry Folia Orientalia Tome x111 Poland 1971 لباک ،همږو(وينلاهم ړل وي د مـهايب ،يلغار ېک نتم هپ باتک د هنوځخا هرتايز ېچ هرېبرس ېد رپ ،تفلا ،هبمل ،همېل ،لاکښ ،نودنوژ ،لاوکيل ،اڼر ،ۍلوځ ،هليه ،هلجم ( وڼاپبوا وا )...تبروگ ېنځ ېم ټم دازا هپ ېچ ملوب هنيړا هنوداي )...ربورل ،ريهب ،ناغفا لت ،ناغفا لوټ ،دنات ،روسمس .هد ېتسېخا هټگ ېک هخرب هپ وگلېب يرعش د .- ورون رېمش وي د ېک ړل هپ وگلېب وينساپ د هک ون .يښب وم هب و ،ېلغار يو هن سلا رپ هغه ولاوانيو ورگتښون
• ېچبدلم ښتوپ پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار 373 خــــم کام ټکی ګــنــــان نـــــغــــرندوى: افــخپ مداراز د ادبپوه او ليکوال دوست نجيب منلي هغه لورېينـه پرځان پور گڼم چې د پښتو شعر په ه اړه يې د خپلې فرانسي ليکنې پښتو لنډيز او هم يې د فرانسي شعري سيلابيک سېستم يو نچوړ په واک کې راکړى دى. د وتلي غزلبول مصطفی سالک د پايبڼې له ځغلندې کتنې هم نيکي برخه کې د دانش خپرندويې ټولنې له پښتوپال مشر منلي اسداله ساپي منندوى يم. په تخ او تکړه همکارانو ښاغلي نورمحمد نورزي اود لومړي چاپ د بيا اوډنې له کبله له هڅاند قاري عمرخېل، او په پاى کې د مالي لگښت په تړاو د فرهنگپال ملگري فدانظري له مېړانې مننـه کوم. ټوله شاعرانـه مينـه او مننـه. ستاسې زيار په